فرهنگ کابلی ‎

سلام عزیزان

یکی از دوستان عزیز من در شمال کلیفورنیا گفت که « چناب استاد خودت واقعا بچه کابل هستی» یک. دوست دیگر دیروز زنگ زد و گفت « داکتر صاحب گفتی که  من فرید یونس در فرهنگ کابلی هستم و اما هیچ وقت صفات کابلی را نوشته نکردی » .

مردم کابل که در پایتخت بزرگ شده اند در فرهنگ متفاوت هستند .

در دوران ما که نو جوان بودیم ما کابلی های محمد زایی داشتیم که اهل دربار بودند و لهجه خود را داشتند . کابلی های قطغنی داشتیم که در قوم محمد زایی بودند و اما از محمد زایی های دربار بسیار فرق داشتند . فرهنگ لباس پوشیدن خود را داشتند و واقعا از مردم عادی کابل فرق داشتند . ما کابلیان بازاری داشتیم که چرس می زدند و دو و دشنام زیاد می دادند و لهجه خاص صحبت خود را داشتند . ما مردم عادی با لهجه کابلی داشتیم که اکثریت را تشکیل می دادند و  دارای این صفات بودند .

اول با اینکه مردم کابل از قدیم اصلا تاجیک و اکثرا قزلباش بودند و اما خود را مربوط یک قوم نمی دانند و خود را کابلی می گویند . کابلی اصیل مربوط هیچ قوم نیست . چون قزلباشان زیاد بود همه ندر ها اصلا میراث آنهاست . مثلا شله زرد ، نذر بی بی زینب ، نذر علی مشکل گشا که در خانه ما رواج داشت و غیره .

زبان و لهجه کابل زبان معیاری افغانستان است و وقتی کابلی صحبت می کند فورا شناخته می شود .

مردم کابل کاکه ها داشتند که مردمان شجاع و با غیرت و سخاوتمند و  صادق بودند و از حقوق مردم مظلوم دفاع می‌کردند و همیشه کفش خود را از پشت قات می‌کردند و به شکل چپلی استفاده می‌کردند.

زمانیکه من در کابل بودم یعنی چهل و پنج سال قبل ، نفوس کابل از ۳۵۰،۰۰۰ نفر زیاد تر نبود و تقریبا همه همدیگر را می شناختند . چون کابل پایتخت بود رسم و رواج و فرهنگ خود را داشت . کابلیان مردمان دیگر شهر ها را اطرافی میگفتند . اطرافی یعنی از اطراف آمده و هنوز به زندگی شهری آموخته نشده است .

مردم کابل بسیار در سبک زندگی لیبرال بودند و هر کس زندگی خود را داشت و کسی به کار کسی قطعا غرض نداشت . اکثریت اقتصاد متوسط داشت و یک عده محدود بودند که از مزایای زندگی مجلل برخوردار بودند . کابل محور اساسی تنش های سیاسی بود و در سرنوشت سیاسی کشور نقش بارز بازی می‌کرد . بعد ازینکه سردار محمد داود برقه و چادری را برداشت زنان کابل در زندگی اقتصادی و اجتماعی نقش فعال داشتند . قابل یاد آوری است که نهضت زن و روی لچی در عهد اعلیحضرت امان الله توسط همسرش ملکه ثریا شروع شد . اما مذهبیون آن نهضت را سرکوب کردند و اما سردار داود آن را احیا کرد . یگانه کار مهم که سردار داود کرد همین بود . معلوم دار این نظر من است .

روزی از پدرم سوال کردم که نامردی چیست ؟ در جواب گفت که راز یک زن را فاش کردن نامردی است و این پند تا امروز که ۷۳ ساله هستم در گوشم است .

در روز های عید کابلیان انواع شیرینی و  خسته باب تهیه می‌کردند و چون شهر کوچک بود کسانیکه در سن خورد بودند دیدن کلان ها برای دست بوسی و عیدی می رفتند و این بعد از نماز عید بود . چون پدر من در خویشاوندان در سن بزرگ بود همه دیدن او و مادرم می آمدند . این رواج حالا به سبب فاصله زیاد و همچنان رسوخ فردگرایی در فرهنگ کابلی از بین رفته است . امروز به شمول خانواده خود من یک عده شان ، در عید حتی تیلفون نمی کنند .

