هر ساله با فرا رسیدن نوروز، بحث حلال و حرام بودن آن در میان موافقان و مخالفانش داغ میشود. و بدون رسیدن به یک اجماع قطعى و منطقى، از فرداى آن به سال بعد موکول میشود و پیوسته همین آش است و همین کاسه. اما من از منظر و چشم انداز دیگرى به این پدیده نگاه مى کنم.
هر سال در طلیعه بهار این دعاى زیبا ( یا مقلب القلوب و الابصار ….) را که نسبتى با نوروز دارد، تکرار میشود. اما آیا تا حال به مفهوم آن اندیشیده اید؟
مقلب از قلب و انقلاب گرفته شده و تغییر و دگرگونى را افاده مى کند. چرا این عضو بدن قلب نامیده شده است ؟ زیرا هیچ عضوى به اندازه ى آن تغیر پذیر نیست. تمام اعضاء و اجزاى بدن انسان، کارکرد ثابت و یک نواخت دارد. چشم، گوش، دست و پاى ما وظایف مشخص خودش را دارند. حتى مغز و دماغ انسان نیز عملیه ثابتى را اجراء میکند. اما قلب نه تنها عضو محورى بدن است بلکه مدام در تغییر و تحول است. البته از قلب دو نوع برداشت وجود دارد. یکى همان عضوى از بدن است که وظیفه تصفیه و رساندن خون را دارد. و دیگرى منظور از شخصیت، روح، نفس و ضمیر آدمى است.
در قرآن ١٣٢ بار کلمه قلب در موارد متفاوت بکار رفته است. در فرهنگ قرآن بر تغیر پذیرى قلب به ایمان، رأفت، بیم، امید، قساوت، تعصب و موارد دیگرى اشاره شده است.
١ – سنگدلى :
و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده میشدند. ( وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ. ) ١۵٩ آل عمران
٢ – مرض :
در قلب هایشان مرض است. ( فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ) ٩ بقره
٣ – تعصب :
بر قلب هایشان مهر زده شده و دچار تعصب شده اند.( خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ ) ٧ بقره
۴ – رعب و ترس :
بزودی در دلهای کافران، به دلیل شرک شان نسبت به الله ( ج ) ، رعب و ترس میافکنیم.( سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَکُوا بِاللَّهِ ) ١۵١ آل عمران
۵ – الفت و محبت :
الفت بین دلها. ( أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ ) ۶٣ انفال
۶ – قساوت :
سپس دلهای شما بعد از این واقعه سخت شد، همچون سنگ( ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم مِّن بَعْدِ ذَلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَهِ ) ٧۴ بقره
٧ – آرامش :
آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مییابد ( أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ) ٢٨ رعد
٨ – فهم و درک :
بر دلهای آنان پرده ها افکندهایم تا آن را نفهمند. ( وَجَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَنْ یَفْقَهُوهُ )٢۵ انعام
با این نمونه ها از کلام الهى، مشخص میشود که به چه پیمانه ى قلب و بصیرت ، امکان تغییر پذیرى و تحول را دارد.
داستانهاى در قرآن ذکر گردیده که حکایت از تحول قلب انسان دارد.
١ – آنگاه که فرعون براى مقابله با حضرت موسى، عده ى از ساحران ماهر را جمع نمود. اما ساحران با دیدن معجزه ى حضرت موسى، منقلب شدند و ایمان آوردند. و زمانیکه مشمول مجازات فرعون قرار گرفتند، پاسخ دادند که ما بسوى پروردگار ما منقلب شده ایم. ( إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ ) . قرآن این تحول ایمانى را به قلب نسبت داده است نه به فکر.
