فرایند چرخه آب ، در دایره بُود

آب یک ماده بی رنگ ، بی بو وبی چشایی است که در فرآیند پویای چرخه بود درکرۀ زمین که شامل اتمسفر(هواکره یا هواسپهر) روی زمین وزیر زمین است به اشکال : 

1 ــ بخار

2 ــ جامد 

3 ــ مایع ( مایه یا آبگون ) متناسب به دما یا اندازه گرمی و سردی آن وجود دارد . ریختار شیمیایی آن H2O است، چون هر مولکول آب از دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن تشکیل شده است.

نخست ــ جریان اشکال چرخه آب از دید دانش :

روند اشکال چرخه آب دردائرۀ بود ، درچگونگی های مختلف : بخار وجامد ومایه یا آبگونه ــ فراگرد گوناگونی را می پیماید و نشانه آغاز و پایانی ندارد. روند تبادل ودگرسانی آب ازمایع به بخار یا به یخ تغییر یافته و دوباره به سان اولیه بازمی‌گردد . ومیلیارد ها سال می شود که به این منوال درجریان است وبدایت ونهایتی ندارد . 

آب درکره زمین به گونه مایه یا آبگونه دراقیانوس ها ورودخانه ها ودریا بارها ودریاچه ها ونهر ها جریان دارد . دردوسمت شمال وجنوب مانند یخ جــامد ودر اتمسفر (هواکره) به سان گاز بخاراست. به همین گونه ، آب در زیرزمین وداخل گیاهان نیزموجود است . 

براساس پژوهش های دانشی آبشناسی امروز، سازمان زمین شناسی آیالات متحده ، سازمان ملل متحد و سازمان هواشناسی جهانی : نزدیک به 97 درصد آب روی زمین را اقیانوس ها در اختیار دارد . دریابارها ، رودخانه ها ، دریاچه ها وخاک ، تقریباً 1.7 در صد را درخود دارند. نزدیک به 1.7 در صد از آب زمین در یخهای سمت شمال وجنوب ویخچالهای طبیعی ذخیره می شود . بخش خیلی کوچکی قریب به 0.001 درصد درجوزمین به نام بخارآب موجوداست .  

فرآیند دایمی چرخه آب دردائرۀ بود بگونه ای اتفاق می افتد که گرمای خورشید سبب می شود که آب موجود در اقیانوس ها ، دریابارها ، رودخانه ها  ، خاک وهتا گیاهان ، تبخیرشده وبه بخار آب تبدیل شود ، این بخار به همرای جریان هوا بالارفته ودراتمسفر (هواکره) ذخیره می شود . 

با بالارفتن بخارآب دراتمسفر(هواکره) به تدریج سرد شده و به چکه ها وچکاله های ریز آب تبدیل می‌شود ، این چکه های ریز آب به هم می‌پیوندند و ابرها را تشکیل می‌دهند.

وقتی که چکه های آب در ابرها به اندازه کافی بزرگ و سنگین شوند، به گونه باران، برف، چکاله های یخ بستۀ باران یا دیگر اشکال رسوب به زمین فرو می‌ریزند. وبخشی از آب باران به زمین نفوذ کرده و آب‌های زیرزمینی را تشکیل می‌دهد.این آب‌ها می‌توانند به چشمه‌ها، رودخانه‌ها و در نهایت به اقیانوس‌ها راه پیدا کنند.

گیاهان از ورای ریشه‌های خود آب را جذب کرده و از راه برگ‌های خود آن را به گونه بخار آب به اتمسفر (هواکره) باز می‌گردانند. این فرآیند دگرش ، نقش بسزا درتفیدن و ادامه چرخه آب دارد. 

چرخه آب برای زندگانی در کره زمین بایسته ولازم است. آب برای نوشیدن، کشاورزی، تولید برق، کار وپیشه و بسیاری از هزینه های دیگر مورد نیاز است. چرخه آب کره زمین یک سامانه پویا وبه هم پیوسته است که تمام اجزای کره زمین را زیر کارسازی وهنایش قرارمی‌دهد. فهم دانشی این چرخه برای استفاده پایدارازبنمایه های آب ونگهداری سلامت سیاره ما الزامی است. 

آب نقش اساسی درکارکرد درست بدن انسان دارد و نزدیک به 60 تا 70 درصد وزن بدن ما راآب تشکیل می‌دهد. آب با جذب گرما از راه عرق کردن و تبخیرآن از رویه پوست، به ساماندهی دمای بدن کمک می‌کند ومواد مغذی واکسیژن را به تمام سلول‌های بدن نقل می‌دهد . وبه رانش مواد زائد و سموم از بدن از راه پیشاب و نجاست وپیخال ، کمک می‌کند.

آب به گوارییدن غذا و جذب مواد مغذی در روده کمک می‌کند. کم آبی بدن می‌تواند منجر به خستگی وسستی وناتوانی شود. نوشیدن آب به اندازه کافی می‌تواند به افزایش میزان انرژی و بهبود کارکرد ورزشی کمک کند.

پیمانه آب مورد نیازبدن هرفرد به سازه های مختلفی مانند سن، جنس، میزان کارکرد ، آب وهوا وچگونگی سلامتی بستگی دارد. به گونه کلی، بیشتر افراد بزرگسال باید روزانه نزدیک 2 تا 3 لیتر آب بنوشند.