مردم کابل دوست نداشتند خانه داماد بروند تا که یک موضوع مهم نمی بود و یا یک محفل نمی بود . دختر که شوهر کرده بود دیگر به کار و بارش غرض نمی گرفتند . من یک خواهر داشتم رنا روح افزا یونس که با دکتر روان فرهادی ازدواج کرده بود ، خداوند غریق رحمتش سازد روز جمعه همرای شوهرش و اولاد ها دیدن پدر و مادرم می آمدند و اما پدرم و مادرم خود شان خانه داماد تا یک موضوع مهم خانوادگی و اجتماعی نمی بود نمی رفتند .  رفتن خانه داماد هر دقیقه این ننگ شمرده می شد .

روز های عید بزرگان خانواده به خوردان  عیدی می‌داد . به یاد دارم ، مامایم دکتر عبدالرحمن حکیمی برای ما یک نوت دو افغانیگی عیدی می داد . در آن زمان دو افغانی پول قابل ملاحظه بود.

در کابل قدیم اگر یک اهل کسبه ورشکست می شد دیگران فورا به او کمک می‌کردند تا به پای خود ایستاده شود . هر دو پدر کلان من حاجی عبدالحمید و حاجی محمد هاشم قناد بودند ، در عهد امیر حبیب الله خان و تا آخر عهد اعلیحضرت امان الله شیرینی پری داشتند و از اولین شیرینی پز های کابل بودند . چندین بار دیگر شیرینی پران اگر ورشکست می شدند دست شانرا میکرفتند . بعد ازینکه پدرم و مامایم تحصیل یافته شدند کار شیرینی پزی هم سقوط کرد . ،

گفتم که هر خانه یک کلان داشت و کلان ها نقش مهم در زندگی خانواده بازی می‌کردند . امروز متاسفانه چون کلان در خانواده نیست مشکلات خانوادگی زیاد است و کسی نیست که میانجیگری کند . هر کس می گوید منم !!

مردم کابل بسیار با حیا بودند . در مقابل یک کلان سگرت نمی کشیدند و یا با کلان یک و دو نمی گفتند اما امروز در اثر تاثیرات دموکراسی بی ناموس حیا مطلق از بین رفته است . استادان از حرمت زیاد برخوردار بودند و اما امروز این حرمت هم شکسته است و می بینی که یک جوان در مقابل یک استاد بی احترامی می کند . در کابل قدیم تحصیلات بسیار با ارزش بود و مردم سر شخص تحصیل بافته حساب می‌کردند و حالا اینطور نیست زیرا اویکه بی تحصیل است پول زیاد تر می سازد و یا زندگی مجلل دارد پس تحصیل و علم و معرفت بی معنی شد !!!!

زن و مرد در داخل خانواده حقوق همدیگر را می دانستند و تنش نبود . من هرگز به یاد ندارم که پدرم با مادرم اقلا در مقابل ما جنگ و دعوا کرده باشند . خانواده زن در امور خانواده مرد مداخله نمی کرد و خانواده مرد در امور خانواده زن . این رسم در زندگی من است . من در امور خانواده همسرم  مداخله نمی کنم و همسرم   در امور ما خانواده من مداخله نمی کند . اگر یک مشکل با یکی از اعضای خانواده داشته باشم مربوط خود من است نه همسرم و این فرهنگ اصیل کابلی است .

امروز کابلی اصیل نفوس آن رو به اضمحلال یا نابودی است . گرچه یک عده خود را کابلی می گوبند اما کابلی اصیل نیستند .  روزی در یک مجلس در شمال کلیفورنیا بودم و سر سفره به یک دوستم گفتم که در امریکا رواج نیست که سر دسترخوان «جان عمه » بیاورند ! دوستم گفت داکتر  صاحب جان عمه چیست ؟ گفتم از کجا هستی ؟ گفت از کابل ! گفتم چطور جان عمه را نمی شناسی وقتی خودت را کابلی می گویی ؟ شاید از اطراف کابل بود نه شوربازار و یا کابل قدیم . جان عمه ، ماست و خیار و کمی نعنی و نمک است !

فرید یونس

کابلی بچه اصیل 

نوت : در مضمون فوق در قسمت مسله تصوف و دعا خوانی در مساجد چناب دکتر دستگیر از ایالت کلورادو ایالات متحده همکاری کرده است که قلبا سپاسگزارم