ماموریت ناکام خلیل زاد و برگشت او از کابل با دستان خالی

خرج اگر از کیسۀ مهمان بود – حاتم طایی شدن آسان بود

در این روز ها خلیل زاد گفت و گو های خود را با مقام های افغانستان روی تبادلۀ دو استاد امریکایی با ۸۰ طالب زندانی متمرکز گردانیده که زندانیان طالب  شامل رهبران ارشد طالبان چون انس حقانی، حافظ رشید و شماری والیان و فرماندهان دیگر طالبان می شود. این تلاش های خلیل زاد با توجه به شرایط حساس کشور که مردم افغانستان منتظر نتایج انتخابات اند، گمانه زنی هایی را برانگیخته که او می خواهد با استفاده از اوضاع کنونی افغانستان زیر پوشش تلاش های صلح استادان امریکایی را از زندان طالبان رها کند. شگفت آور این است که خلیل زاد در زمانی تلاش برای رهایی این دوامریکایی را تشدید بخشیده است که مردم افغانستان بی صبرانه منتظر نتیجۀ انتخابات اند و از لحاظ قانونی حکومت کنونی صلاحیت چندانی برای امضای همچو توافقات را ندارد. 

گمانه زنی ها بر این است که خلیل می خواهد با استفاده از تنگدستی های سیاسی و انتظارِ شدیدتر از قتل،  رهبران حکومت افغانستان استفادۀ سؤ نماید و تلاش هایش با توجه به دل واپسی های رهبران حکومت در پیوند به نتیجۀ  انتخابات و در ضمن گوشۀ چشم لطف امریکا، برای رهایی دو استاد امریکایی به نتیجه برسد. این تلاش بی موقع و ناموجۀ خلیل زاد نشان دهندۀ  آن است که او در صدد امتیاز گیری برای خود است تا به هر نحوی که شود، باید دو امریکایی را ازچنگ طالبان آزاد کند. آنهم در بدل بیشتر از هشتاد تروریست مهم که در بدل خون هزاران سرباز قهرمان کشور زندانی شده اند. چنین معامله یی نه تنها خیانت آشکار بر هزاران نیرو های دفاعی و امنیتی کشور است که جان های عزیز شان را برای بازداشت این تروریستان از دست داده اند و فاجعه بارتر این که همچو توافقی بر روحیۀ رزمی نیرو های رزمی افغانستان تاثیر بس منفی برجای می گذارد.  شگفت آور این است که هیچ تضمینی وجود ندارد که از این تبادله مردم افغانستان چه سود بدست خواهند آورد و رهایی این تروریستان در سرنوشت صلح و جنگ چه تاثیری برجا می گذارد. آشکار است که آقای خلیل زاد در این معامله منافع ملی مردم افغانستان را دست کم گرفته و تلاش های او در این زمینه برای مردم افغانستان مبهم است. مردم افغانستان این رویکرد خلیل زاد را نوعی تلاش برای تقویت صفوف جنگجویان طالبان تلقی می کنند؛ زیرا طالبان در گذشته از حسن نظر حکومت افغانستان استفادۀ سؤ کرده و آن را به کلی نادیده گرفته اند و برعکس به حملات و خشونت های شان بیشتر افزوده اند. به یقین که مقام های افغانستان از نیات اصلی خلیل زاد آگاه اند که او برای امتیازگیری خود و امتیاز گرفتن به مقام های امریکایی این معامله را سروسامان داده است که داعیۀ مردم و حکومت و افغانستان را برای تامین صلح و ثبات نادیده گرفته است. چنان که رادیو آزادی از نه گفتن رئیس جمهور غنی به خواست آقای خلیل زاد سخن گفت و محب مشاور امنیت ملی نیز در پاسخ به این پرسش که  خلیل زاد طرح حکومت موقت را با آقای غنی شریک کرد یا خیر؟ پاسخ داد که محور گفت و گو های خلیل زاد تبادلۀ دو امریکایی با زندانیان طالبان است و افزود که حکومت افغانستان روی این مسأله غور می کند که رهایی این زندانیان چه تاثیر در سرنوشت جنگ و حمله های خشونت بار طالبان بویژه حقانی خواهد داشت. اظهارات داکتر عبدالله هم در مورد تبادلۀ زندانیان محتاطانه بود و آن را مشروط به کمک به روند صلح خواند. از این پاسخ های منفی رهبران حکومت فهمیده می شود که این بار خلیل زاد ناکام و بدون بهانۀ معقول با دستان خالی از کابل برگشت. در گذشته بهانه هایی مبنی بر تعلل ورزی های حکومت پیرامون روند صلح داشت و انتقادات اش در مورد ناتوانی حکومت برای ایجاد اجماع ملی موجه بود؛ اما این بار حرفی نداشت که بر وزنۀ سیاسی ماموریت او در کابل چیزی بیفزاید و اما برعکس مامورت اخیر از وزن سیاسی او و نقش او بحیث میانجی بیطرف کاست و ماموریت صلح او نزد مردم افغانستان پرسش برانگیز گردید. مردم افغانستان از حکومت می خواهند تا این موضوع را به بعد از نتایج انتخابات موکول نماید. از این رویکرد خلیل زاد معلوم می شود که او از خلای ناهماهنگی میان رهبران حکومت می خواهد، برای پیش برد روند صلح سود جوید.

