ایجاد و تشکل مدارس دینی در کشور های اسلامی از سال های متمادی بدینسو یک روند عنعنوی و سنتی به شمار رفته که عمدتاً خارج از چارچوب تشکیلات حکومات و باالخصوص مراجع تعلیمی آن فعالیت می نمودند که منابع تمویل کننده آن نیز اشخاص انفرادی و برخی از حلقات و گروه ها تشکیل می دادند. اما با گذشت زمان آن گروه ها و حلقات به منظور تحقق اهداف خاص خویش متناسب با دیگر گونی هائیکه در سطح منطقوی و جهانی بوقوع پیوست مدارس دینی نیز از شکل و محتوا دیگر گون گردید . طرز تفکر بنیاد گرائی و رادیکالیستی بتدریج در آن جاگزین گردیده که سر انجام شالوده فکری و عقیدوی آنرا تشکیل داده و در قرن بیست و یکم میلادی با کسب ابعاد گسترده آن با یک پدیده نهایت خطرناک مبدل گردیده. اکنون پیروان اندیشه افراطیت و بنیاد گرائی از لحاظ کمی و کیفی رشد نموده و خطرات بالقوه را می تواند به جهان متمدن وارد نمایند که الگوی اشکار آن حوادث گونا گون در افغانستان فرانسه بروکسل ترکیه عراق سوریه مراکش نایجریه وکشور های دیگر می باشد نه تنها در این کشور ها بلکه در سایر دول جهان نیز چنین حوادث المناک بوقوع پیوسته و تلفات را از خود بجا گذاشت. افراطیت و بنیاد گرائی که عمدتاً از مدارس دینی نشست می نمایند اکنون به یک پرابلم جهانی مبدل گردیده است پاکستان در جنوب شرق آسیا یگانه کشوریست که تعداد مدارس دینی از لحاظ کمی و کیفی رقم درشت را احتوا می نمایند و حکومت پاکستان آنرا نیز بحال خود گذاشته که سر انجام با یک نیروی متمرد و سرکش مبدل و صلح و ثبات منطقه و جهان را با خطرات جدی مواجه ساخته اند که با یقین کامل و صراحت تام می توان گفت که حکومت پاکستان و بطور خاص برخی از حلقات پرنفوذ دستگاه حکومتی آن مدارس دینی و طلبأ آنرا به مثابه یک اردوی غیر رسمی تلقی نموده و از آن به حیث یک حربه و نیروی ریزرف جهت تطبیق اهداف خصمانه خویش در برابر برخی از کشور ها استفاده بعمل آورده که به گونه مثال می توان از کشور های هند و افغانستان و بعضی کشور های دیگر نام برد. طلبأ همین مدارس دینی تشویق و ترغیب می گردد تا تحت نام جهاد روانه کشمیر هندی گردیده و در آنجا اعمال خرابکارانه و تشدد آمیز را انجام دهند. هکذا در دوران رژیم طالبان در افغانستان این افراد نیز تحت نام جهاد داخل افغانستان شده و در صفوف جنگجویان طالب افراد معصوم و بی گناه را با خاک و خون کشانیدند. برای افراد اعزام شده قبلاً آموزش نظامی و تکتیک های حربی توسط همان حلقات خاص داده می شد و بعداً تسلیح و تمویل می گردیدند تا با شوق وافر اعمال ترور و تخریب را انجام دهند. گرچه بعد از وقوع حوادث یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ جهان مجبور به آن گردید تا لانه های تروریستان حرفوی را از افغانستان برچیده و راه را به یک نظام ملی و دموکراتیک هموار سازند این افراد دهشت افگن که دوشا دوش القاعده و طالبان می رزمیدند طی عملیات وسیع که از جانب ائتلاف بین المللی تحت سرپرستی ایالات متحده امریکا بنابر فیصله های قاطع سازمان ملل متحد صورت گرفت با شکست مواجه و پا را با فرار نهاده و به پاکستان عودت نمود که بعد ازمدتی فعالیت های تخریبی خویش را در برابر نظام جدید که با اساسات ایدیال های ملی و دموکراتیک تازه استوار گردیده بود از سر گرفتند که همین اکنون فعالیت های تخریبی این عناصر تخریبکار در برابر جمهوری اسلامی افغانستان ادامه دارند که یقیناً در عقب این گونه تحرکات حلقات معین در پاکستان قرار دارند که منحیث یک حقیقت آشکار به همگان روشن است ولی از سوی دیگر از گزند آن پاکستان نیز در امان نیست و اکنون مقامات ارشد ملکی پاکستان با آن پی برد که این مدارس دینی بنابر عملکرد غیر واقعی آن به پرستیژ بین المللی پاکستان تا چه حد لطمه زیان آور زده اند. اما متاسفانه حمایت همه جانبه که این گروه ها از طرف نظامیان پاکستان میشوند حکومت ملکی توان برخورد و تصفیه حساب با این گروه ها را ندارد اداره isi ونظامیان پاکستان این گروه ها را بخاطر دهشت افگنی سوق و اداره مینمایند این مدارس تعداد شان گرچه در مناطق قبایل نسبت به شهر های پاکستان زیاد تر است اما در شهر های مهم پاکستان نیز تعداد شان خیلی اندک نیست بطور مثال .
