از تحولات خوب و خراب مرحوم اعليحضرت امان الله صد سال زياد تر سپري شد و نه تنها كه افغانستان به مدرنيزه نرفت وضع كشور خراب تر شد زيرا برنامه هاي مرحوم امان الله خان صد در صد پروژه هاي بارور يا sustainable كه در ساختار جامعه نوين نهايت مهم أست نبود و از بين رفت .
از نگاه انتروپولوژي فرهنگي سوال اين أست كه چرا افغانستان نتوانست موفق شود ؟ چرا ما از عقب مانده ترين كشور هاي آسياي مركزي به حساب مي رويم ؟
جواب در سنتي بودن افغانستان أست كه خلاف آيه قرآن مجيد مردم عمل مي كنند. قرآن مي گويد خداوند حالت نفس هاي يك قوم/مردم را تغيير نميدهد تا خود شان تغيير نكنند. ما متاسفانه تغيير نه مي كنيم و اين يك بدبختي بزرگ ماست كه خلاف دين خود عمل مي كنيم .
كشور ها مسايل نو را روز به روز براي بهبودي اجتماعي تجربه مي كنند و نظريات جديد جايگزين ديد و بينش كهنه مي شود . و اما ما با افكار گنديده ، پوسيده و كهنه زندگي مي كنيم و حتي دين را قومي و قبائلي ساختيم در حاليكه دين آمد كه ما را مدني سازد.
من درين چهل و چهار سال كه در امريكا زندگي مي كنم به همان اندازه كه تغييرات تكنولوژيك را درين كشور به چشم سر مشاهده كردم به همان اندازه در مسايل اجتماعي و سياسي تغييرات را ديدم . مثلا چهل سال قبل درين كشور به مهماندار هواپيما ايستيوردس Stewardess مي گفتند و اما متوجه شدند كه همين واژه تحقير آميز أست و آنرا تغيير دادند به flight attendant يعني مهماندار پرواز . يا تنديس هاي اشخاص كه طرفدار بردگي بود همه و همه از چهار راه هاي بزرگ شهر ها برداشته شد و راه موزيم ها گرديد و خواستند روحيه مردم را براي يگانگي و وحدت و اتحاد تغيير دهند زيرا مردم از آن تنديس ها خاطره خوش نداشتند . اما ما براي به وجود آوردن اتحاد كار تهزمي كنيم و به واژه دانشگاه طور مثال حساسيت نشان ميدهيم.
در افغانستان چون يك جامعه ي قومي و قبائلي أست هر نظر نو كه پيشنهاد مي شود فورا مي شنوي كه “افغانستان سنتي أست .”، ” افغانستان آماده نيست ” .” هنوز وقت آن نيست ” و غيره و اين سنتي بودن باعث پسماني ما شده أست و نسل نو بايد مردم را از سنتي بودن نجات دهد اگر ميخواهند يك جامعه ي بدون تبعيض و تعصب و تنگ نظري داشته باشند . و راه پيشرفت را به پيش گيرند.
مثال هاي سنتي بودن را براي شما ميدهم كه خجالت آور أست
شوهر يك زن فوت مي كند و فورا زن را بدون اجازه اش به برادر متوفي نكاح ميكنند كه اين يك عمل غير شرعي أست. مسله مهمانداري سنتي يا قومي و قبائلي كه افغانستان را دربدر كرد . ” ميلمستيا” در سنت پشتون والي أست. اگر كسي به يك قوم پناه برد ، او را به دشمنش نميدهند. اوسامه بن لادن را طالبان حمايت كردند و باعث شد تا امريكا آنرا بهانه كند و به افغانستان براي منافع اقتصادي و ستراتيزيك خود حمله نظامي كند . اگر شما نام همسر تانرا در يك مجلس بگيريد شرم أست. مادر اولاد ها ، مادر فلاني جان ، بي بي حاجي درست أست. مردم حق ندارند يك حديث جعلي را انتقاد كنند و فورا شما را به كفر ميگيرند. اين ها همه افكار سنتي أست كه باعث پسماندگي و عقب گرايي ما شده أست. يا شما به ذوق مذهبيون مسلمان باشيد و يا كافر هستيد و اين در سنت افغانستان است نه در اسلام. حالا درست أست كه ما تكنالوژي نداريم و حتي ساخته نه مي توانيم و اما افغانستان مي تواند مدني شود و ازين حالت اسف بار سنتي نجات پيدا كند .
جالب اين أست كه همه رهبران سياسي در گذشته و امروز بالاي همين سنتي بودن افغانستان براي به قدرت رسيدن سرمايه گزاري مي كنند و نميخواهند تغيير بياورند. وقتي من مي گويم كه حقوق زن و مرد از نگاه مدني مساوي است اين را حمايه نه مي كنند و اما از ترس مي گويند الحمدالاه خواهران ما جايگاه خود را دارند. اشرف غني سالها در امريكا زندگي كرد و وقتي امريكايي ها او را كابل فرستادند، يك لنگي و پيراهن و تنبان به تن كرد . [مضحك]براي اينكه سنتي جلوه كند .
