همانگونه که اهمیت نفت دربهم پیوستن دادن زنجیره ی بحران در روابط کشور های که منابع مشترک نفتی دارند امر بدیهی است بحران آب نیز روابط کشور های را که حوزه های آبی مشترک دارند به چالش کشیده است.
آب کیمیا ترین الزامات فعالیت های انسانی محسوب میشود نه تنها فعالیت های مخرب و استفاده ی نادرست منابع آن را محدود ساخته است بلکه تغیرات آب و هوا و کاهش ضخامت لایه ی ازن و نا بودی جنگل های بارانی همه و همه کمبود آب در سال های آینده را تشدید میکنند که باعث فقر و گرسنگی در جهان میشود.
بطور میانگین هفتاد درصد آب موجود در کره زمین که در تحقیقات زیست شناسی از آن بنام سیاره آبی نیزیاد شده است مصرف کشاورزی میشود و به عقیده کارشناسان جهان طی دو دهه آینده در نتیجه ی سوء مدیریت در ذخیره ی نزولات آسمانی با بحران کمبود شدید آب مواجه خواهد شد .
از آنجای که اغلب کشور ها بخصوص در آسیا دارای رود خانه های مشترک هستند ممکن است هنگام تشدید کمبود آب و یا اعمال پروژه های سد سازی و یا نحوه ی استفاده از آن باعث تیره گی روابط کشور های که آب گیر مشترک دارند شود.
در گذشته ها چنین پنداشته میشد که دست رسی به حل مشکلات کمبود آب از طریق تکنولوژی ممکن است و تصور میشد که به کمک فناوری جدید و ایجاد کار خانه های تحلیل آب میتوان به ذخایر بیشتر آب دست یافت اما حالا چنین به نظر میرسد که بحران آب بزرگتر از آن است که تصور میرفت.
بحث های در باره ی احتمال وقوع جنگ برای کسب ذخایر آب در گذشته ها نیز وجود داشته است اما برخی ها این فرضیه را نظریه پردازی میدانستند با این همه حالا احتمال قوی در گیری میان کشور های که حوزه مشترک آب گیری دارند بادر نظر داشت الگو های زیر دیده میشود.
درین قلم روی برخی الگو های تنش زای حوزه های مشترک منابع آبی میان کشور های جهان بخاطر روشن شدن نقش آب در معضل افغانستان مرور صورت گرفته و اهمیت آب در ثبات پاکستان مورد ارزیابی قرار میگیرد.
آسیای میانه
طبق گذارش انستیتوت هیدرو انرژی فرهنگستان قرغزستان ضخامت یخچال های این کشور از سال ۱۹۷۰ م تا سال ۲۰۰۰ م بیست در صد کاهش داشته و این کاهش در مقایسه با ذوبان یخچال ها درسال ۱۹۵۰ م سه برابر افزایش یافته است بر پایه گذارشات کار شناسان امور هیدرو انرژی ذوب یخچال ها در آسیای میانه تا پایان قرن بیست ویک خطر بروز بحران آب در منطقه را بیش از هر زمان دیگر افزایش داده است و برنامه های احداث سد در تاجکستان و قرغزستان که منابع آبی منطقه را در اختیار دارند باعث تشنج با کشور های پایان دست بخصوص اوزبکستان شده است همین اکنون احداث نیروگاه ارغون در تاجکستان تنش لفظی میان این کشور و اوزبکستان را بر انگیخته است دولت اوزبکستان در پیوند به این اقدام تاجکستان عبور واگن های باربری راه آهن تاجکستان را از اراضی خویش ممنوع قرار داد.
تنش در روابط دو همسایه ی تاجکستان و اوزبکستان حاکی از آن است که این منطقه استراتژیک در آسیای میانه بسوی بحران می لغزد و مساله ی بهره برداری از منابع آبی این دو کشور را به رقیبان سرسخت تبدیل نموده است.
خاور میانه
یکی از مسایل اختلاف بر انگیز میان فلسطینیان و اسرائیل بر علاوه احداث شهرک های یهودی نشین که روند صلح خاور میانه را به بن بست کشیده است حوزه های منابع آبی میباشد سران رژیم صهیونستی بار ها تاکید داشته اند که دست یابی به ذخایر آب از اهداف بلند جنگ علیه عرب ها بوده است که اسرائیل به آن دست یافته است .
