قبل ازینکه ما به این سوال مهم، حیاتی و تحقیقاتی جواب گوییم باید اول بدانیم که مرجع این سوال از کجاست و دوم بعضی مسایل را در اسلام شناسی و تعریفات واژه های که به این موضوع ربط دارد و تاریخ باید تشریح کنیم تا به منزل مفصود برسیم
در کناب مشهور و پر فروش محقق امریکایی که حالا ۹۳ ساله است زیر عنوان ،
The 100
A Ranking OF The Most Influential persons In History by Michael H. Hart (1992)
صد تا
رتبه بندی تاثیرگذار ترین افراد در تاریخ اثر مایکل هارت منتشره سال ۱۹۹۲ میلادی میخوانیم که حضرت رسول کریم ( ص) پر نفوذ ترین شخصیت تاریخ به شمار رفته و شخص اول این کتاب درج شده است . متن به انگلیسی جالب است و بسیار آموزنده و تکان دهنده و بیدار کننده است و ما را تشویق می کند که زیاد تر تحقیق کنیم . متن انگلیسی :
But he was the only man in history who was supremely successful on both the religious and secular levels
ترجمه
اما او [ محمد] یگانه مردی در تاریخ بود که در هر دو سطح مذهبی و سیکولر فوق العاده موفق بود . چه ؟؟؟ در سطح سیکولر موفق بود ؟؟؟
اینجاست که دریچه تحقیق باید باز شود که آیا نظر ودید و بینش گردآورنده کتاب یعنی مایکل هارت واقعا درست است یا خیر . آیا محمد ( ص) یک شخص سیکولر بود با اینکه معرف یک دین جهانی بود .
کسانی که دین را از سیاست جدا می دانند و نمی خواهند که دین در امور شخصی شان باشد اینها همه زیر تاثیر تعریفات و عملکرد عیسیویت قرار گرفته اند و متاسفانه دین اسلام را از دید عیسیویت قرون وسطی می بینند که این بزرگترین اشتباه است
دین اسلام ، از نگاه جامعه شناسی به دلایل ذیل ۶۲۲ سال بعد از حضرت عبسی ( ع) ظهور کرد
اول تا مردم مدنی شوند و بثرب مدینه شد . مدینه یعنی شهر . یعنی حالا شما شهری شدید ، میتروپالیتن شدید . از حالت قومی و قبیله برآمدید . همه در دین با هم خواهر و برادر است . همه اقوام برای شناخت همدیگر است نه تفوق . مدینه یعنی حقوق شهروندی که همه مردم در مقابل قانون مسول هستند . مدینه یعنی زیست باهمی با دیگر ادیان و مردم غیر مذهبی و یا مسلمان
دین آمد که عدل تام بر قرار شود و قرآن گفت وقتی میان مردم حکم می کنید با عدل حکم کنید . مردم یعنی زن و مرد و همه اقوام و مذاهب . همان بود که در بک میانجیگیری میان یهود و مسلمان ، یهود برنده شد نه مسلمان
دین اسلام آمد تا ادیان گذشته را که به بیراهه رفته بودند اصلاح کند . مثلا قرآن گفت نگویید که خدا سه تاست
دین اسلام آمد تا ادیان گذشته را تکمیل کند و بدین ترتیب توحید محض را معرفی کرد و دین اسلام آمد در مقابل عیسیویت که مردم را در قوطی کرده بود و کلیسا همه مردم را کنترل میکرد و گالیله را به خاطر تحقیقات علمی مسایل نجومی زندانی کردند ، آزاد کند و زیر بنای آسلام را علم قرار داد و گفت « اقرا » یعنی بخوان . این بخوان جهانی شد و نه تنها که اولین دانشگاه توسط یک زن به نام فاطمه الفهری در جهان افتتاح شد رنسانس اروپا عرض اندام کرد و باعث نجات عیسبویان آن زمان از ظلم و ستم کلیسا شد . شیخ فرید الدین عطار نیشابوری چه زیبا گفت
چو شمع از پی علم باید گداخت
که بی علم نتوان خدا را شناخت
در کتاب تاریخ تمدن از ویل دورانت مورخ شهیر امریکایی میخوانیم که بین قرون نهم و سیزدهم میلادی مسلمانان سردمدار علم و معرفت و ساینس در جهان بودند و در ظهور رنسانس نقش بارز بازی کردند .
