زندگی بر سر دوراهی

خشت اول گر نهد معمار کج
تا ثریا می رود دیوار کج

در اوایل سده بیستم، هنگامی که شادروان محمود طرزی اندیشه برپایی دولت ملی طبق الگوهای اروپایی بر پایه ناسیونالیسم را به کشور آورد، تهداب و سنگبنای ملت سازی در کشور نادرست گذاشته شد. از همین رو تا همین اکنون دولتمردان ما در راه نادرست روان اند.
به سخن دیگر، ما در شب تار گمراه و از همان آوان کار از صراط مستقیم منحرف و به کژراهه و بیراهه رهسپار شدیم. روشن است اگر به همین راه ادامه بدهیم، با گذشت هر روز از سر منزل مقصود دورتر و دور تر خواهیم شد.
دشواری در این بود که تاکید شادروان طرزی بر سر تشکیل ملت در محور قوم حاکم پشتون و زبان پشتو بود.
شادروان طرزی با توجه به این که به شدت زیر تاثیر اندیشه های اتاترک بود، می خواست با بهره گیری از اندیشه های اتاترک و الگوبرداری از مدل ترکیه، شالوده دولت ملی در کشور را بگذارد. از سوی دیگر، وی با توجه با بود و باش دراز مدت در عثمانی، از واقعیات جامعه بسیار به دور بود و شناخت کاملی از اوضاع در کشور نداشت و بسیار کلیشه یی می پنداشت که می توان با الگوبرداری ظاهری از روی الگوی ترکیه ، برای افعانستان دولت ملی ساخت.
در این جا یک نکته باریکتر از مو هست که نباید یاد ما برود و ان این که در عثمانی قومی به نام ترک وجود نداشت.
زیرا چند ده هزار سپاهی ترکمان سلجوقی که امپراتوری روم شرقی یا بیزانس را گرفته بودند، با گذشت زمان در میان دوازده میلیون باشنده آن تقریبا ذوب شده بودند و استبلشمنت درباری هم با توجه به این که پادشاهان عثمانی در حرمسراهای خود بانوان دارای خاستگاه های مختلف تباری را گرد اورده بودند، دارای ریشه های تباری آمیزه یی بودند.
در خلافت عثمانی زبان مذهبی عربی، زبان فرهنگی و دیپلماتیک فارسی و زبان نظامی تورکی بود.
هنگامی که حلقات و محافل صهیونیستی در اندیشه ایجاد دولتی به نام ترکیه برای نفوذ در گستره توده های تورکی زبان قفقاز و آسیای میانه زیر تاثیر و نفوذ روس ها برآمدند، نیک می دانستند که در عثمانی قوم خاصی به نام تورک وجود ندارد.
از همین رو، ملت آینده تورکیه را بر شالوده زبان تورکی بنا نهادند. یعنی ملت ترکیه یا تورکیه پیرامون زبان تورکی و در محور این زبان به وجود آورده شد.
اما با توجه به این که زبان ترکی در آن هنگام از توانایی های لازم برای بازی نمودن نقش یک زبان دولتی برخوردار نبود، پروژه به وجود اوردن زبان ترکی استانبولی با سرمایه گذاری عظیم محافل صهیونیستی آغاز شد و در واقع زبان نوی آفریده شد که یک سوم آن را واژه های اروپایی می ساخت و رسم الخط این زبان را نیز به لاتین تغییر دادند. یعنی یک ملیت مصنوعی را بر شالوده یک زبان مصنوعی ایجاد کردند.
خوب، محمود طرزی با الگوبرداری از مدل ترکیه بر آن شد تا ملت افعانستان در محور قوم حاکم پشتون و زبان پشتو تشکیل شود. البته، او تفاوت ترکیه و افعانستان را درک می کرد که افعانستان در این زمینه نسبت به ترکیه یک برتری دارد و ان این که قوم پشتون در حاکمیت قرار دارد.
اما با دو تناقض رو به رو بود:
یکی در آن هنگام زبان پشتو تقریبا یک زبان مرده و فاقد ادبیات پیشرفته بود. اما برعکس، زبان پارسی دری زبان رسمی و بین القومی کشور و یک زبان پویا با ادبیات نیرومند بود.
دو دیگر، قوم پشتون که تقریبا یک سوم نفوس را می ساخت، یعنی از اکثریت برخوردار نبود.
طرزی برای رفع این تناقضات، بر آن شد که مادامی که زبان پشتو جانشین زبان پارسی دری نشود، امکان تشکیل ملت افغان محال است. این بود که در سراج الاخبار تیوری ساختن ملت افغان در محور زبان افغانی را مطرح ساخت. اما روشن است مجال پیاده کردن آن را نیافت.