- بهاولپور تعداد مدارس دینی ۹۷۱ باب
- دیره غازی خان تعداد مدارس دینی ۳۹۷ باب
- ملتان تعداد مدارس دینی ۳۶۳ باب
- لاهور تعداد مدارس دینی ۳۵۶ باب
- گوجرانواله تعداد مدارس دینی ۱۵۴ باب
- راولپندی تعداد مدارس دینی ۱۸۶ باب
- فیصل آباد تعداد مدارس دینی ۱۲۴ باب
- سرگوده ها تعداد مدارس دینی ۱۶۴ باب
قلمداد گردیده است ، از صورت ارایه ارقام فوق معلوم می گردد که تعداد مجموعی مدارس دینی در ایالت پنجاب به ۲۷۱۵ باب می رسد که از جمله تعداد ۱۳۳۳ باب آن به بریلوی ها ، تعداد ۱۰۶۹ باب به دیوبندی ها ، تعداد ۱۹۲ باب به اهل حدیث و تعداد ۱۱۳ باب آن به اهل تشیع مربوط می باشند. تعداد مجموع طلبأ در مدارس بریلوی ها ۱۱۷۹۳۱ تن ، در مدارس دیوبندی ها ۹۹۹۰۷ تن ، در مدارس اهل حدیث ۲۹۹۴۷ تن و در مدارس اهل تشیع ۵۴۳۰ تن می باشند که تعداد مجموعی طلبأ طبق ارقام فوق در ایالت پنجاب به ۲۵۳۲۱۵ نفر می رسد.
همچنان با قول از منابع خبری تعداد مجموعی مدارس دینی در لاهور ۳۵۶ باب که از جمله ۱۵۷ باب آن به دیوبندی ها ، ۱۴۹ باب به بریلوی ها ، ۴۵ باب به اهل حدیث و ۵ باب به اهل تشیع مربوط می باشند تعداد مجموعی طلبأ در مدارس متذکره به ۴۷۶۳۴ نفر می رسد.
در گوجرانواله تعداد مدارس دینی ۱۵۴ که از جمله دیوبندی ها ۴۰ ، بریلوی ها ۹۵ ، اهل حدیث ۱۴ و اهل تشیع ۵ می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در گوجرانواله به ۱۷۴۳۷ نفر می رسد.
در راولپندی تعداد مدارس دینی به ۱۸۶ می رسد که از جمله ۹۱ باب مدرسه به دیوبندی ها ، ۷۰ مدرسه به بریلوی ها ، ۷ باب مدرسه به اهل حدیث و ۱۸ باب به اهل تشیع مربوط می باشد که تعداد مجموعی طلبأ در راولپندی به ۱۹۳۵۸ نفر می رسد.
در فیصل آباد تعداد مدارس دینی به ۱۲۴ می رسد که از جمله ۵۲ باب مدرسه به دیوبندی ها ، ۴۳ باب مدرسه به بریلوی ها ، ۲۰ باب به اهل حدیث و ۹ باب مدرسه دینی به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در فیصل آباد به ۱۱۳۰۰ نفر می رسد.
در سرگود ها تعداد مدارس دینی به ۱۶۴ باب می رسد که از جمله ۷۵ باب به دیوبندی ها ، ۷۰ باب به بریلوی ها ، ۱۰ باب به اهل حدیث و ۹ باب به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در سرگودها به ۱۴۲۵۵ نفر می رسد.
در ملتان تعداد مدارس دینی به ۳۶۳ باب می رسد که از جمله ۱۴۰ باب به دیوبندی ها ، ۷۵ باب به بریلوی ها ، ۳۰ باب به اهل حدیث ، ۱۳ باب به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ در ملتان به ۲۳۵۶۰ نفر می رسد.