مردم در مقابل کلیسا قیام کردند و ضد دین شدند و باعث ظهور
Separation of church and state
گزیدند . در حالبکه در اسلام کلیسا نیست که دولت از آن جدا باشد . و دین را هم که Religion گفتند در اسلام وجود ندارد . پس برویم به تعریف دین:
در حالیکه دین religion نیست و چون غربیان یک واژه برای دین نداشتند مجبور شدند که دین را religion ترجمه کنند . اساسا دین قطعا در دیگر زبان ها ترجمه نمی شود . دین یک واژه عربی و قرآنی است و یک طرح عظیم است برای همه خلقت . اول می پردازیم به تعریف Religion
در کتاب
Following Muhammad:
Rethinking Islam in the contemporary world by Carl W. Ernst
محقق مشهور امریکایی در صفحه ۳۹ چنین میخوانیم
The Latin word religio was derived from the word relegere which means “to read again,” or to read over and over “ . Thus religio means a painstaking sense of duty concentrating fully on what one supposed to do. We still retain a sense of this usage in our expression “ He reads the daily paper religiously “
ترجمه
لغت غولیگیو از واژه لاتین غلیگغره مشتق شده که دوباره خواندن معنی میدهد یا تکرار خواندن . واژه غولیگیو به مفهوم تعهد مذهبی و وظیفه شناسی با وجدان را در زندگی روزمره که باید انجام دهیم افاده می کند . ما کاربرد این واژه را چنین داریم که او رونامه را با یک تعهد میخواند
این تعریف دین نیست . گفتیم که دین یک طرح عظیم برای همه بشریت و خلقت است . طرح جهان هستی است و انسان شامل همین طرح است زیرا همان خدای که جهان هستی را خلق کرده ، انسان را هم خلق کرده . به عبارت دیگر انسان جز طبیعت است و طبیعت جز انسان است و نتیجه اینکه انسان یک موجود طبیعی است . انسان با عقل آزاد می تواند بگوید که خدا را قبول ندارد و یا دین ندارد و اما نمی تواند خودش را از دایره خلقت بیرون کند زیرا جز خلقت است . در اسلام دین تنها اعتقاد به خداوند نیست بلکه یک فرهنگ است که برای آزادی انسان که می گوید کسبت رهبنه یعنی انسان مسول گناه خود است و کرامت انسان که می گوید به بنی آدم کرامت دادیم نازل شده است تا انسان منحیث خلیفه خدا در زمین معرف عدالت ، ثکثیر علم باشد و سعادت بشری باشد و خودش را جز خلقت بداند و برای همین منظور گفت امروز این دین را تکمیل کردم یعنی با نزول قرآن توحید را معرفی کرد تا از کج روی ها جلوگیری به عمل آید .
توحید تنها یگانگی خدا نیست بلکه یگانگی خدا ، یگانگی جهان هستی ، یگانگی علم و یگانگی انسان است و مرجع همه خداست . در نظام توحید همه خلقت با هم یک ساخت و بافت دارد . و قرآن می گوید هیچ چیز را به باطل نیافریده . همه جهان هستی و علوم از هم مجزا نیست و احاطه علمی دارد چنانچه می گوید و آن الله قد احاط بکل شی علما یعنی همه چیز احاطه علمی دارد . موضوع که بعد از رنسانس گفتند باید از علم کار گرفت . و جالب اینکه قرآن به مردم می گوید که برای آموختن علم دعا کنند یعنی و قل رب زدنی علما یعنی بار الها بر علم من بیفزای . وقتی قرآن از سود و اسراف سخن دارد یعنی که در رابطه به اقتصاد است . وقتی می گوید با عدل حکم کنید در رابطه به سیاست و قضا است . و از نگاه جامعه شناسی هرگاه یک نظام مسلمان باشد و یا نباشد به قضا و قضاوت مردم تماس گرفت آن نظام سیاسی است. دین در اسلام معانی مختلف دارد . دین نه تنها کلمه عربی است کلمه قرآنی است . هستند واژه های عربی که قرآنی نیستند و این به اهمیت واژه مورد بحث بسیار بسیار مهم است .
معانی دین : کیش و آئین ، اسم است برای تمام آنچه پرستش خدا کرده شود . همچنان ملت ، اعتقاد به قلب و اقرار به زبان و عمل به جوارح ، سیرت طریقه ، روش زندگی . حال : کار ، پرهیزگاری ، خداشناسی ، حساب ، محاسبه ، ملک ، حکمرانی ، فرمانروایی ، سلطنت ، زمامداری ، فرماندهی ، حکومت ، کشور داری ، قضا و داد رسی ، تدبیر پایان کار ، نگریستن ، کار سازی و یوم الدین روز حساب
و در مقابل دین religion بک عنعنه است و اعتقاد به ماورای طبیعت و یک موضوع خیالبافی که اساس علمی ندارد در حالیکه اساس دین علم است .
