روسیه و بازگشت آرام این کشور به صحنه افغانستان

روسیه گذشته سیاهی در افغانستان دارد، اما تلاش می کند تا بار دیگر به این کشور باز گردد؛ هر چند که مسیر بازگشت با کندی و موانع جدی ای همراه است. سابقه تاسف بار این کشور از سویی و عدم هماهنگی و سوء تفاهم های موجود با ناتو به رغم برخی همکاری های فنی، از جمله مهمترین موانع به شمار می رود. موانعی که هر کدام باعث شده تا این کشور برای دست یابی به اهداف خود با احتیاط گام بردارد.

افغانستان از جهات گوناگونی برای روسیه اهمیت دارد، به همین دلیل اقدامات این کشور نیز متنوع بوده است. فعالیت های روسیه در افغانستان، طیفی از مسائل فنی وسیاسی را شامل می شود.از سویی انگیزه این کشور به دلیل حضور آمریکا و ناتو دارای اهمیت راهبردی است . از سوئی دیگر، به دلیل گسترش تولید مواد مخدر و هم چنین گسترش موج افراط گرایی به کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان دارای جایگاه مهمی در سیاست خارجی روسیه است. اهمیت این موارد باعث شده است تا روسیه حتی فعالیت ها و همکاری های خود را با ناتو در جهت ثبات و امنیت افغانستان در حوزه های فنی و جلوگیری از تولید مواد مخدر، به عنوان فوری ترین مسئله دنبال کند و از سوی دیگر، تلاش های جداگانه ای نیز به منظور تعدیل تاثیر حضور ناتو در همسایگی خودداشته باشد.در ادامه ضمن اشاره به اهداف حضور روسیه در افغانستان، تلاش های مشترک و جداگانه این کشور نیز بررسی می شود.ادامه…

هدف مهم و جدی روسیه در افغانستان که دغدغه همیشگی آن کشور نیز بوده است، جلوگیری از گسترش بی ثباتی، تروریسم و مواد مخدر به آسیای مرکزی و خاک روسیه است. افغانستان ۹۰ درصد تریاک جهان را تولید می کند و از سویی جریانات گوناگون افراط گرا در درون خود جای داده است، که احتمال گسترش آن به کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد. بسیاری از گروه های تروریستی، در این دسته از کشورها نه تنهاکمک های مالی از گروه های افغانی دریافت می کنند بلکه هدایت فکری آنان نیز بر عهده القاعده در فغانستان است.

جدیت روسیه در مقابله با این وضعیت در طی سال های اخیر، کاملا واضح بوده” الکساندر بورتنیکوف” رئیس سازمان امنیتی روسیه اعلام کرد ، پاکستان و افغانستان به مرکزی برای پرورش تروریسم تبدیل شده اند که این روند منافع روسیه و دولت های آسیای مرکزی را به شدت تهدید می کند.وی نگرانی عمیق خود را در کنفرانسی در تاجیکستان ابراز داشت و بیان کرد ، گسترش فعالیت نیروهای طالبان در شمال، نگرانی ها را بیشتر کرده است . وی در ادامه اظهار داشت:” روسیه با دقت تمام فعالیت های طالبان را در این کشور مورد توجه قرارخواهد داد”.

مورد دیگر، خطر گسترش حوزه نفوذ ناتو به شرق و در همسایگی روسیه است. پیش از این افغانستان به عنوان حائلی بین امپراتوری شوروی و هند انگلیس بود و حتی در جنگ جهانی دوم نیز بی طرف باقی ماند. اما در حال حاضر، اشغال این کشور توسط نیروهای ناتو باعث شده است که این توازن به هم خورده و نگرانی روسیه از گسترش ناتو به شرق نیز هم چنان وجود داشته باشد. روسیه اساساً علاقه مند است تا افغانستان هم چنان منطقۀ حائل باقی بماند؛ به همین دلیل نگرانی روسیه از افغانستان، به دلیل ازبین رفتن منطقه حائل و در نتیجه حضور ناتو در همسایگی این کشور، باعث شده است انگیزه برای فعالیت های سیاسی و امنیتی تقویت شود.