در دیره غازی خان تعداد مجموعی مدارس به ۳۹۷ باب می رسد که از جمله ۱۴۶ باب به دیوبندی ها ، ۱۹۱ باب به بریلوی ها ، ۲۷ باب به اهل حدیث و ۳۳ باب به اهل تشیع مربوط می گردد که تعداد مجموعی طلبأ آن به ۲۹۵۱۱ نفر می رسد.
در بهاولپور تعداد مجموعی مدارس به ۹۶۸ باب می رسد که از جمله ۳۶۸ باب به دیوبندی ها ، ۵۴۰ باب به بریلوی ها ، ۳۹ باب به اهل حدیث و ۲۱ باب به اهل تشیع مربوط می باشند که تعداد مجموعی طلبأ آن به ۸۰۰۲۳ نفر می رسد.
به قول از منابع مؤثق بعد از ایجاد پاکستان تعداد مدارس دینی به ۱۵۰ باب می رسید ، در سال ۱۹۵۰ تعداد آن به ۲۱۰ باب مدارس رسید ، در سال ۱۹۶۰ تعداد آن به ۴۰۱ باب رسید ودر سال ۱۹۷۱ تعداد مدارس دینی به ۵۶۳ باب رسید . منابع آگاه می افزایند که تعداد مدارس دینی در دوران حکومت جنرال ضیأالحق به مراتب بالاتر رفت و تسهیلات لازم را برای طلبأ آن غرض کاریابی فراهم گردید که طلبأ می توانست به حیث معلمین زبان عربی در مؤسسات تعلیمی تقرر حاصل نمایند .
طبق یک سروی که در سال ۲۰۰۳ صورت گرفت تعداد مدارس دینی در سر تا سر پاکستان به ۱۲۴۳۰ باب می رسید همچنان طبق یک احصایه دیگر در سال ۱۹۹۵ تعداد استادان مدارس دینی به ۲۰۰۰۰ می رسید و طبق احصایه سال ۱۹۸۹ تعداد حافظان قرآن مجید به ۴۰۰ هزار حافظ قرآن می رسید.
همین منابع آگاه در ارتباط با موجودیت طلبأ کشور های خارجی چنین ارقام را ارایه داشته اند :
در لاهور تعداد طلبأ خارجی به ۲۹۷ نفر می رسد که از جمله تعداد ۱۱۵ تن در مرکز تبلیغی رای وند ، تعداد ۸۷ تن در شیخ زید اسلامیک سنتر ، تعداد ۳۷ تن در یونیورستی پنجاب ، تعداد یک تن در جامعه نعیمیه و تعداد ۳۸ تن در دینتل کالج مصروف آموزش می باشند.
در مدارسیکه طلبأ خارجی موجود نیست عبارت اند از :
جامعه المنتظر ، جامعه المرتضی ، جامعه المصطفی ، جامعه منظور الاسلامیه ، جامعه رحمانیه ، جامعه دارالحدیث رحمانیه ، جامعه نورالسلام ، جامعه قادریه و جامعه نقشبندیه می باشد.
مهتممین مدارس فوق الذکر اظهار می دارند که بالای این مدارس زمانی بخاطر جذب خارجی ها قیودات مبنی بر عدم شمولیت طلبأ خارجی وضع گردیده بود. اما عملی نشد
در مدارس دینی ایالت سرحد تعداد ۹۸۶ تن از طلبأ افغانی سرگرم آموزش علوم دینی می باشند . در پوهنتون اسلامی بین المللی جمعاً تعداد ۷۷۸ تن مصروف دروس می باشند که از جمله تعداد ۲۳۷ تن آنرا طلبأ افغانی تشکیل می دهند و تعداد ۱۰۷ تن آن برمائی ، ۳۷ تن اندونیزیائی ، ۱۳ تن مالدیپی ، ۱۵۵ تن از عربستان سعودی و ۲۱ تن از کشور تایلند می باشند. طبق منابع مسئول وزارت امور داخله در مدرسه عربیه ذکریه راولپندی تعداد ۵۵ تن از طلبأ خارجی مصروف فراگیری علوم دینی می باشد که از جمله تعداد ۱۱ تن از اندونیزیا ، تعداد ۱۲ تن از تایلند ، تعداد ۶ تن از مالیزیا ، تعداد ۴ تن از فلپاین ، تعداد ۱۲ تن از قزاقستان و متباقی آن را طلبأ کشور های ازبکستان ، قرغزستان و فلسطین تشکیل می دهند.
