نگاهی کوتاه به مسیر علم، معرفت و درجات آکادمیک
در سالهای اخیر، بهویژه در فضای مجازی، با پدیدهای روبهرو هستیم که میتوان آن را «تورم عناوین» نامید؛ جایی که افراد، بیآنکه مسیر علمی و آکادمیک لازم را طی کرده باشند، خود را «پروفیسور» مینامند. این در حالی است که در سنت دانشگاهیِ معتبر جهان، عنوان پروفیسور یکی از بلندترین و دشوارترین مراتب علمی است، نه یک لقب تزئینی یا تبلیغاتی.
پروفیسور شدن، یک مسیر است، نه یک ادعا.
مسیر عمومی آکادمیک در نظامهای معتبر دانشگاهی
در اغلب نظامهای علمی جهان (چه در غرب و چه در نظام سوسیالیستی سابق)، مسیر معمول چنین است:
1. لیسانس (Bachelor)
مرحلهٔ پایه؛ آشنایی منظم با یک رشتهٔ علمی.
2. ماستری/فوقلیسانس (Master)
تعمیق دانش، تمرین پژوهش، و تخصص نسبی در یک حوزه.
3. دکترا (PhD)
تولید دانش نو؛ نه صرفاً یادگیری، بلکه افزودن چیزی تازه به علم از راه پژوهش مستقل و داوریشده.
4. پستداک یا پژوهشهای پسادکترا (در بسیاری کشورها)
گسترش تخصص، انتشار مقالات علمی معتبر، و تثبیت جایگاه پژوهشی.
5. درجه یا رتبه اکادمیک (Academic Ranks)
دستیار پروفیسور (Assistant Professor)
معاون پروفیسور (Associate Professor)
پروفیسور / پروفیسور تمام (Full Professor)
رسیدن به مقام پروفیسور معمولاً نیازمند دهها سال تدریس، پژوهش مستمر، آثار علمی معتبر، تربیت شاگردان، و داوری همتایان علمی است.
جایگاه «پروفیسور» در نظام شوروی و سوسیالیستی
در نظام علمی شوروی سابق و کشورهای سوسیالیستی، عنوان «پروفیسور» حتی سختگیرانهتر بود.
پروفیسور بودن تنها به مدرک دکترا وابسته نبود؛ بلکه به:
تألیفات علمی تأثیرگذار-
نقش ملی یا بینالمللی در یک رشته-
تأیید نهادهای علمی دولتی-
و گاه حتی تصویب رسمی آکادمی علوم-
در آن نظام، «پروفیسور» یک مقام علمی–اجتماعی بسیار بلند محسوب میشد، نه صرفاً یک عنوان شغلی.
تفاوت دانشمند با مدعی دانش
دانشمند واقعی:
کمتر ادعا میکند، بیشتر استدلال میآورد
به نقد علمی خوشآمد میگوید
از عنوان، برای روشنگری استفاده میکند، نه برای مرعوبسازی
و میداند که علم، با فروتنی زنده میماند
در مقابل، کسی که بیپشتوانهٔ علمی خود را «پروفیسور» مینامد، ناخواسته به بیاعتبار شدن علم و دانشگاه کمک میکند.
احترام به علم، یعنی احترام به مسیر علم.
اگر عناوین را ارزان کنیم، اعتماد عمومی را گران از دست میدهیم.
بهتر است بهجای پرسیدن «چه کسی پروفیسور است؟» بپرسیم:
چه کسی اندیشهٔ دقیق، دانش مستند و اخلاق علمی دارد؟
امیدوارم که پروفیسور های واقعی و جعلی هردو از من آزرده نشود.