این در حالی است که زلمی خلیل زاد نمایندۀ ویژۀ امریکا در روند صلح افغانستان بیش از یک سال بدین سو ماموریت خویش را به هدف تامین صلح در افغانستان به پیش می برد. در دور نخست ماموریت اش نه بار با طالبان در دوحه و بار بار با کشور های پاکستان، روسیه و چین و سایر کشور های اروپایی عضو ناتو به پیش برد. قرار بود که ترامپ با رئیس جمهور افغانستان و ملابرادر معاون تحریک طالبان در کمبدوید ببیند و بر روی توافقنامۀ صلح میان طالبان و امریکا امضا کند؛ اما ترامپ خلاف رسم دیپلوماتیک در دقیقۀ نود از امضای توافقنامه خود داری کرد و گفت و گو ها با طالبان را متوقف گردانید.  پس با این حال چگونه ممکن است که به قول و قرار خلیل زاد باور کرد و برای عملی شدن وعده هایش امیدوار بود. اعلام متوقف کردن گفت و گو ها در دقیقۀ نود از سوی ترامپ پرده از بی اعتباری تلاش های خلیل زاد برداشت و ماموریت او و خود او را زیر پرسش برد. این نشان داد که تلاش های صلح او چه که دستگاۀ کاخ سفید فاقد ضمانت قانونی است و از این رو نمی توان به وعده های او در پیوند به رهایی زندانیان طالبان باور کرد که در آن تغییر در آن بتوان سرنوشت صلح و جنگ را پیش بین شد؛ زیرا رد توافق نامۀ خلیل زاد از سوی ترامپ دلیل آشکار منتفی شدن صلاحیت او است. بعید نیست که او حالا می خواهد، بخاطر اعادۀ حیثیت خود رهایی دو استاد امریکایی را نشانه برود تا از یک سو بر ناکامی های خود در پیوند به تلاش بی نتیجۀ نه ماهه اش سرپوش بگذارد و از سویی هم نشان بدهد که گفت و گو هایش با طالبان به ناکامی نه انجامیده است. این تلاش های یک طرفۀ خلیل زاد بصورت قطعی خلاف خواست مردم افغانستان است و مردم از حکومت افغانستان می خواهند که در این حصه توجه جدی نماید تا مبادا مانند گذشته به فریب کشانده شود. چگونه ممکن است و این چقدر می تواند، منطقی باشد که رهایی بیش از ۸۰ تروریست خطرناک را بدون تضمین های روشن و قابل قبول که قدرت اجرایی نداشته باشد، برای مردم افغانستان پذیرفتنی دانست. خلیل زاد هرگز نمی تواند، از سوی طالبان در این زمینه تضمین بدهد؛ زیرا طالبان به هیچ میثاق و پیمانی وفادار نیستند و از این رو بر وعده های شان نمی توان باور کرد. در قاموس فکری طالبان خدعه و فریب در برابر دشمن یک تاکتیک به حساب می رود و آنان به کار بردن هر نوع نیرنگ با دشمن را مجاز و شرعی می پندارند. حتا بیشتر از این فریب بیشتر را متناسب به اجر و پاداش بیشتر تلقی می کنند. 

