در این نوشته کوشش شده است تا تاریخ افغانستان منحیث سرزمین و دولت مورد بررسی قرار گیرد و نتیجه علمی و منطقی آن خدمت تان تقدیم گردد. زیرا اصطلاح افغانستان منحیث یک دولت یکی از جمله اصطلاحاتی است که از سال های زیادی مورد جر و بحث قرار دارد. اکثر نویسندگان و شهروندان کشور را باور به این است که افغانستان در سال 1747 میلادی توسط احمد شاه ابدالی ساخته شده و اولین پادشاه افغانستان وی می باشد ویا جغرافیه کنونی از زمان احمد شاه ابدالی بدینسو بنام افغانستان یاد می شود. حال می بینیم که این ادعا درست است یا نه؟
صیقل (1394:55) بدون اینکه تاریخ و جغرافیه معلوم ذکر کند می گوید که حین سقوط و فروپاشی امپراتوری صفوی و مغول در نتیجه توافق روسای قبایل دولتی بنام افغانستان تشکیل گردیده است . چنانکه در بالا گفتیم معلوم نیست که این دولت در کدام سال و در کدام منطقه تشکیل گردیده است. به باور نویسنده کتاب افغانان اصطلاح افغانستان برای اولین بار در سال 1838 میلادی در وقت حکمفرمایی شاه شجاع حین عقد موافقتنامه بین حکومت سک ها و برتانیا در شهر لاهور پاکستان ذکر گردیده است. اما اندیشمند (1392:15) به این باور است که نام افغانستان در30 مارس 1855 میلادی حین عقد موافقتنامه جمرود درج گردیده و در این موافقتنامه امیر دوست محمد خان والی کابل و حاکم یک منطقه افغانستان ذکر گردیده است. علمی (1393:14) به این باور است که امیر شیر علی خان در 12 جون سال 1863 میلادی برای اولین خود را شاه افغانستان اعلان کرده و بعد از این افغانستان منحیث یک دولت و سرزمین یاد شده است. رحیمی (1387:81) حین یاد آوری از نام افغانستان منحیث یک کشور می گوید این اصطلاح برای اولین بار در وقت میر محمد یعقوب خان در سال 1879 میلادی استفاده گردیده است. زیرا یعقوب خان در تاریخ متذکره خود را امیر افغانستان اعلان کرده است.
این بود نظریات کلی و عمومی در باره استفاده واژه افغانستان منحیث یک دولت و حکومت. چنانکه در معلومات بالا دیده می شود در هیچ یک از نظریات داده شده از ساخته شدن کشوری بنام افغانستان در سال 1747 میلادی و آن هم توسط احمد شاه ابدالی ذکر نگردیده و از سوی دیگر نه احمد شاه ابدالی و نه شاهان به قدرت رسیده بعد از وی تا وقت حاکمیت شاه شجاع هیچگاهی خود را حاکم و پادشاه افغانستان نگفته اند. سابقه ترین تاریخ در مورد افغانستان همانا ذکر شدن آن در سال 1838 میلادی می باشد.
به باور شهرانی افغانستان توسط انگلیس و روسها ساخته شده است (منصور، 1387:13). اما شهرانی نگفته است که افغانستان در کدام سال و چگونه توسط آن دو دولت ساخته شده و کدام مناطق را دربر می گرفت؟ حال با در نظرداشت سیر تاریخی آن می توان گفت که افغانستان اولین بار در سال 1838 میلادی منحیث یک دولت در مکاتبات رسمی ذکر و درج گردیده و مناطق کوه های سلیمان و همجوار آنرا دربر گرفته است. سرحدات کنونی افغانستان در سال 1893 میلادی در زمان حکمفرمایی عبدالرحمن خان تعیین گردیده و در سال 1919 میلادی ویا نظر به یک روایت دیگر در سال 1921 میلادی استقلال خود را از انگلیس ها گرفته است.
اگر جغرافیه در نظر گرفته شود می توان گفت افغانستان در سال 1893 میلادی شکل کنونی خود را به خود گرفته و اگر استقلال سیاسی در نظر گرفته شود آنگاه می توان سال 1919 ویا 1921 میلادی را سال تأسیس دولت افغانستان یاد کرد و در اینصورت اولین پادشاه آن امان الله خان می باشد.
اینکه در بسیاری کتاب و نوشته ها آریاناو خراسان به عنوان نام های سابق افغانستان ذکر می گردد با واقعیت کنونی و جغرافیه افغانستان کنونی چندان مطابقت ندارد. چونکه آریاناو خراسان جغرافیه وسیع تر و کلان تر از این را دربر می گرفت و از سوی دیگر آریاناو خراسان یک تمدن بودند تا جغرافیه. بنائن افغانستان به هیچ وجه با آن دو تمدن بزرگ قابل مقایسه نیست. اما می توان گفت که جغرافیه کنونی افغانستان یک قسمت و بخش از آریانا و خراسان بوده است.
لعاب سخن اینکه افغانستان منحیث دولت و حکومت برای اولین بار در سال 1838 میلادی در مکاتبات رسمی یاد شده در سال 1893 میلادی حیثیت سرزمین کنونی را به خود گرفته و در سال 1919 میلادی استقلال سیاسی خود را اعلان کرده بحیث یک دولت مستقل ظهور کرده و اولین پادشاه آن امان الله خان می باشد.