روسیه با توجه به شرایط افغانستان، مجبور به پی گیری این دو هدف مهم است؛اما در حال حاضر مهم ترین و البته فوری ترین نگرانی را در گسترش بی ثباتی و افراط گرایی می بیند. هرچند روس ها همواره نگران گسترش حوزه نفوذ ناتو به شرق بوده اند،اما در حال حاضر برای مقابله با طالبان و قدرت روز افزون آنان که فعالیت های خود رابه شمال افغانستان هم گسترش داده اند، لازم می بیند که از توانمندی ها و شرایط ناتوبرای جلوگیری از بی ثباتی استفاده کنند . روسیه در اصل با حضور ناتو در کنارمرزهای خود و یا در مناطق تحت نفوذش مخالف است، اما در حال حاضر به صورت عملی روس ها این حضور را در راستای منافع خود ارزیابی کرده و به صورت بلند مدت هم در تلاش برای یافتن جایگاهی مناسب در تحولات سیاسی و امنیتی افغانستان هستند.

همکاری روسیه با ناتو در افغانستان شامل موافقت با عبور تجهیزات و امکانات مربوط به نیروهای آمریکائی و ناتو از مسیر روسیه و همچنین مسائل فنی ای همچون مبارزه باتولید مواد مخدر می شود. آسیای مرکزی و روسیه یکی از مسیرهای قاچاق مواد مخدرتولید شده در افغانستان به اروپاست و به همین دلیل، روسیه تائیرات منفی آن را کاملا از نزدیک لمس می کند. آمار مرگ و میر ناشی از مصرف هرویین در روسیه به سی هزارنفر در سال می رسد. سازمان ملل متحد در سال گذشته و طی گزارشی اعلام کرد که فساد، عدم حاکمیت قانون و عدم کنترل مرزها، باعث شده است تا تنها دو درصد از موادمخدر تولید شده در افغانستان، از سوی مسئولان ضبط شود.

پیش از این حتی روسیه در تلاش بود تا برای حل این مسئله به تنهایی اقدام کند،اما با مخالفت ناتو مواجه شد. در مارچ ۲۰۰۹ میلادی کنفرانس بین المللی افغانستان، زیر نظرسازمان همکاری های شانگهای در مسکو برگزار شد . اما تلاش های موجود در این کنفرانس، به دلیل نظر نامناسبی که دولت های غربی داشتند، به نتیجه دلخواهی نرسید.در آن سال” راسموسن” دبیر کل ناتو اظهار داشت :” بهتر است روسیه به موضوع افغانستان به عنوان مورد مهمی در همکاری بین روسیه و ناتو نگاه کند، تا این که تلاش کند با دخالت دادن خود و کشورهای آسیایی و با پشتوانه تجربه تاریخی اش این معضل را حل نماید”.

همان گونه که ذکر شد، روسیه مجبور است برای نیل به برخی از اهداف خود که هم سو با منافع ناتو نیز هست، همکاری های خود را گسترش دهد. در زمینه نگرانی های تروریستی و مبارزه با مواد مخدر، قرار شده است که روسیه در تربیت نیروهای ارتش افغانستان و نیروهای مبارزه با تولید و توزیع مواد مخدر و عبور بالگردهای MI این کشور از خاک خود، با ناتو همکاری کند. در همین زمینه مسکو ۵ بالگرد نظامی ۱۷نیروهای فنلاند در افغانستان فراهم خواهد آورد که یک یا دو فروند از آن تا اواخر همین سال داده خواهد شد.

در همین راستا “دیمیتری مدودف” رئیس جمهوری روسیه توافق نامه بین آن کشور و فرانسه را در خصوص ترانزیت هوایی کالاهای نظامی به افغانستان، که دردومای دولتی روسیه به تصویب رسید، امضاء کرد . مفاد این سند شامل شرایط حقوقی و بین المللی لازم به منظور تحقق قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد ، در راستای فراهم سازی امکانات لازم برای ترانزیت تجهیزات، فناوری های نظامی وهم چنین نیروهای نظامی و پرسنل غیر نظامی ارتش فرانسه که در عملیات بین المللی در جهت تأمین امنیت افغانستان شرکت دارد ، از طریق حریم هوایی روسیه می شود.