این درحالی است که آقای خلیل زاد بیشتر از دیگران با طالبان آشنایی دارد و آنان را بهتر می شناسد. آشنایی خلیل زاد با طالبان پیشینۀ  زیادی دارد و برای روشن شدن موضوع بیرابطه نخواهد بود تا خواننده ها اندکی از پیشینۀ خلیل زاد  یا از این آقای شیک پوش امریکایی افغانی الاصل آگاهی پیدا کنند. زیمیرو اسکاری پژوهشگر امریکایی (۱) در مورد خلیل زاد چنین نوشته است: در خارج از آمریکا محافظان او با عینک های دودی، بی‌سیم و اسلحه‌های خودکار بر کمر همراهی اش می‌کنند. هرجا که او و محافظانش ظاهر می ‌شوند حاضران فوری پی می‌برند که این مرد دستی در قدرت دارد. چهره تیره و شیک پوشی او در نگاه اول یکی از روسای مافیا را در ذهن تداعی می ‌کند. خلیل زاد پشتون تبار افغانستانی الاصل که در سرزمین ازبک نشین مزار چشم به جهان گشود و پس از آموزش های ابتدایی و ثانوی در مزار شریف افغانستان برای ادامۀ تحصیل به دانشگاۀ امریکایی بیروت می رود و پس از پایان تحصیل در این دانشگاۀ روانۀ امریکا شد و آموزش هایش را دردانشگاۀ شیکاگوسنتا که تحت نفوذ محافل راست امریکا بود، ادامه داد. وی در لبنان به هواداری از آرمان فلسطینیان روی آورد. آقایان اشرف غنی احمدزی و انوارالحق احدی همدوره های او در دانشگاۀ بیروت بودند. روزنامه لوفیگاروی فرانسه به تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۱۰ در مورد این سه آقایان و اهداف اسراییل چیز های زیادی نوشته است. (۱) که پرده از اسلام ستیزی صهیونیزم بر می دارد و اما از سوی منابع متسقل هنوز تایید نشده است. 

خلیل زاد در امریکا با نویسندۀ پرخواننده و فیمنیست اتریشی خانم شریل برنارد ازدواج کرد. خلیل زاد یا شیک پوش امریکایی افغانی الاصل در سال ۱۹۷۹سند دکترای خود را زمانی بدست آورد که شوروی به افغانستان لشکر کشی نمود. وی به تدریس در دانشگاۀ کلمبیا مشغول شد و به صف هواداران زیگموند برژنسکی پیوست. برژینسکی به عنوان مشاور امنیت ملی آمریکا در زمان جیمی کارتر استراتژی‌ این کشور برای مهار کمونیسم بین المللی را طراحی کرد. هدف این تیوری تحکیم موقعیت بین المللی امریکا برای رسیدن به نیاز های نفتی اش بود که باید کنترول آسیای مرکزی را در دست داشته باشد. در سال ١٩٨۴ یعنی در دورانی که جرج شولتز وزارت خارجه آمریکا را به عهده داشت خلیل زادبرای مدت یکسال به عضویت شورای طرح پلان این وزارت خانه درآمد. وی در این زمان با نشر مقاله هایی خواهان کمک به مجاهدین افغانستان شد وکوشید تا از طریق سازمان امنیت پاکستان اسامه بن لادن را نیز در این راه، یعنی جنگ علیه نیروهای شوروی در افغانستان یاری رساند. 