دوم ــ پیدایی و نقش آب ، از دید ادیان : 

یکم ــ مقام آب در فرهنگ ایران باستان 

آب در فرهنگ ودیدگاه های آئینی ایران باستان جایگاه  ویژه و ژرفی دارد و اهزاران سال مایه زندگانی ، آبادانی و برکت بشماررفته است . ودر تاریخ ، ادبیات ، هنر ، آداب ورسوم وساختمانی  ایرانیان (تاجیکها ، پارسها وکردها)  نمود پیدا می‌کند.

بقرار شواهد متون گذشته ، آب در تاریخ باستان ایران مقدس شمرده می شد و ایزدبانوی “ناهید” یا “آناهیتا” نگهبان آن بود. در آئین ایرانی آب بنام نماد پاکیزگی وزایش وتازگی قبول شده ودر مراسم مختلف زیست مورد استفاده قرار می گرفت.

دراوستای ، کهن‌ترین کتاب مقدس زرتشتیان، به آب به نام “آفریده اهورامزدا” و “هدیه‌ای از جانب او به بشریت” اشاره شده است. 

در یاداشت های آئین زرتشتی، آب نقشی مرکزی واساسی در داستان آفرینش جهان دارد. براساس روایات، اهورامزدا (خدای پاک) ، هستی را از شش گوهر پاک (آب ، زمین ، آتش ، باد ، گیاهان ، جانوران) آفرید .  در ابتدا به گونه اقیانوسی بزرگ به نام “ورهجن” (ارائه تفسیری متفاوت از یک متن ) وجود داشت و سپس به هفت بخش تقسیم شد که هر کدام نقشی ویژۀ در آفرینش ایفا کردند.

درک درست از مفاهیم و نمادهای وابسته با آب، می‌تواند به آموزش بهتر فلسفه و جهان‌بینی زرتشتیان کمک کند.

دوم ــ مقام آب در ادیان ابراهیمی : 

آب در ادیان ابراهیمی، از جمله یهودیت، مسیحیت و اسلام، نقشی زندگانی و نمادین دارد. در متون مقدس این ادیان، به آب به نام سرچشمه زیست ، نمادی از پاکی و ابزاری برای رستگاری اشاره شده است.

در داستان خلقت در تورات، انجیل و قرآن، آب نقشی اساسی دارد. خداوند آب را در ابتدای خلقت آفرید و از آن برای خلق زمین، آسمان و همه موجودات زنده استفاده کرد. 

تورات :  در کتاب پیدایش، بخش اول ، آفرینش آب را به نام نخستین کنش وکار خداوند ستایش می‌کند  :  ”    در آغاز، خدا آسمان و زمین را آفرید.  زمین تهی و بایر بود و تاریکی بر روی ژرفا های بود و روح خدا بر روی آب‌ها آویخته  بود.” 

انجیل : درکتاب پیدایش، قسمت نخست ، آورده شده است که در ابتدای خلقت ، ” زمین تهی و پوچ بود ، و تاریکی بر روی ژرفاهای بود، و روح خدا بر روی آبها آویخته بود ” (پیدایش  2 : 1 )  سپس خدا نور را آفرید و آبها را ازهم جدا کرد، و آسمان و زمین را پدید آورد. (پیدایش  6 : 1ـ 10  )  

  قرآن : در قرآن، سوره بقره، آیه 253 ، به آفرینش آب از آسمان اشاره می‌کند: ”  و اوست که از آسمان برای شما آبی فرستاد تا با آن خود و نوشیدنی‌های تان را پاکیزه کنید و از آن چیزهایی برویانید که در آن چراگاه حیوانان شماست.” 

سوم ــ مقام آب در آئین بودا

آب درآئین بودا ازجایگاه ویژه‌ای برخورداراست و نقشی نمادین و ژرف در آموزه‌ها و مراسم این دین دارد. در متون بودایی، به آب به مایه زندگانی وپاکیزه کننده ونماد روشنگری اشاره می شود. 

در داستان خلقت بودایی که در« کتب تراپیتاکا » آمده، آب نقشی مرکزی ایفا می‌کند. در این روایت، در آغاز، تنها آب وجود داشت. سپس، از این آب، زمین، آسمان و همه موجودات پدید آمدند . در برخی متون بودایی آب بنام مکانی برای تولد دوباره ورستگاری بشمار می آید. بودا قبل از رسیدن به روشنگری، هفت هفته در کنار رودخانه « نرنجارا » به مراقبه پرداخت. 

آب در آئین بودا همچنین نمادی از بی‌ثباتی همه چیز در این دنیا شناخته می شود. جریان مداوم آب یادآور این مسئله است که هیچ چیز در این دنیا به یک روال نیست و همه چیز در سان تغییر است. این مفهوم با آموزه‌های بودایی در مورد ناتم常 (anitya) که به مفهوم ناپایداری و گذرا بودن همه چیز است ، همخوانی دارد . 

جـــولای 2024 میـــــلادی

منابع و مآخذ ، برای آموزش بیشتر: 

1 ـ گروه واژه‌گزینی . جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر سیزدهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران : انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (ذیل سرواژهٔ چرخهٔ آب)

2 ـ آشنایی با منابع آب زیرزمینی، اندیشکدهٔ تدبیر آب ایران، چاپ اول 1392 ص30 .

  https://en.wikipedia.org/wiki/Water_cycle   – 3 

 Measurment and estimation of evaporation and  –  4 transpiration, 1968 

                  “Retreat of glaciers since 1850”. Wikipedia  -5 (به انگلیسی). 2020-09-02. 

              “History of evolutionary thought”. Wikipedia-  6      (به انگلیسی). 2020-09-02.

جهت مطالعه پی دی اف مقاله به این لنک کلک نمائید  چرخه آب در دائره بود (1)