اما پسان ها دیدگاه های وی پیگیری شد.
در دوره هاشم خان، محمد گل خان مومند (مهمند) که از دانشجویان تحصیل کرده در ترکیه بود، با پیروی از دیدگاه های اتاترک در پی تشکیل ملت افعان با تکیه بر قوم پشتون گردید.
در آینده غلام محمد خان فرهاد که از تحصیل کردگان آلمان بود و داوود خان به تحریک شوروی ها دیدگاه های ساختن ملت افغان در گرد محور قوم پشتون و زبان پشتو را پیگیری کردند.
همین گونه اندیشه پشتونستان سازی افعانستان در دوره های تره کی و امین به رغم پافشاری شوروی ها در فراگیرتر ساختن پایه های حاکمیت؛ به شدت دنبال شد.
اما همه این برنامه ها به ناکامی انجامید و نه تنها راهی به دهی نبرد ، بل که افتراق و انشقاق و چند دستگی بزرگی را در جامعه به میان اورد.
در دوره کارمل ، شوروی ها پس از آن که نیک دریافتند که پروژه پشتونستان سازی افعانستان به بن بست برخورده است و نیز زیر فشار جمهوری های آسیای میانه، در پی تشکیل دولت فراگیر ملی در افعانستان برآمدند و برای نخستین بار نمایندگان سایر اقوام در کاست قدرت مشارکت داده شدند.
پسان ها شوروی ها هنگامی که تصمیم به بازگشت از افغانستان گرفتند، در اندیشه کشیدن یک نوار حایل در شمال شدند و آغاز به تقویت گرایش های ناسیونالیستی در میان باشندگان شمال نمودند.
در آینده، استقلال یافتن جمهوری های آسیای میانه، روند بیداری اقوام باشنده شمال را سرعت بخشید و با به قدرت رسیدن دولت مجاهدان ، روند مشارکت اقوام باشنده شمال در ساختار دولت برگشت ناپذیر شد.
به قدرت رسیدن طالبان با پشتیبانی گسترده غرب، کشورهای عربی، پاکستان و ترکیه استخوانشکنی های تباری را به اوج رساند و شکاف های مذهبی، تباری و زبانی به گونه بی پیشینه فراختر گردید.
با روی کار آمدن نظام نو و حضور جامعه جهانی در کشور، جوانه های امید شکفتن گرفت و نوید ان داده می شد که به همت گروهی از جوانان تحصیل یافته در بزرگترین دانشگاه های جهان و مجهز با دانش نوین و باورمند به ارزش های مدرن، طرح ناکام ساختن ملت در محور قوم و زبان بیخی کنار گذاشته شود و طرح نوی انداخته شود و این بار ملت سازی بر شالوده ارزش های نو شهروندی، ارمان های والای انسانی، اندیشه های پیشرو، دموکراسی، تقویت جامعه مدنی، برابری حقوق شهروندان، دادگری اجتماعی و تشکیل احزاب سراسری فراتباری و فرامذهبی برنامه ریزی شود و آهسته آهسته به سوی خود سازی، دولت سازی و ملت سازی پیش برویم.
در همین راستا، ا ین کمترین هم با امیدهای بسیار بالایی به میهن برگشتم و در شرایط بسیار دشوار سه سال آزگار شب و روز دست اندرکار روشنگری و راه اندازی گفتمان های سازنده و تشویق و ترغیب جوانان و نهادینه ساختن تفکر راهبردی در همه زمینه ها بودم.
تاسیس مرکز مطالعات استراتیژیک و احیای انستیتوت دیپلماسی در وزارت خارجه، راه اندازی کنفرانس های هفتگی و انتشار فصلنامه مطالعات استراتیژیک همه و همه در همین راستا بود.
اما دردمندانه و سوگوارانه ، حامد کرزی و باند مافیایی وی همه امیدها را یاس مبدل ساختند. ان ها اشغال کشور از سوی امریکا را همچون فرصت طلایی برای احیای پشتونستان سازی کشور شمرده، به شدت جلو شکلگیری ملت مدرن بر مبانی و مبادی دموکراتیک را گرفتند که دستاورد رفتارهای شوم شان را امروز می بینیم.
بدبختانه حاجی غنی احمدزی همان برنامه را با شدت بیشتری پیگیری می کند.
این است که کشور در چرخه تبارگرایی افراطی افتاده و در واکنش به پشتونیسم افراطی، ازبیکیسم، هزاره ایسم و تاجیکیسم افراطی هم سر بر اورده و سوگوارانه با گذشت هر روز نه تنها از ملت شدن فاصله می گیریم، بل که بیشتر و بیشتر در باتلاق تبارگرایی فرو می رویم.