نصر حامد ابوزید از چهره های مطرح نواندیشی مصر است

نصر حامد ابوزید (متوفی سال ۲۰۱۰) از چهره های بسیار مطرح نواندیشی مصر است . کسیکه با ابراز افکار و اندیشه های کاملا تازه اش در حوزه اندیشه دینی طرد بلاد خویش شد و تبعید دیار غرب گردید . اوکه خود حافظ قرآن و پژوهشگر قرآن بود , اندیشه های قرآنی وی مقبول عامه مسلمانان مصر خصوصا فقها نیافتد و او را از مصر بیرون کردند . او در حوزه نواندیشی دینی یکی از شخصیت های شاخص است درحالیکه نزد بنیادگرایان مسلمان او یک بدعت گذار و مخالف باورهای رایج دینی نامیده میشود. .پژوهشگران و منتقدان دینی , نقد های بر رد و تایید اندیشه هایش نوشتند . او کتاب مهمی نوشت تحت عنوان ” معنی متن” که بنیادی ترین آرای دینی وی در آن منعکس شده است . قرآن در آن کتاب به عنوان یک متن نامیده شده است . اما بعد ها آنچه خودش میگوید با تعمق بیشتر و تاٌمل عمیق تر به این نتیجه رسیدم که قرآن متن نیست بلکه مجموعه گفتمان هاست . از نظر ایشان قرآن قبل از اینکه جمع آوری شود و مُصحف گردد, گفتمان بوده است . نام کتاب زمانی بر آن نهاده شدکه توسط خلیفه سوم مسلمین , حضرت عثمان (ر) جمع آوری و مصحف گردید .
البته اندیشه های ابوزید آنچنان که گفته شد , در مخالفت شدید با فهم و معرفت فقیهان قرار گرفت . اما در حوزه نواندیشی دینی او به عنوان احیاگر اندیشه های اعتزالی در اسلام شناخته شد. او سخنانی گفت که قابل هضم و قبول عالمان سنتی مصر نبود . اینکه قرآن یک متن زبانی است باید با روش تحلیل های زبانی مطالعه گردد , اینکه قرآن را باید در افق تاریخ مطالعه کرد , اینکه احکام در ارتباط با زمان نزول آن معنی پیدا میکند ,اینکه در هر عصر باید به قرائت و تاویل دوباره متن پرداخت , اینکه بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن انعکاس یافته است , اینکه هرمنوتیک گادامر( هرمنوتیک خواننده محور) به مفسر کمک میکند تا با تجدید نظر در میراث فکری و فرهنگی بپردازد , اینکه دیدگاه های هر عصر در تفسیر متن مدخلیت دارد و سر انجام در اواخر عمر خود به این نتیجه میرسید که قرآن بیش از اینکه متن باشد , مجموعه گفتمان هاست. اینها و بسی مطالب دیگر او را نزد فقیهان تکفیر و نزد نواندیشان به اندیشمند وقرآن شناس شهیر معرفی نمود.
اکبر گنجی نویسنده و خبرنگار ایرانی در سال ۲۰۰۶ مصاحبه مفصلی با نصر حامد ابوزید انجام میدهد و یکی از پرسش ها را اینگونه با ایشان مطرح میکند که شما آینده جهان اسلام را چگونه میبینید ؟
ایشان درپاسخ میگوید ” من به جهان اسلام و امت اسلامی اعتقاد ندارم . این یک پدیده تخیلی است . مسلمانها به فرهنگ ها , کشورها و پیشینه های گوناگون تعلق دارند و نباید به همه آنها به صورت یک واحد نگاه کرد. من ( ابوزید) هرچه بیشتر سفر میکنم , بیشتر متوجه این تفاوت ها میشوم . آنچه مسلمانها را با هم ربط میدهد , شهادت به الله و رسولش , نماز , روزه و حج است . اینها پنج ستون اتحاد مسلمانها ست . من یک مسلمان مصری و شما یک مسلمان ایرانی هستید . ایرانیان و مصریان دارای دوزبان مختلف اند . من ( ابوزید) به عنوان یک مسلمان به یک مسیحی مصری از نظر فرهنگی بیشتر نزدیکتر ام تا یک مسلمان ایرانی . به جز چند اصل دینی , ما در زبان , فرهنگ , موسیقی , هنر , ادبیات و غذاها با یک دیگر تفاوت داریم .”