یکی از مسایل که مسلمان خودش را تبرئه می کند مسله جایز الخطا بودن انسان است. یعنی انسان اشتباه می کند، به خطا می رود، گناه می کند، سهو می کند و غلط می کند. اما این موضوع اکثرا غلط فهمیده شده است. انسان اشرف مخلوقات است و این به خاطر عقل و فکر و استعداد و ذکاوت و شعور و فطرت اسلامی است که خداوند به او داده است. و این بزرگترین تحفه ایست که خداوند به انسان داده است تا برای پیشرفت امور انسان کار بگیرد.
امام غزالی طوسی علیه الرحمه در کتاب احیاء علوم الدین که یکی از نفیس ترین کتاب های اسلام شناسی به شمار می رود می نویسد که انسان از نادانی گناه می کند. یعنی انسان دانا گناه نه می کند. مسلمانان تفسیر آیه خلق الانسان ضعیفا را مطلق به اشتباه فهمیده اند. یعنی انسان ناتوان خلق شده است ، و چون ناتوان خلق شده است اشتباه می کند و به خطا می رود. آیه تحت الفظ معنی شده است که مسلمان را تبرئه می کند به سهو و خطا و اگر گناه می کند یعنی موجود ناتوان و ضعیف است پس باید اشتباه کند. نخیر اینطور نیست. هدف از جایزالخطا بودن انسان این است که بالای نفس خود حاکم نیست و گناه می کند. جایزالخطا در رابطه با نفس آدمی است نه در کار های محوله که ما باید روزانه انجام دهیم. اگر ما در کار های محوله اشتباه می کنیم بدین معنی است که در کار خود دقت کامل به خرج نداده ایم . موضوع را درست تحقیق نکرده ایم . چطور امکان دارد که از یک طرف انسان به خاطر عقل او اشرف مخلوقات باشد و از طرف دیگر ضعیف باشد. انسان از نگاه انتروپولوژی در مقایسه با حیوانات ضعیف است مانند شیر و فیل و ببر . به عبارت دیگر انسان از نگاه جسمی به مقایسه دیگر مخلوقات ضعیف خلق شده است نه اینکه از نگاه عقلی ، فکری و ذهنی ضعبف خلق شده باشد . اگر انسان ضعیف می بود خلیفه خدا در روی زمین نه می شد. اگر انسان ضعیف می بود به این همه اکتشافات و اختراعات و تشبثات علمی دسترسی پیدا نمیکرد. مسله دیگر این است که یکی اشتباه است و یکی گناه. گناه آن است که مسلمان یا غیر مسلمان از اصول دین خود خارج می شود، مثلا زنا می کند . جایز الخطا بودن در همین بخش أست که نفس از اداره اش خارج می شود و مرتکب گناه می شود. اشتباه قطعا به جایزالخطا بودن ربط ندارد. یک انسان اشتباه می کند برای اینکه در امور دقت نکرده است . تحقیق نکرده است . مشوره نکرده است و موضوع که باید کامل انجام میداد سطحی و سرسری پنداشته است. در کار خود حوصله به خرج نداده است و درین حالت است که در کار ها اشتباه رخ میدهد. حضرت رسول کریم ( ص) می فرماید : ” وقتی کاری را انجام دهی تامل کن تا خداوند راه آنرا بتو نشان دهد”. در حدیث دیگر می فرماید که ” هر کس کاری میکند باید آنرا خوب انجام دهد.”
اینجاست که مسله جایزالخطا بودن انسان، ضعف انسان در مقابل سهو و اشتباه که ما از روی بی توجهی می کنیم ، از روی غفلت می کنیم ، از روی نادانی می کنیم، از روی بی احتیاطی در کار می کنیم مطلق غلط فهمیده شده است . امام غزالی طوسی در کتاب جواهر القرآن می نویسد که عقل جوهر انسانیت است و وقتی ما از عقل کار نگیریم هم گناه می کنیم و هم اشتباهی کنیم .
