يكي از مسايل كه مسلمان خودش را تبرئه مي كند مسله جايز الخطا بودن انسان است. يعني انسان اشتباه مي كند، به خطا مي رود، گناه مي كند، سهو مي كند و غلط مي كند. اما اين موضوع اكثرا غلط فهميده شده است. انسان اشرف مخلوقات است و اين به خاطر عقل و فكر و استعداد و ذكاوت و شعور و فطرت اسلامي است كه خداوند به او داده است. و اين بزرگترين تحفه ايست كه خداوند به انسان داده است تا براي پيشرفت امور انسان كار بگيرد.
امام غزالي طوسي عليه الرحمه در كتاب احياء علوم الدين كه يكي از نفيس ترين كتاب هاي اسلام شناسي به شمار مي رود مي نويسد كه انسان از ناداني گناه مي كند. يعني انسان دانا گناه نه مي كند. مسلمانان تفسير آيه خلق الانسان ضعيفا را مطلق به اشتباه فهميده اند. يعني انسان ناتوان خلق شده است ، و چون ناتوان خلق شده است اشتباه مي كند و به خطا مي رود. آيه تحت الفظ معني شده است كه مسلمان را تبرئه مي كند به سهو و خطا و اگر گناه مي كند يعني موجود ناتوان و ضعيف است پس بايد اشتباه كند. نخير اينطور نيست. هدف از جايزالخطا بودن انسان اين است كه بالاي نفس خود حاكم نيست و گناه مي كند. جايزالخطا در رابطه با نفس آدمي است نه در كار هاي محوله كه ما بايد روزانه انجام دهيم. اگر ما در كار هاي محوله اشتباه مي كنيم بدين معني است كه در كار خود دقت كامل به خرج نداده ايم . موضوع را درست تحقيق نكرده ايم . چطور امكان دارد كه از يك طرف انسان به خاطر عقل او اشرف مخلوقات باشد و از طرف ديگر ضعيف باشد. انسان از نگاه انتروپولوژي در مقايسه با حيوانات ضعيف است مانند شير و فيل و ببر . به عبارت ديگر انسان از نگاه جسمي به مقايسه ديگر مخلوقات ضعيف خلق شده است نه اينكه از نگاه عقلي ، فكري و ذهني ضعبف خلق شده باشد . اگر انسان ضعيف مي بود خليفه خدا در روي زمين نه مي شد. اگر انسان ضعيف مي بود به اين همه اكتشافات و اختراعات و تشبثات علمي دسترسي پيدا نميكرد. مسله ديگر اين است كه يكي اشتباه است و يكي گناه. گناه آن است كه مسلمان يا غير مسلمان از اصول دين خود خارج مي شود، مثلا زنا مي كند . جايز الخطا بودن در همين بخش أست كه نفس از اداره اش خارج مي شود و مرتكب گناه مي شود. اشتباه قطعا به جايزالخطا بودن ربط ندارد. يك انسان اشتباه مي كند براي اينكه در امور دقت نكرده است . تحقيق نكرده است . مشوره نكرده است و موضوع كه بايد كامل انجام ميداد سطحي و سرسري پنداشته است. در كار خود حوصله به خرج نداده است و درين حالت است كه در كار ها اشتباه رخ ميدهد. حضرت رسول كريم ( ص) مي فرمايد : ” وقتي كاري را انجام دهي تامل كن تا خداوند راه آنرا بتو نشان دهد”. در حديث ديگر مي فرمايد كه ” هر كس كاري ميكند بايد آنرا خوب انجام دهد.”
اينجاست كه مسله جايزالخطا بودن انسان، ضعف انسان در مقابل سهو و اشتباه كه ما از روي بي توجهي مي كنيم ، از روي غفلت مي كنيم ، از روي ناداني مي كنيم، از روي بي احتياطي در كار مي كنيم مطلق غلط فهميده شده است . امام غزالي طوسي در كتاب جواهر القرآن مي نويسد كه عقل جوهر انسانيت است و وقتي ما از عقل كار نگيريم هم گناه مي كنيم و هم اشتباهي كنيم .