بعضي اشخاص از خانواده هاي مذهبي هنوز هم ميخواهند مردم فريبي كنند در امريكا در كنار بحر ” شورت ” ( پتلون كوتاه ) مي پوشند و وقتي افغانستان يا پاكستان مي روند عبا و قبا به تن ميكنند يعني نشان ميدهند كه بسيار مردمي هستند و يا مذهبي هستند و ازين منافقت ها زياد مي كنند غافل ازينكه حالًا مردم نادان نيست و فريب نميخورند .
از نگاه بشر شناسي فرهنگي افغانستان ، بعد از فوت مرحوم صبغت الله مجددي تسلط مذهبيون افول كرد و ديگر آن آرگاه و بارگاه دوران اماني نيست. و فكر كنم ازدواج قوم و مذهب هم آهسته آهسته بايد از بين برود اگر ميخواهيد مدني شويد. آخرين نمايشنامه ازدواج قوم و مذهب توسط مرحوم صبغت الله مجددي به نمايش گذاشته شد و آن استخاره براي اشرف غني بود كه رئيس جمهور شود.
ما سنتي هستيم بايد يا سني باشيم يا شيعه و همچنان در دل بايد مخالف همديگر باشيم و ضد شيعه يا سني باشيم . وقتي من مي گويم هيچ مذهبي بر مذهبي برتري ندارد همه خاموش هستند به شمول سياسيون زيرا به قوت تعصب و تبعيض ميخواهند به قدرت برسند. پشتون ها هميشه تبليغ مي كنند كه در اكثريت هستند و ديگران در اقليت هستند يعني ما نبايد در مقابل قانون مساوي باشيم. اين در سنت ماست. اگر قبول نداري، چانس خوش برايت آرزو مي كنم !! طبقه نسوان در افغانستان از بيچاره ترين أست. دختران به زور نكاح مي شوند و اين سنتي بودن ماست. دختران صغير را به نكاح مرد هفتاد ساله داخل مي كنند و همه خاموش هستند زيرا اين فرهنگ سنتي ماست. اگر دختر ما كسي را دوست دارد بايد كشته شود و اين فرهنگ سنتي ماست .
من چندين بار نوشته ام كه ما بايد تغييرات فاحش فرهنگي را به راه اندازيم و از خود شروع كنيم. نام همسر من به كمال افتخار فوزيه يونس أست و من نميخواهم سنتي باشم.
نزد من هيچ مردي بر زني و هيچ زني بر مردي برتري ندارد به جزء از تقوي و دانش و من از همسرم جزيي ترين برتري ندارم .
من نه شيعه هستم و نه سني و الحمدالله مسلمان هستم و همه برادران و خواهران مسلمان در دين برادر من هستند و اويكه مسلمان نيست در خلقت برادر من أست .
همه اقوام برادر من هستند و هيچ قومي بر قومي برتري ندارد و من اكثريت و اقليت را نه مي شناسم . من نه مبخواهم سنتي باشم. من يك خاين دين را در خانه خود جا نميدهم كه باعث قتل و قتال مردم بيگناه شدند و اما دين قومي و قبائلي اوسامه را قهرمان خطاب مي كنند .
مذهب يك موضوع شخصي أست اگر كسي دارد يا ندارد مربوط ديگران نمي شود .
دين تحميل نميشود و هر كس در عقايد خود آزاد است .
عزيزان !
باعث همه بدبختي شما همين سنتي بودن است و خود را نجات دهيد زيرا سنتي بودن ما را از قافله تمدن به دور كرد .
مردم بايد آزاد باشند كه براي خود فكر كنند و تصميم بگبرند. افغانستان بايد فدرالي شود تا مردم در سرنوشت خود تصميم بگيرند. تا چه وقت مردم را از صحنه سياست بدور نگهه ميداريد ؟؟ هر عمل كه خلاف مدنيت أست سنتي أست و افغانستان دو چالش بزرگ دارد : نجات از طالبان نادان كه يك عده سياسيون نادان ميخواهند با آنها تفاهم كنند در حاليكه علم جامعه شناسي به ما مي گويد كه آنان كه به أساس يك ايديولوژي به قدرت رسيده اند مفاهمه نه مي كنند و دوم افغانستان را از سنتي بودن نجات داد .
دكتر فريد يونس
استاد بازنشسته بشر شناسي فرهنگي خاور ميانه و فلسفه اسلامي از دانشگاه ايالتي كليفورنيا ، ايالات متحده امريكا