در پهلوی هدف ایجاد شهرک های یهودی نشین به منظور تغیر دموگرافی در شهر های نوار غزه و کناره ی باختری رود اردن . بخاطر تامین آب مورد نیاز صحرای نقب دست یابی به ذخایر آب هدف دیگر اشغال این مناطق توسط اسرائیل بوده است . فلسطینی ها به مدد آمار دقیق که ارایه دادند ثابت نمودند که سرقت هشتاد در صد آب کرانه باختری رود اردن و نوار غزه باعث فقر وگرسنگی وسیع در این دو شهر شده است
سال ۱۹۶۷م پس از اینکه واحد های ارتش اسرائیل کنترول رود خانه ی اردن را در اختیار گرفتند سران عرب در قاهره تشکیل جلسه دادند و جمال عبدالناصر در این نشست نقش آب در سرنوشت منطقه را حیاتی دیده خواهان استرداد رود اردن از اسرائیل گردید رویای که هیچگاهی تحقق نیافت.
در ظاهر اشغال جنوب لبنان سال ۱۹۸۲ م توسط اسرائیل بمنظور درهم کوبی پایگاه های سازمان آزادی بخش فلسطین و تامین امنیت به شمال سرزمین های اشغالی صورت گرفت اما در مقطع زمانی سال ۱۹۸۲م تا سال ۲۰۰۰م اسرائیل با وصل مجرای رود خانه ی لیطانی به رود حاصبانی و تغیر مسیر منابع آبی جنوب لبنان به سرقت آب های لبنان پرداخت که این امر باعث کاهش زراعت و دام داری در لبنان گردیده صدمه ی سنگین به اقتصاد لبنان که جزء از استراتژی جنگ میباشد وارد آمد .
در نشست صلح کامپ دیوید دوم سال ۲۰۰۰ م در حضور رئیس کلنتون باراک اوباما نخست وزیر پیشین اسرائیل موضوع امکان عقب نشینی اسرائیل از بلندی های جولان را مقابل واگذاری آب های بحیره ی طبریه به این کشور مطرح نمود که با مخالفت رئیس جمهور سابق سوریه حافظ اسد مواجه گردید.
حوزه ی دریای نیل
سال ۱۹۲۹م معاهده ی میان دولت مستقل مصر و رژیم بریطانیای سودان در پیوند به تعین رژیم حقوقی و نحوه بهره گیری از آب نیل امضاء گردید اما کشور های حوزه نیل پس از استقلال معاهده مذکور را غیر منصفانه دانسته خواهان تعدیل در مفاد آن شدند و پس از اینکه تنزانیا عمل طبق این معاهده در روند بهره برداری از آب های نیل را به حالت تعلیق در آورد مصر در واکنش به این اقدام تزانیا از وقوع بحران فراگیر در آفریقا سخن به میان آورد.
کارشناسان امور آفریقا به این اعتقاد هستند که احتمال بروز تنش میان مصر که بر مبنای معاهده ی سال ۱۹۲۹م نود وپنج در صد آب اراضی زراعتی خویش را از نیل میگیرد و کشور های که خواهان لغو معاهده مذکور و تعین رژیم حقوقی جدید در آب های نیل میباشند بطور بی سابقه ی افزایش یافته است
در پی اعلان تزانیا سال ۲۰۰۴م درجهت مهار بحران کمبود آب در بیست و چهار قریه ی شمال غربی این کشور که اقدام به احداث کانال بطول ۱۷۰ کلومتر روی بستر دریای نیل مینماید دولت مصر با انعقاد جلسه ی به ریاست حسن مبارک و حضور وزرای دفاع , داخله , انرژی و فرهنگ همکاری میان کشور ها ی حوزه نیل را مورد ارزیابی قرار داده و با همآهنگی دولت سودان که آب ریز رود خانه نیل هستند واکنش شدیدی علیه تنزانیا نشان دادند .اگرچند مصر تلاش های مقطعی را جهت رفع نگرانی کشور ها ی حوزه نیل تاکنون انجام داده است اما این کشور ها در پی ریزی توافقنامه که مورد پذیرش همه اطراف باشد دست نیافته اند.
اهمیت آب برای پاکستان
با وجود اینکه پاکستان در عرصه ی صناعت دست آورد های چشم گیری را به نمایش گذاشته است اما هنوز هم زراعت تاثیر هشتاد در صدی خویش را در زندگی مردم پاکستان حفظ نموده و نیم انرژی برق این کشور از طریق نیروگاه های آبی تامین میشود که بیشتر آن روی رود خانه سند و یا آب گیرهای آن در داخل پاکستان تعمیر گردیده.