روسیه توافق نامه بین دولتی مشابهی با کشورهای آلمان و اسپانیا نیزامضاء کرده است. پس از این توافقات بود که حمله مشترک روسیه و آمریکا به مزارع تولید تریاک در افغانستان نیز آغاز شد. گروه های مبارزه با قاچاق مواد مخدر از دوکشور آمریکا و روسیه به چهار کارگاه تهیه مواد مخدر در افغانستان حمله و آنها راپلمپ کردند. این عملیات از جهاتی بسیار مهم بود، زیرا اولین عملیات مشترک روسیه و آمریکا در مورد افغانستان به شمار می رفت.

از مهم ترین اهداف راهبردی روسیه که این کشور در بلند مدت به دنبال آن است، مقابله با حضور ناتو در همسایگی خود و حفظ منطقه حائل با نیروهای آمریکایی و اروپایی است. هرچند روسیه همکاری هایی را با ناتو و آمریکا آغاز کرده اما همکاری های بیشتردر مورد موضوعات فنی است و دغدغه اصلی و راهبردی روسیه که همانا حفظ نفوذسنتی خود در آسیای مرکزی، حفظ منطقه حائل افغانستان و هم چنین جلوگیری ازگسترش ناتو به شرق است، هم چنان وجود دارد.البته روسیه برای این که بتواند جایگاه مطلوبی را در افغانستان به دست آورد وحضور ناتو را در این کشور متعادل کند، از نقاط قوت مهمی بهره مند است .

نیروهای ائتلاف مدتی است بحث خروج از افغانستان را به راه انداخته اند که همین مسئله می تواند فرصت مناسبی برای فعالیت های روسیه محسوب شود. نیروهای رزمی ناتو درتلاش هستند تا سال ۲۰۱۴ میلادی به تدریج مسئولیت های امنیتی را به طرف افغانی واگذارکرده، از افغانستان خارج شوند و جای خود را به نیروهای آموزشی و حمایتی این سازمان بدهند. در همین حال روسیه در صدد است تا مسیرهایی را برای ثبات سیاسی وامنیتی، با ابتکار خود، برای افغانستان بیابد.گذشته از بحث خروج نیروهای ائتلاف در سال ۲۰۱۴ میلادی انستیتوی بین ا لمللی در انگلیس، خواهان تغییرعمده راهبرد غرب در افغانستان شده است. این موسسه با حمایت از خروج بیشتر نیروهای غربی از افغانستان و جابجایی نیروهای باقی مانده به مناطق دیگر، خواستار بازاندیشی کامل در راهبرد جنگ درافغانستان است. به عبارتی دیگر، این طرح افغانستان را با خطی فرضی به دو بخش شمال و جنوب تقسیم می کند. بدین ترتیب این طرح برای طالبان فرصتی را فراهم می آورد تا در جنوب، با ساماندهی مناسبی به فعالیت هایش بپردازد. این ایده مشکلات بسیاری را برای افغانی ها ایجاد خواهد کرد.

ژنرال “جک کیگان” ازنظامیان برجسته آمریکایی که یکی از متفکرین اصلی در جریان برنامه های تحول درعراق در سال ۲۰۰۷ میلادی بود، نسبت به تفکرات موجود در سیاست خارجی آمریکا و انگلیس هشدار داد و اعلام کرد که چنین راهبردهایی باعث تقویت طالبان خواهد شد . وی براین باور است که هرگونه عقب نشینی و یا هر طرح دیگری از قبیل فدرالی کردن افغانستان توسط نیروهای ائتلاف، به دلیل تنها گذاشتن مردم افغان با نیروهای انتقام جوی طالبان، خیانتی بزرگ به آنان است. این مطالب که در گزارشی توسط “کیگان” و باهمکاری موسسه “هنری جکسن” منتشر شده است، پیش بینی می کند که چنین برنامه هایی مردم افغان را قانع می کند که حمایت کنونی آنها از حکومت، به پیشوازرفتن انتقام گیری طالبان پس از خروج نیروهای ائتلاف خواهد بود. همین مسائل نگرانی و هراس مردم افغان را گسترش داده است.

