مراسم نو روز تالقان قدیم – تخار
در هر نقطه از سرزمین عزیزمان افغانستان ممکن است آداب و رسوم خاص داشته باشند که این آداب بر اثر گذشت زمان یا دچار تغییرات میشوند و کمکم به فراموشی سپرده میشود. از جمله میتوان به رسم و رسومات تالقان قدیم اشاره کرد که متاسفانه امروزه کمتر جوانی از آن اطلاع دارد در این مقاله مراسم جشن نوروز در تالقان توضیح داده شده است.
مقدمه
مراسم جشن آغاز سال در هر فرهنگی دارای ارزش خاص بوده و اغلب برای آن جشن گرفته میشود. زمان جشنهای آغاز سال در کشورها و فرهنگهای مختلف متفاوت میباشد. افغانستان از محدود کشورهای است که آغاز سال نو با فصل بهار مقارن میباشد. به همین علت در افغانستان جشنهای سال نو از شکوه خاصی برخوردار است. این امر در جوامع روستایی بیشتر به چشم میخورد. با توجه به اینکه در روستاها مردم با طبیعت ارتباط بسیار نزدیک داشته و با آن زندگی میکنند، تغییرات آب و هوایی را در این فصل به خوبی احساس کرده و برای رسیدن بهار لحظه شماری میکنند. در تالقان با توجه به اینکه زمستانها بسیار سرد بوده و عملا بسیاری از کارها در این فصل انجام نمیشود، بهار به معنی زندگی و تلاشی دوباره است. در تالقان قدیم که شغل اصلی مردم دامداری و کشاورزی بود، دامها در فصل زمستان به منطقه شاه تالقان جان مرکز ولایت تخار میرفتند و در روستا تخار دامی وجود نداشت. کشاورزی هم به خاطر سرمای هوا تعطیل بود به همین خاطر فصل بهار به معنی بازگشت دامها و آغاز دوباره 6 ماه تلاش و فعالیت بود. جشن نوروز درتالقان پیامآور کار مجدد روستا و هیاهوی کشاورزان و رویش مجدد، برای همه اهالی بسیار زیبا و خاطره انگیز بود. این امر سبب میشد، تخاریان جشن نوروز را با شکوه برگزار کرده و آن را گرامی میداشتند. در این تحقیق مراسم جشن نوروز در تالقان در حدی که اطلاعات آن در دسترس بوده است آورده شده است و به منزله تایید و یا رد هیچ یک از بخشهای آن از سوی نویسنده این مقاله نمیباشد.
قبل از جشن نوروز
از 20 تا 15 روز قبل از سال نو مردم شروع به خانه تکانی میکردند و چون خانهها همه گلی بودند زنها همه اطاقها را از بالا تا پایین گل میکردند (از بالا تا نصف اطاق گل سفید و از نصفه تا کف اطاق را گل زرد میکردند). لازم به توضیح است که زنهای ده مجبور بودند که مسافت زیادی را برای آوردن این گِلهای مخصوص پیادهروی کنند و گِلها را با پشت خود حمل میکردند. ده تا در روز اول نو روز عدهای از جوانان ده در کوچهها به راه افتاده و شعرهای مخصوص نوروزی را میخواندند. خانوادهها نیز به آنها شیرینی و برنج میدادند. دو شب قبل از نو روز عرفه نام داشت که در این شب خانوادهها به نیت مردهها غذای های متنوع پخته میکردند و برای آنها خیرات وبه مسجد روان میکردند. (شمعها را نیز خودشان بوسیله پنبه یا نخ که روی آن چراغ می ریختند درست میکردند) در این شب رسم بر این بود که آش خوب بامزه آمده میکردند و برای همسایهها و فامیلها میبردند. شب بعد یعنی یک شب قبل از نوروز باز شمع روشن میکردند و شمعها را در دو گوشه در خانه میگذاشتند. نان و حلوا پخته میکردند وصبح همان که روز اول نو روز است بر سر مزار خویشاوندان شان میرفتند و خیرات یا نذر کرده بودند توزیع میکردند در ضمن این روز را نام روز دعا به حق گذشته گان شان می نامد.
تحویل سال نو
بدین ترتیب خود را برای آغاز سال نو آماده میکردند. در روز نو روز لباس نو میپوشیدند و سفره هفت سین میچیدند و یک نفر را به عنوان شگون انتخاب میکردند. چند دقیقه قبل از ساعت تحویل، همه افراد خانواده به بیرون از اطاق میرفتند و منتظر تحویل سال میشدند. شگون نیز همرا بقیه بیرون بود در حالی که آب و قران در دست داشت با تحویل ساعت (که یک نفر از اهالی ده تیری شلیک میکرد) شگون وارد اطاق میشد و قرآن را میبوسید و در گوشههای اطاق آب میریخت. بعد از اتمام کار شگون، افراد خانواده وارد میشدند به یکدیگر تبریک میگفتند و دهانشان را شیرین میکردند. بعد از این بود که دید و بازدیدها شروع میشد و کودکان مشتاقتر از همه لباسهای نو میپوشیدند و در کوچهها به راه میافتادند و میخواندند “بهار آمد بهارآمد همه گل ها قطار آمد بهار نو مبارک باد ” و از صاحبخانه نوروزی دریافت میکردند. نوروزای که به بچهها داده میشد به گندم و تخم مرغ خلاصه میشد. در روز نو روز تقریبا همه اهالی به خانه یکدیگر میرفتند و نو روز را تبریک میگفتند. در روز نو روز خانوادههاای که در طی یک سال گذشته عزیزی را از دست داده بودند در خانه میماندند و مردم ده برای عرض تسلیت و احترام به خانه آنها میآمدند.
از روز دوم یا سوم نو روز که دید و بازدیدها تمام میشد دختران ده درتالقان قدیم به صورت گروهی و دست جمعی به خارج از ده یعنی به زمین ها ده میرفتند و با بازیهای سنتی و همچنین خواندن موسیقیهای سنتی خود را سرگرم میکردند و لحظات خوشی را برای خود به وجود میآوردند. مردم به صورت خانوادگی به طبیعت نمیرفتند بلکه خانمها با دختران شان با هم میرفتند که همیشه به خانم ها بیشتر خوش میگذشت و بعد از چند روز مراسم جشن نو روز به پایان عمر خود می رسد ومردم تالقان قدیم سال امید آغاز می کردند.
___
یاد داشت:
– برخی رسومات جشن نوروزدرتالقان قدیم نقل قول از بی بی گل و حسین بای قریه چشمه ی تالقان جان است.
– در این بخش، برخی از رسوماتی که در جشن نوروز وجود داشت بیان شده است که من وقت در تالقان بودم یادم است.
– شگون تجریه ی خانم های پیچه سفید ده:
هر خانوادهای یک نفر را که معمولا یکی از بچههای خانواده بود به عنوان شگون انتخاب میکرد. شگون هنگام تحویل سال در حالی که آینه و قران در دست داشت، وارد تک تک اتاقها شده و در همه گوشههای اتاقها کمی آب میریخت. هنگامی که این کار توسط شگون به اتمام میرسید، سایر افراد خانواده وارد اتاقی میشدند که سفره عید در آن پهن شده بود. اگر سال خوبی برایشان بود این شگون برایشان دائمی میشد و همیشه منتظر میماندند که بعد از ساعت تحویل همان فرد خوش یوم و خوش قدم اول از همه وارد اطاق شود.