بر اساس گذارش نشریه ی ” نیو ساینتیست ” هندی از آنجای که نیم از کشاورزی و برق پاکستان از طریق دریای سند تامین میشود تاثیر گذاری روی منابع این رود خانه به فقر و گرسنگی فراگیر در این کشور انجامیده ثبات این کشور را به چالش میکشد.
البته معاهده میان پاکستان و هند موسم به معاهده ” اندوس ” به امضاء رسیده است که رژیم حقوقی ونحوه ی استفاده از آب های را که منابع مشترک دارند مشخص میکند و در این معاهده حصه دو کشور در آب های مشترک معین شده است و طبق مفاد آن پاکستان از منابع آب های غربیی رود خانه های سند, جهیلم و چیناب هند از رود خانه های پیاس و رافی را با حقوق اندکی از آب های غربی دارند اما پاکستان همواره هند را به تخطی از معاهده ” اندوس ” و متهم به احداث سد روی رود خانه های غربی نموده است.
کار شناسان امور منطقه به این باورند که فعالیت گرو های هراس انگیز مانند لشکر طیبه در کشمیر زیر سلطه ی هند که توسط سازمان اطلاعاتی پاکستان فر ماندهی میشوند بستگی به دست یابی پاکستان به منابع آب دارد و راه اندازی جنگ مرتفعات کارگل که دو کشور را در آستانه ی در گیری و رویاروی قرار داد به همین منظور صورت گرفته بود از اینجاست که با بالا گرفتن موج تشنج میان هند و پاکستان در پی حملات دهشت افگنانه در شهر مومبی هند حافظ سعید رهبر لشکر طیبه هند را بخاطر گسترش فقر در پاکستان متهم به احداث سد روی آب ریز های مشترک نمود.
رود خانه سند که نیم از اراضی زراعتی پاکستان را زیر پوشش گرفته و دریای چیناب که محصولات زراعتی فصل خزان در پاکستان متکی به آن است از اهمیت ویژه ی در ثبات و اقتصاد پاکستان بر خور دارند و هرگونه سد سازی در آب ریز های این دو رود خانه که در افغانستان وهند قرار دارد اراضی وسیع را در پاکستان به بیابان مبدل نموده باعث کاهش پنجاه در صد انرژی برق در این کشور میشود.
نا آرامی های کراچی در اثر خشک سالی های ۱۹۹۸م و ۲۰۰۱م و خشونت ها خونین در شهر های لاهور ملتان و فیصل آباد در پی کاهش انرژی برق ناشی از خشک سالی که باعث کاهش ظرفیت تولید برق در نیروگاه های برق این کشور گردیده بود ثابت نمو دکه امنیت ملی پاکستان از ناحیه ی آب گیرهای این کشور که منابع آن در کشور های همسایه قرار دارد آسیب پذیر است.
رود خانه سند در پاکستان که نقش محوری را در تامین برق ومحصولات زراعتی این کشور ایفا میکند دارای آب گیر های در افغانستان و کشمیر هند میباشد تحقیقات هیدرو انرژی دانشگاه پنجاب پاکستان به این فرضیه دست یافته است که احداث سد روی آب ریز های در یای سند در افغانستان هجده منطقه ی حاصل خیز در ایالات های سند و پنجاب را بیابان نموده عامل بالا رفتن میزان فقر و گرسنگی در پاکستان میسود. و منابع اطلاعاتی پاکستان در این اواخیر اذعان داشته اند که دولت هند بطور مخفیانه در حال رایزنی با افغانستان بخاطر احداث نیروگاه روی آب ریز در یای سند میباشد و آنچه که آغاز کار روی این برنامه را به عقب کشیده عدم ثبات و نا آرامی های روزا فزون در شرق افغانستان است.
بنابرین بطور قطع میتوان گفت که اهمیت آب گیر های رود خانه سند در افغانستان کمتر از اهمیت اراضی ما ورای خط دیورند در استراتژی منطقه أی پاکستان که بر مفهوم ایجاد بحران در کشور های همسایه استوارست نمی باشد ونقش آب در ادامه بحران افغانستان را نمیتوان نادیده انگاشت.