چنین راهبردهای مایوس کننده و البته اشتباهات گسترده امنیتی و سیاسی ازسوی نیروهای ائتلاف، امید فعالیت های بیشتر را برای روسیه فراهم آورده و آنها با بهره گیری از این موقعیت، تلاش های سیاسی خود را گسترش داده اند. در مهم تر ین اقدام،رؤسای جمهوری روسیه، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان، در کنفرانس سوچی روسیه واقع در ساحل دریای سیاه در ۱۹ آگوست ۲۰۱۰ میلادی دور دیگری از نشست چهار جانبه رابا هدف توسعه همکاری ها در عرصه های مختلف برگزار کردند. مبتکر اولیه این نشست روسیه بود تا بتواند به جمع بندی مناسبی با تمامی طرفین برای کنفرانس کابل دست یابد. طی این نشست ضمن بررسی اهکارهای افزایش تعاملات اقتصادی، مسئلۀ زمان خروج نیروهای ائتلاف و آینده مبهم امنیت در افغانستان، مورد توجه قرار گرفت . ازمهم ترین نکات این نشست بحث فروش سلاح به افغانستان توسط روسیه نیز بود . طبق توافقاتی که صورت گرفته قرار شده افغانستان برای تقویت نیروهای امنیتی خود، ازروسیه تسلیحات جدیدی خریداری نماید.

بسیاری از تحلیل گران سیاسی بر این باورند که طی این نشست، روسیه تلاش کرده تا با استفاده از ناتوانی نیروهای انگلیسی و آمریکایی در تامین امنیت افغانستان واز همه مهم تر پس از خروج آنان از افغانستان، نفوذ خود را گسترش دهد . برخی ازمتخصصین سیاسی مطرح نموده اند که از ظواهر نشست سوچی پیداست که محور بحث گردهم آیی چهار جانبه درباره ناکامی ناتو در افغانستان است. این کشور ها آگاه اند که به تدریج ناتو نیروهای خود را از افغانستان خارج می سازد، بنابراین کشورهای منطقه درصدد راهکاری هستند که جلوی سرایت بحران افغانستان را به سایر کشورها، پیش ازپیش بگیرند. البته روسیه سعی داشته نقش محوری خود را به طرفین و بازیگران جدی موجود در این نشست، به همه بقبولاند.

روسیه در کنفرانس کابل نیز نقش مهمی را بر عهده گرفته بود . روسیه در این کنفرانس نه تنها نقش هماهنگ کننده با تمامی طرفین از جمله پاکستان را داشت بلکه تلاش نمود تا موضوعات و محورهای بحث را در این زمینه تعیین کند. طی ای نشست،روسیه کمک هایی هم به دولت افغانستان ارائه کرد. روسیه در طی چند سال اخیر، در۱۴۲ پروژه اقتصادی نیز در افغانستان مشارکت داشته که تمامی آنها به منظور تقویت جامعه افغانستان و در مواردی تخریب مزارع کشت خشخاش و تریاک بوده است؛ تاشاید از این طریق جریان بی ثباتی و گسترش فساد مهار شود . البته فعالی ت های اقتصادی روسیه در این کشور، از سطح بالایی برخوردار نیست. در ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ میلادی ترازتجاری دو طرف ۲۰۰ میلیون دلار بوده است.

در حال حاضر مهم ترین و البته فوری ترین هدف روسیه جلوگیری از توان رو به افزایش طالبان و موج بی ثباتی در افغانستان است. برای نیل به این مهم ، روسیه همکاری با ناتو را مطلوب ارزیابی کرده و در تلاش است تا فعالیت ها را در این زمینه توسعه دهد.از سوی دیگر، حضور ناتو در شرق برای روسیه همواره مهم بوده و دغدغه همیشگی و یکی از پایه های اختلاف بوده است. به همین دلیل روسیه تلاش های جدی ای را برای یافتن جایگاهی در این کشور آغاز کرده است، تا هم از تاثیرات منفی ناتو بکاهد و هم این که پس از خروج نیروهای ائتلاف، با گسترش موج ناامنی مواجه نشود. اما این مسئله بدان معنا نیست که از همکاری با غرب سرباز بزند، زیرا نزدیک ترین خطر در مورد افغانستان، نه حضور آمریکا و اروپا بلکه طالبان است.