بعد از تعریف دین که محور اساسی کار ماست و دانستیم که دین religion نیست جالا می رسیم به تعریف سیاست یا politics معنی آن در دنیای امروز فعالیت های است در رابطه به حکومت داری . اما سیاست در اسلام اصلاح امور است و بهتر ساختن امور است در رابطه به حکومت باشد یا نباشد . در اسلام هر شخص سیاسی است وقتیکه در امور محوله اصلاح می آورد .
حال می رسیم به تعریف سیکولریزم که اساسا دو معنی دارد و در معنی اصلی همیشه اغماض صورت گرفته است .
اول ما دانستیم که دین religion نیست و در متون عیسیویت هر چیزیکه غیر مذهبی است آن سیکولر است . در حالیکه در اسلام همه جهان هستی دین است زیرا مخلوق است . . همچنان بعد از رنسانس مسله جدانی کلیسا از دولت به میان آمد . یعنی Separation of church and state
در اسلام نه کلیسا وجود دارد و نه دولت دینی . این اصطلاحات همه از عیسیویت آمده است و یا اصطلاح
Separation of religion and state دیدیم که در اسلام دین است و اما دولت دینی وجود ندارد که این مسله ما را به تعریف اصلی سیکولرزیم می رساند . بیبیند سیگولر یعنی چه:
در کتاب « اسلام در تاریخ جهانی » اثر دکتر نذیر احمد میخوانیم که دین «اسلام به مسلمانها آموخته بود که انسان ها آزاد بدنیا آمده اند نه باید به جز در برابر خداوند به مقام و شخص سر فرود آورند » ( صفحه ۴۲)
این امام غزالی بود که نوشت « عقل جوهر انسانیت است » حضرت عمر رض فرموده که « از روی چه مردمان را بنده می سازید در حالیکه مادران شان آنها را آزاد آفریده اند » همچنان حضرت علی رض فرموده که « همه مردم آزاد آفریده شده اند مگر کسانبکه از روی اختیار بردگی را برای خود پذیرفته اند» ( ماخذ اسلام در تاریخ جهانی )
زنان در اسلام نقش بارز بازی کردند . طور مثال منبر مسجد به پیشنهاد یک زن ساخته شد . حضرت بی بی خدیجه همسر گرامی پیامبر یک تجارت پیشه بود . حضرت بی بی فاطمه زهرا رض در تاریخ اسلام به حیث یک زن دانشمند درج شده است و بی بی عایشه صدیقه رض گفته است که در زنان از فاطمه دانشمند تر ندیدم . خود بی بی عایشه یک باتوی فقهی بود و بعد از رحلت پیامبر یکی از فقها بی بی عایشه بود . زنان و مردان یکجا هجرت کردند . اولین شهید در اسلام بی بی سمیه بود . مسلمان نادان این هم تاریخ را انگار می کند و هی شله است که دین و سیاست جدا باشد .
میثاق مدینه یک نمونه حقوقی و قانون اساسی برای همان زمان بود و اما قرآن که کتاب علم و حکمت و معرفت و عدالت و هدایت است قانون اساسی جاودانی است که نسل ها در زمانه های مختلف از آن الهام میگیرند و سرمشق زندگی قرار میدهند . همه اختراعات و اکتشافات و عملکرد های سیاسی و اجتماعی در اسلام از نگاه مدنی و علمی و غیره از قانون اساسی اسلام یعنی قرآن الهام گرفته است . قرآن نگفت که دانشگاه اعمار کنید و اما بنیاد زندگی را علم قرار داد . قرآن نگفت که الکهل را کشف کنید و اما گفت خداوند پاکان را دوست دارد . قرآن نگفت که یک زن را برای امنیت شهر تعیین کنید و اما در عهد حضرت عمر رض یک زن به حیث رئیس پولیس شهر تعیین شد . این یک عملکرد دینی نبود مگر سیکولر
وقتی ما تاریخ را در مدینه و بعد از آن ورق می زنیم همه عملکرد های مسلمانان به اساس زمانه آنوقت و نسل همان روزگار دنیایی بوده نه اینکه به اصلاح سیکولریست ها غربی دینی بوده باشد . پس مایکل هارت که گفته محمد ( ص) در سطح سیکولر موفق بوده مطلق حق به جانب است زیرا سیکولر بی دین معنی نمی دهد . سیکولر از نگاه تعریف یعنی مسایل توسط انسان به شکل دنیایی به پیش رود یعنی مردم از عقل کار گیرند و مسلمانان این کار را کردند و یک تمدن بزرگ بشری را که ماده و معنی را یکجا به بشریت معرفی کرد بنیاد گذاشتند
دکتر فرید یونس
استاد بازنشسته ی بشر شناسی خاور میانه ؛ مطالعات و فلسفه اسلامی
کایفوذنیا