وی عضور گروهی بود که استنگر را برای مجاهدین تحویل داد و بعد ها از ترس افتادن آن بدست مخالفان امریکا در صدد جمع آوری آن شد. هدف اصلی تماس های امریکا با مسعود در زمان حاکمیت طالبان جمع آوری استنگر بود. هرچند خلیل زاد یا شاه زل در اوایل ظهور طالبان و گسترش حاکمیت آنها بر افغانستان اوایل ۱۹۹۶ دولت کلنتن را به دلیل حمایت غیر مستقیم اش از این گروه که از سوی  اطلاعات پاکستان حمایت می شدند، انتقاد کرد و آن را خطای فاحش خواند. درست آن زمانی بود که خلیل زاد به در خواست خود در سال ۱۹۹۳ وزارت دفاع را ترک کرد و به موسسه (رند) که یکی از بزرگ‌ترین موسسات تحقیقاتی و برنامه ریزی استراتژیک آمریکایی در زمینه نظامی است، پیوست. وی در این موسسه مرکز مطالعات شرق میانه را تاسیس کرد و در طول دو دوره ریاست جمهوری “بیل کلینتون” به واسطه نشر مطالعات خود در موسسه رند و پس از ترک این موسسه و حضور در شرکت نفتی یونوکال، نقش مهمی در انتقاد از سیاست آمریکا در قبال افغانستان را بر عهده داشت؛ اما بعد ها ذهنیت اش  تغییر کرد و در سال ۱۹۹۷حامی پروژه یونیکال و مداکره با طالبان گردید و وی بار بار با طالبان گفت و گو کرد. وی در خطاب به هیات طالبان گفت: ” در مقابل شما دو گزینه وجود دارد یا اینکه با عبور لوله های نفت وگاز موافقت می‌کنید که در این صورت افغانستان را به دشتی پر از طلا تبدیل خواهیم کرد و یا اینکه مخالفت کنید که در آن صورت آنرا دشتی پر از بمب خواهیم ساخت “. خلیل زاد درمقاله یی نوشت:  طالبان در صدد متحقق کردن یک بنیادگرایی آمریکاستیز بسان ایران نیستند. آمریکا باید آمادگی آن را داشته باشد که رژیم آن‌ها را به رسمیت بشناسد وکمک‌های انسانی به آن ‌ها اعطا کند. وی پس از حملۀ راکتی امریکا به مقر بن لادن در افغانستان و انفجار سفارت های امریکا در کنیا و تانزانیا در ظاهر با طالبان قطع رابطه کرد. وی در سال۱۹۹۸بیل کلنتن را ترغیب کرد تا بدون توجه به آرای سازمان ملل با توسل به نیروی نظامی حکومت صدام را سرنگون کند.  خلیل زاد که از حامیان سرسخت امریکا است، دوست دارد که خود را به عنوان یک معامله‌کننده و یک میانجی توصیف کند که علاقه‌مند است به دیگران گوش دهد و به دیدگاه‌های کشورهای کوچک احترام بگذارد. خلیل زاد با راه یافتن جورج دبلیو بوش  به کاخ سفید در سال ۲۰۰۱ میلادی ماموریت یافت که در وزارت دفاع سازماندهی انتقال امور به وزیر جدید (دونالد رامزفلد) و همکاران وی را سازماندهی کند. وی در۱۱ سپتامبر ۲۳ می ۲۰۰۱ کاندولیزا رایس مشاور امنیت ملی کاخ سفید زلمی را به عنوان مسئول امور جنوب غرب آسیا و خلیج فارس و شمال آفریقا منصوب کرد و پس ازحملات ۱۱ سپتامبر نیز به سمت مشاور و نماینده ویژه بوش در امور افغانستان منصوب شد. در پی ترورهای ١١ سپتامبر خلیل زاد به پرنفوذترین شخصیت مسلمان و غیرآمریکایی نسب در دستگاه رهبری آمریکا بدل گشت. به گفتۀ زیمیرو اسکاری وی در پیشبرد سیاست‌های مورد نظر آمریکا گه گاه از تحکم و بی‌اعتنایی علنی و زننده به مصالح و انتظارات دیگران نیز ابایی ندارد.‬

وی در زمان تهاجم امریکا تلاش کرد تا بدیل طالبان را از میان قوم پشتون از پشاور بسازد و اما موفق ند و ناگزیر به تصامیمی دیگر شد و چنانکه مداخلۀ خلیل زاد در نشست بن اول،  لویه جرگۀ تصویب قانون اساسی افغانستان و لویه جرگۀ تعیین رئیس انتقالی به همگان آشکار است. وی توانست تا با قناعت دادن و عقب زدن ظاهر شاه آقای کرزی را بحیث رئیس دورۀ انتقالی روی صحنه بیاورد. خلیل‌زاد که با چندین دولت جمهوری‌خواه همکاری داشته به عنوان یکی از عوامل نزدیک به دیک چینی و طرف اعتماد گروه معروف به «بازها» در دولت بوش محسوب می‌شود. در محافل واشینگتن به او «شاه زل» می‌گویند و در دوران سفارت اخیرش در کابل بسیاری او را «نایب السلطنه» می‌خواندند. او در این شغل به تثبیت حکومت حامد کرزی کمک زیادی کرده‌است. 