در پوهنحی انجنیری و تکنالوژی تیکسلا تعداد ۲۶ تن طلبأ خارجی مصروف تحصیلات می باشند . در پوهنتون بارانی تعداد ۵ تن از محصلین یمنی مشغول دروس می باشند. در جامعه مریم صدیقه البنات تعداد ۱۵ تن طلبأ خارجی مصروف دروس می باشند که از جمله تعداد ۶ تن از قزاقستان و متباقی آن از کشور های روسیه و فرانسه می باشد.
در کریسچن سکول واقع مری رود راولپندی تعداد ۴۱ تن از طلبأ خارجی سرگرم دروس میباشند که از جمله تعداد ۱۶ تن از ایالات متحده امریکا ، تعداد ۹ تن از کاناد و متباقی آن طلبأ کشور های کوریا ، فرانسه و جرمنی تشکیل می دهند.
در اقراء یونیورستی اسلام آباد تعداد ۱۵ تن از طلبأ خارجی می باشند که از جمله تعداد ۱۱ تن آن سومالیائی می باشند. طبق معلومات مؤثق تعداد طلبأ خارجی در ایالت سرحد و ایالت سندهـ از همه بیشتر می باشند. در جامعه بنوریه کراچی ، خیرالمدارس ملتان و وفاق المدارس اسلفیه تعداد طلبأ خارجی به تعداد کافی مشغول دروس می باشند . اتحاد مدارس تنظیمات تعداد مجموعی طلبأ کشور های خارجی را ۷۰۰۰ وانمود می سازند ولی به مراجع مسئول از تعداد متذکره تصریق بعمل نیاورده است زیرا تصور چنان است که تعداد طلبأ خارجی بیشتر از رقم ارایه شده خواهند بود.
طوریکه قبلاً نیز تذکر یافت پاکستان در ردیف کشور های اسلامی یگانه کشوریست که مدارس دینی در آن یک رقم درشت و قابل ملاحظه را تشکیل می دهند در صورتیکه تحت کنترول در آورده نشود می تواند که با نگرانی های ایجاد شده مهر صحت گذاشته و خطرات جدی ناشی از آن در داخل پاکستان و خارج از مرز های آن در قبال خواهند داشت.
لهذا اکنون ضروری پنداشته می شود تا مدارس دینی که به مثابه مراکز پخش و تصمیم افراطیت و بنیاد گرائی مبدل گردیده است و طلبأ آن منحیث لشکر عظیم افراطیت و دهشت افگنی نقش منفی و ترس آور را بازی می نمایند تحت کنترول جدی دولت قرار داده شود .
پاکستان در حالیکه خود را عضو فعال ائتلاف بین المللی در جنگ با تروریزم محسوب می نمایند با کشور های همجوار خویش با نظر داشت اهل حسن همجواری ، احترام متقابل و عدم مداخله در امور یک دیگر اطمینان دهند که افراطیت و دهشت افگنی دیگر از مرز های پاکستان به کشور های همسایه صادر نمی گردد و پاکستان خود را متعهد می شمارند که تدابیر عملی و گسترده را در جهت محو کامل دهشت افگنان اتخاذ و در عمل پیاده نمایند تا مردمان منطقه و جهان از آسیب این کابوس هولناک دیگر محفوظ و در امان گردیده راه صلح و آسایش همگانی را در پیش گیرند.
به اساس گذارش آقای نبیل رئیس پیشین امنیت ملی تعداد مدارس دینی افراطی در افغانستان به ۱۵۰۰۰ پانزده هزار میرسد. که تمام این مکاتب با زمینه سازی آقای فاروق وردک و همکاری آقای کرزی در افغانستان فعال گردیده است و اکنون هم فعال میباشند. بهتر خواهد باشد اگر جناب شما سعیدی صاحب ار قام و گذارش مفصل از مدارس دینی در افغانستان که توسط پاکستانی ها و نوکران افغانستانی شان زمینه سازی و فعال ساخته شده است تهیه بدارید مفید خواهد بود. پاکستان ماهرانه خواسته است تعداد زیاد ازین مدارس را به افغانستان انتقال دهد که هرکدام این مدارس محل مناسبی برای مغز شوئی جوانان و سوق دادن شان به جبه ترورزم میباشد. هرکدام این مدارس مانع بزرگی در راه ترقی و آبادی افغانستان میباشد.