‘ادبیات اصیل افغانی’ یعنی چه؟

شماری پرسیده اند که ادبیات اصیل افغانی یعنی چه!

به احتمال در ساحت علم تعریف و تعیین ابعاد چنین عبارتی دشوار است اما برای فهم این مقوله بهتر است به تاریخ سیاسی مراجعه کنیم تا علم.

در تاریخ سیاسی ما این عبارت، مقوله‌یی ناشناخته و غریب نیست. ادبیات اصیل افغانی یک کُد گفتمانی است. معیاری برای وقته‌سازی زبان فارسی که هرگز به وقته‌یی از وقته‌های ناسیونالیسم افغانی تبدیل نشد. در مطالعات گفتمان وقته به عنصری می‌گویند که در زنجیرۀ معنایی کلیت گفتمانی قرار می‌گیرد و معنایش در گفتمان مسلط از نو تعریف می‌گردد.

ادبیات اصیل افغانی یعنی این که زبان فارسی در افغانستان باید با زبان فارسی ایران و تاجیکستان متفاوت باشد تا تعلق ملی بیابد. تخصیص افغانی بیابد و مثل سرود ملی، پرچم ملی، جغرافیای ملی، تاریخ ملی، زبان ملی هم اختصاصی گردد.

ادبیات اصیل افغانی، در روزگار امانی همان زبان افغانی (پشتو) بود. گفتمان ملی‌گرایی هنوز به آن بلوغ نرسیده بود که فارسی را جزو خویش بپندارد. در روزگار مصاحبان باز هم زبان افغانی بود اما گفتمان مسلط تشخیص داده بود که زبان فارسی مانع رشد آن ادبیات اصیل افغانی است و باید سرکوب شود که شد.

سرکوب که نتیجه نداد، اسم و رسمش عوض شد تا مگر بتواند جزوی از گفتمان ملی‌گرایی قرار گیرد. دهۀ دموکراسی شاهد این مدعاست. زبان دری به میان آمد تا مرزش با فارسی ایران و تاجیکستان معین باشد. سپس داوودخان سنتی خطرناکی را بنیان گذاشت. دوستی به خاطر می‌آورد که محمدداوود شماری از زبان‌شناسان شوروی وقت را دعوت کرد تا راه‌های جاگزینی پشتو را به جای فارسی بسنجند. دانشمندان اوزبیکستانی شوروی زمان، برای داوود پیشنهاد کردند تا در زبان فارسی ماین بکارد. منظور از ماین کاشتن این بود که در هر جملۀ فارسی بین دو تا چند واژۀ پشتو را زیر نام مصطلحات ملی وارد کند. تجربه‌یی که در آسیای میانه برای از میان‌برداشتن فارسی از طرف روس‌ها نتیجه داده بود و اکنون در افغانستان نیز تقریباً نتیجه داده است.

بنابراین، ادبیات اصیل افغانی مقولۀ تصادفی نیست. همان‌گونه که جنگ دانشگاه و پوهنتون از هوا نیامده است. ادبیات اصیل افغانی یعنی ادامۀ پروژۀ ماین‌کاری که پس از محمدداوود تا به حال تطبیق می‌شود. رعایت مصطلحات ملی نام دیگر فرایند ماین‌نشانی است که طی آن زبان فارسی به زبان اصیل افغانی مبدل می‌گردد. متن فارسی ادبیات اداری حکومت بی‌جهت پر از واژه‌های پشتو و انگلیسی و فرانسه‌یی و عربی نیست. حالا هم که می‌خواهند در دانشگاه‌های خصوصی ادبیات اصیل افغانی رعایت شود، اتفاقی نیفتاده، فقط ابعاد ماین‌کاری زبان فارسی گسترش پیدا کرده است.