خلیل زاد در تمامی مسایل افغانستان خود را دخیل دانسته و در تمامی پیشامد های سیاسی در همچو مداخله ها خود را صاحب حق دانسته است. چنانکه در زمان کشیده گی میان حکومت و عطانور، برای او هشدار داد که نباید صبر و حوصله در مقابل خود را به آزمون بگیرد و تاکید کرد که سیاسیون  نباید محاسبۀ غلط کنند و پس از مرگ جنرال رازق سیاستگران کشور را به خویشتن داری فراخواند و گفت که نباید کاری کنند که ملوک الطوایفی را در افغانستان حاکم بسازند. 

وی دولت امریکا را هشدار داده بود بی‌توجهی آمریکا به افغانستان پس از خروج نیروهای شوروی به جنگ داخلی در این کشور خواهد انجامید. این هشدار او سبب شد تا پل ولفوویتز در دوره اول ریاست جمهوری بوش و تصدی مقام دوم پنتاگون از دور اندیشی وی در زمینه افغانستان تحسین به عمل آورد. پل ولفوویتز گفت، آنچه خلیل زاد سال ۱۹۸۹ نسبت به آن هشدار داد پس از ۱۸ سال به طور کامل تحقق یافت و هنوز ادامه دارد. وی حالا هم عقیده دارد که امریکا کمک های دوامدار خویشرا به افغانستان ادامه دهد و در غیر این صورت حادثه دوباره تکرار خواهد شد.(۳)

خلیل زاد پس از پایان دور سفارت اش در افغانستان در ۲۱ جون ۲۰۰۵ کارش را به‌عنوان سفیر آمریکا در عراق آغاز کرد. در ۱۲ فبروری ۲۰۰۷، کاخ سفید وی را به‌عنوان سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد تعیین کرد. وی در سال ۲۰۱۴علاقمند کاندید ریاست جمهوری افغانستان بود و اما منصرف شد. وی حالا بحیث نمایندۀ  خاص امریکا برای پیشبرد روند صلح افغانستان ماموریت یافته است. وی باور دارد که در افغانستان یک رئیس جمهور قوی روی کار آید که بتواند با همکاری کشورهای منطقه باند ها را بر چیند. زیرا هر همسایه که باندید هارا پناه دهد افغانستان به مشکل بزرگ دچار می گردد. در این تردیدی نیست که افغانستان زادگاۀ اصلی خلیل زدا است و از آب و هوای این سرزمین استفاده کرده و از نسیم گوارا و شادابی ها و سرسبزی های آن سود برده است و هرگز این مهرپروری آغوش میهن را فراموش نمی کند و نباید فراموش کند و  چه رسد به آن که نیت خیانت بر آن در ذهنش خطور کند؛ اما در آخرین تحلیل او یک امریکایی است و شهروند امریکایی بوده و تعهند سپرده که هرگز برای منافع امریکا خیانت نمی کند. از سویی هم خانمش اتریشی و خانواده اش در امریکا زنده گی می کند. بنا براین او در تصمیم گیری های خود در پیوند به صلح و جنگ افغانستان هرگز احساس آن شهروند افغانستان را نمی تواند، داشته باشد که در داخل افغانستان زیر آتش و باروت و وحشت طالبانی زنده گی می کنند و بویژه آن شهروند افغانستان که در دورترین نقاط این کشور از بدخشان تا بغلان و هرات و از کنر تا هلمند و پکتیا در زیر رگبار مسلسل های طالبان قرار دارند و در موجی از وحشت و دهشت تروریستان رنگ پریدۀ کودکان شان را به تماشا می نشینند و فریاد های غم آلود آنان چون تیغی در قلب های مادران شان وارد می شود. گفتۀ  معروفی است که می گویند، زمینی می سوزد که آتش بالایش شعله ور است و پس رنج این سرزمین را آنانی بهتر لمس کرده می توانند که در میان شعله های آتش آن زنده گی می کنند و وحشت فرزندان خویش را با چشمان باز مشاهده می کنند. 

