پژوهشگران انتستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان روز پنجشنبۀ هفتۀ گذشته، ۱۵ حمل از یک پژوهش تازۀ این نهاد تحت عنوانِ «ریشه‌یابی رادیکالیسم دینی در نظام آموزش عالی: بررسی درس‌گفتارهای نظام سیاسی اسلام و تأثیر آن بر دانشجویان» رونمایی کردند.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که جزوه‌های آموزشی ثفافت اسلامی دانشگاه‌های کشور به گونه‌یی تنظیم شده است که دانشجویان را به افراط‌گرایی دینی تشویق کرده و گرایش شان را به گروه‌های شورشی بیشتر می‌کند. کیفیت پایین محتوای این مضمون و تعریف نادرست از اسلام در میان دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها دلیلی برای صحت این مدعا عنوان شده است.
بربنیاد گفته‌های مسوولان در انتستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، محتوای مضمون ثقافت اسلامی و مضمون «نظام سیاسی در اسلام» از سوی مجموعی از نویسنده‌گان و پژوهشگران این نهاد بررسی شده است. این پژوهش در میان دانشجویان دانشگاه کابل، هرات و ننگرهار انجام شده و دانشجویان به پرسش‌نامه‌یی که از سوی پژوهشگر ترتیب شده بود، پاسخ داده اند.
پژوهشگر این پژوهش بخشی از کارش را روی مضمون «نظام سیاسی اسلام» اختصاص داده و دریافته است که دانشجویان دانشگاه‌های افغانستان هنوز بر برپایی خلافت اسلامی تأکید دارند و طرفدار مبارزه برای برپایی خلافت اسلامی اند.
بربنیاد این پژوهش، بیش از ۳۵ درصد دانشجویان طرفدار نظام خلافت تأکید دارند که باید روابط با کشورهای دیگر جهان شبیه نظام خلافتی باشد که قرن‌ها پیش وجود داشته است. نظرسنجیِ که در این پژوهش انجام شده است، نشان می‌دهد که ۷۵ درصد دانشجویان باور دارند که باید نظام خلافت مورد نظر آنان، به دیگر کشورهای جهان نیز گسترش یابد.
حدود ۱۴ درصد از پرسش‌شونده‌گان به این باور اند که نظام سیاسی کنونی افغانستان اسلامی نیست و حدود ۵۰ درصد دیگر تا حدودی آن را اسلامی عنوان کرده اند. در سوی دیگر، حدود ۲۲ درصد نیز گفته اند که نظام کنونی به یکی از نظام‌های خلافت اسلامی، امارت اسلامی، ولایت فقیه یا نظام دیگر تغییر کند.
این پژوهش همچنان در یافته است که بیش از ۹۲ درصد دانشجویان فکر می‌کنند که اسلام کامل‌ترین دین است و باید همه پیرو آن باشند. حدود ۲۰ درصد زنده‌گی در کنار سایر ادیان را رد کرده و بیش از ۷۵ درصد دیگر نیز موافق گسترش دین اسلام به کشورهای دیگر بوده اند.
پروندۀ این مورد داستان درازتری دارد. برای نخستین‌بار طرح بازبینی و اصلاحات در مضمون ثقافت اسلامی در مقاله‌یی از عبدالحفیظ منصور در روزنامۀ ماندگار مطرح شد. سالی از نشر این مقاله سپری شده بود که آقای منصور در یکی از جلسه‌های عمومی مجلی نماینده‌گان این مورد را با شرح بیشتر همه‌گانی ساخت.
آقای منصور در آن نشست از محتوای مضمون ثقافت اسلامی در دانشگاه‌ها انتقاد کرده و گفت که ثقافت اسلامی در دانشگاه‌های کشور تروریست تربیت می‌کند. گفته‌های آقای منصور با واکنش‌های زیادی مواجه شد. او در شرح این گفته‌هایش اظهار داشت که اظهاراتش در مورد موجودیت و یا عدم موجودیت مضون ثقافت اسلامی در دانشگاه‌ها نیست، بلکه در مورد محتوا، بازنگری آن و اصلاح شیوۀ تدریس این مضمون است.
اظهارات آقای منصور با انتقادها و ستایش‌های فراوانی روبه‌رو شد و موجب گردید مقاله‌هایی زیادی در رد و تایید آن در سانه‌ها چاپ و نشر شود. همچنان نشست‌هایی در رسانه‌های تصویری و دانشگاه‌ها برگزار شد و این مورد به واکاوی گرفته شد.
در این میان، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان برای مستندسازی اظهارات آقای منصور، پژوهشی را راه انداخت که نزدیک به هشت ماه فرصت گرفت و در قالب یک کتاب به نشر رسید. بررسی محتوا و تأثیر آن بالای دانشجویان، محور اصلی این پژوهش بوده است.
اکنون شماری از استادان دانشگاه در واکنش به این پژوهش می‌گویند که کتاب‌ها و جزوه‌هایی درسی ثقافت اسلامی با روش پژوهشی و مستدل تنظیم و تألیف نشده اند.
باسط قانت، استاد دانشگاه در صفحۀ رسمی فیسبوکش نوشته است: کتاب‌هایی که در این زمینه به رشتۀ نگارش درآمده است، چندان علمی و مستدل به نظر نمی‌رسند. به طرح مسأله نپرداخته‌اند و زحمت تحقیق بیشتر را نگارنده‌گان متقبل نشده‌اند.
آقای قانت در ادامه می‌نویسد که این کتاب‌ها به صورت یقینی و استوار بر پیش‌فرض‌های از پیش تعیین شده به بیان مسایل به صورت کلیشه‌یی پرداخته است که مطالب آن چندان مطابقت با اسم و محتوا ندارند.
به گفتۀ او: عده‌یی از این استادان ثقافت اسلامی دارای تفکر ارتجاعی و افراطی هستند، از اسلام، فهم عمیق ندارند و افزون بر آن، دارای تفکر انتقادی نیز نیستند.
کمال‌الدین حامد، عالم دین و استاد دانشگاه می‌نویسد، بحثی که در پیوند به ثقافت اسلامی راه افتاده است، بر بود و نبود مضمون ثقافت راه نیافتاده است، بلکه به بود و اصلاح این مضمون راه افتاده است.
آقای حامد می‌افزاید که گرفتاری شماری از امامان مسجدها به اتهام قصد ترور یک خطیب دیگر و اتهام علیه شماری از استادان دانشگاه‌ها مبنی بر انفلاقی معرفی کردن و امثالهم، به وضوح نشان داد که «یک جای کار می‌لنگد» و باید بازبینی و اصلاح شود.
به گفتۀ آقای حامد: «ثقافت اسلامی لازمۀ زنده‌گی یک مسلمان است و در کشور ما یکی از دستاوردهای حکومت اسلامی به رهبری استاد ربانی شهید دانسته می‌شود. این مضمون مبارک همان طوری که مثبت است، می‌تواند مورد سوءاستفاده در برابر خود ما نیز قرار گیرد همان‌گونه که علیه دولت اسلامی قرار گرفت».
مسوولان در وزارت تحصیلات عالی پیش از این نیز با پذیرفتن مشکلات محتوایی در مضمون ثقافت اسلامی، وعدۀ آوردن اصلاحات محتوایی آن را داده‌اند؛ اما تاهنوز گامی عملی‌یی در این زمینه برداشته نشده است.
روح‌الله بهزاد