٢- در جنگ احد که تعداد زیادى از مومنین شهید و زخمى شدند. و ظاهراً دشمن غلبه حاصل نموده ، به این پیروزى بسنده کرده، قصد باز گشت به مکه را داشتند که مومنین زخم خورده بدستور پیامبر ( ص ) مؤظف به تعقیب دشمن شدند. در حالیکه مردم، آنها را از کثرت دشمن و خطر تلفات بیشتر مى هراسانیدند. قرآن تحول قلبى آنان را چنین توصیف مى کند: آنها با نعمت و فضل پروردگارشان، بازگشتند.( فَانقَلَبُواْ بِنِعْمَهٍ مِّنَ اللّه )١٧۴ آل عمران. باز هم این پایدارى و استقامت را به تحول ایمان ایکه نعمت پروردگار است، محول میکند.
٣ – قرآن در مورد آنانیکه در برابر دعوت و هدایت پیامبر (ص ) ، بهانه جویى میکردند و مى گفتند که اگرمعجزه مى آورد، ایمان مى أوردیم. میگوید: و ما دلها و چشمهای آنها را واژگون میسازیم . ( ونُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ کَمَا لَمْ یُؤْمِنُوا ) ١١١انعام
چون با دید منفى به هدایت نگاه میکنند، ثمره ى قطعى آن ، واژگونه دیدن حقیقت است.
۴ – آیه معروفى را که مدام هنگام سفرهاى هوایى مى خوانیم نیز حکایت از تحول علمى انسان از مغاره نشینى تا پرواز به آسمانها دارد : منزه است ذاتى که این وسیله را مسخر ما کرده، ما چنین قابلیت و استعدادى را نداشتیم. و ما بسوى خدا منقلب مى شویم .( سُبْحَانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ ، وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ ) ١۴ زخرف
آیات متعددى در قرآن و معارف دینى وجود دارد که بیانگر آنست که تدبیر امور و تغییر شب و روز در دست بلا کیف الهى است. و سر نخ و سر رشته ى همه ى این تغییرات در دست خدائیست که خالق همه ى هستى است.
در سوره ( ق ) در ادامه بیان احوال امتهاى پیشین و زنده شدن پس از مرگ و برپا شدن قیامت میگوید: این روزیست که چشمان تان تیز بین است. فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ (۲۲)، و اینها تذکریست براى آنهایى که منقلب به حقایق الهى شده اند. إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ (۳۷ ). و هیچ تحول و دگرکونى در ما اتفاق نمى افتد مگر اینکه سر رشته ى آن به خدا تعلق دارد، زیرا او میان ما و قلب ما حائل است.
این بحث را تنها نمیتوان در تاریخ جستجو کرد بلکه در زمانه ى خود ما بوضوح مى بینیم که بسى از شخصیت هاى بزرگى چون جنرال خلیل رئیس کشف وزارت دفاع دولت کمونیستى که تحصیلکرده و عضو حزب دیموکراتیک خلق بود، میر تاج الدین از جنرالان اردو و ده ها تن دیگر با تحول قلبى، بر همه ى جاه و مقام دنیایى پشت پا زدند و با پیوستن به صف ایمان و همکارى با مجاهدان راستین، بسوى خدا منقلب شدند و در کمال گمنامى، جام شهادت را نوشیدند و بمقام رفیعى صعود نمودند. و چه بسى جهادگران ایکه پس از عمرى تلاش و مجاهدت، بسوى دنیا منقلب شدند و کار نامه زشتى از خود به تصویر کشیدند و بجا ماندند.
و چون همه ى تحولات و انقلابات در انفس و آفاق و از گردش الکترون بدور پروتون تا چرخش زمین بمحور آفتاب و همه ى کهکشانها دست الله است. دعا مى کنیم که : اى دگرکون کننده قلب ها و بصیرت ها و اى مدیر و مدبر امور و شب و روز و اى تحول بخش حالات و احوال !
– متحول ساز حال ما را به بهترین احوال .
– کشور و مردم ما را که سالهاست در گرداب بدبختى جهل، تعصب، گمراهى، نفاق، دنیا طلبى و ذلت دست و پا مى زند، از این مصیبت عظمى برهان.
– در قلب ها و بصیرت ما چنان تحولى بنما تا در برابر هیج طاغوتى سر خم نکنیم جز ذات لایزالت .
یا مقلب القلوب و الابصار یا مدیر الیل و النهار
یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الى احسن الحال