در این شکی نیست که آشنایی خلیل زاد به زبان‌های منطقه و با شناخت و درک سیاسی که از گوشه و کنار آن دارد و در ضمن آموزش‌های او مبتنی بر اندیشه‌های نظامی و استراتژیک پرورش یافته او را به شخصیت مورد  اتکای واشنگتن در غرب و جنوب آسیا بدل کرده است؛ اما با این هم او لغزش هایی دارد که نمی توان از آن چشم پوشید. چنانکه زیمیرو اسکاری (۴) در مورد وی میگوید:” با این همه، بارها پیش آمده که وی در اجرای ماموریت‌ها نظر خود را عوض کرده وسیاست‌های متفاوتی در پیش گرفته است.” شاید همین قدرت انعطاف پذیری او باشد که از هیچ ماموریتی ولو که شکست هم بخورد خسته نمی شود. چنان که در آن زمان که ترامپ نه ماهه تلاش های او را با یک تویت دست کم گرفت و بر روی آن باروت پاشید و آتش زد؛ اما آقای خلیل زاد خمی بر ابرو نیاورد و حتا اعتراض اندکی هم نکرد. اگر دیپلومات دیگری می بود، بدون تردید برای ترامپ می گفت” عطایت لقایت” و از ماموریت صلح خویش پیرامون صلح افغانستان استعفا می کرد که نکرد، برعکس عزم اش برای صلح افغانستان جزم تر شد و رهایی دو استاد امریکایی را در بدل هشتاد تروریست خطرناک باب گفت وگو های تازه با طالبان عنوان کرده است. شاید این حاتم طایی شدنش به تعبیراین بیت ” خرج که از کیسه مهمان بود —  حاتم طایی شدن آسان بود” چندان دشوار نباشد تا در بدل آن دل طالبان را بدست آورد و به گفتۀ معروف حاضر شده تا برای طالبان ” باج ” بدهد و تا در فهرست “ناغه” های سیاسی حساب نشود. از این بی تفاوتی خلیل زاد برمی آید که برنامۀ امریکا برای گفت و گو با طالبان همین گونه طرح شده بود که انجام یافت. این در حالی است که خلیل زاد به نوشتۀ گیتس در کتاب “وظیفه از فریب کاری های پاکستان از آغاز جهاد افغانستان تا زمان طالبان پرده برداشته و در ضمن گیتس و ستیف کول نویسندۀ جنگ اشباح هر دو تاکید کرده اند که جورج بوش و تیمش از اوضاع واقعی افغانستان و جنوب آسیا آگاهی نداشت. این اشتباه سبب شد که امریکایی ها برای انتقال طالبان به شمال قربانی فریب کرزی و طرح مشترک او با اتمر وجاگزینی های بعدی او در افغانستان شوند. 

مردم افغانستان از آقای خلیل زاد می خواهند تا ازاین دراز دستی ها و حاتم بخشی ها اندکی کوتاه آید و بیش از این دندان های زهر آلود طالبان را برای گزیدن مردم افغانستان تیز نکند. از این رویکرد خلیل زاد فهمیده می شود که او هیچ گاهی خلیل زاد به اصل معضل و عامل اصلی هراس افگنی که همانا بستن پناه گاه های تروریستان در پاکستان است، نپرداخته و هر از گاهی از این موضوع طفره رفته است. این در حالی است که میزبان و تمویل و تجهیز کنندۀ اصلی تروریزم پاکستان است و در اصل طرف اصلی گفت و گو های صلح افغانستان باید این  کشور باشد. هرچند جزییات توافقنامۀ صلح خلیل زاد با طالبان افشا نشد و اما از فحوا و لایه های پنهان آن فهمیده می شود که در این توافق نامه هم زیر کفش آقای خلیل زاد ریگ است و در مورد پناه گاه طالبان چیزی در آن سند ذکر نشده است. در این شکی نیست که مردم افغانستان صلح می خواهند، اما نه با این قدر ذلت که بر مرکب غرور شان نظامیان پاکستان سوار شود و طالبان با آقای خلیل زاد به تماشایش بنیشینند. یاهو

۱ – http://www.esalat.org/images/4%20zole%20khshonat%20dar%20afg%204.htm

۱ –  http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=147313

۳ – http://archive.mashal.org/content.php?c=helmi&id=01229

۴ –  http://www.esalat.org/images/4%20zole%20khshonat%20dar%20afg%204.htm