محمد یوسف امان، یکی از پیشگامان نظام آموزشی افغانستان، در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۳ در سن ۱۰۷ سالگی در دهلی درگذشت. زندگی طولانی و پرافتخار او به‌عنوان معلم و مربی، نه‌تنها در کلاس‌های درس بلکه در سطح گسترده‌تر جامعه، تأثیری ماندگار بر جای گذاشت و نقشی کلیدی در تحول سیستم آموزشی کشور داشت.
استاد محمد یوسف امان در سال ۱۲۹۶ خورشیدی در روستای شغه‌ی استان پنجشیر به دنیا آمد. او در محیطی روستایی رشد کرد، اما از همان دوران کودکی تشنگی فراوانی به دانش داشت. او علاوه بر تکمیل تحصیلات ابتدایی، علوم متداوله اسلامی را نیز تا سطح متوسط فرا گرفت. این اشتیاق به یادگیری او را به کابل کشاند؛ جایی که در دارالمعلمین (مرکز تربیت معلمان) ثبت‌نام کرد و با درجه عالی فارغ‌التحصیل شد.
آرزوی استاد امان ادامه تحصیل در رشته حقوق و علوم سیاسی بود که تازه در آن زمان تأسیس شده بود، اما این رشته فقط برای اعضای خانواده سلطنتی و نخبگان در دسترس بود. با وجود این محدودیت، او حرفه معلمی را انتخاب کرد و ابتدا به‌عنوان معلم در لیسه حبیبیه مشغول به کار شد. در طول سال‌های بعد، او به‌عنوان معلم و مدیر در استان‌های پنجشیر، پروان و کابل، از جمله در مدرسه ابو حنیفه و انستیتوت اداره عامه، خدمت کرد.
بزرگترین دستاوردهای استاد امان در دوران مدیریت مدرسه ابو حنیفه کابل بود؛ جایی که شاگردان بسیاری را تربیت کرد که بعدها در سیستم قضایی و سیاسی افغانستان نقش‌های مهمی ایفا کردند. او چنان به این مسئولیت خود باور داشت که پسرش، محمد یونس قانونی، را نیز در همین مدرسه ثبت‌نام کرد تا از همان نظام آموزشی بهره‌مند شود. مدرسه ابو حنیفه در آن زمان چیزی شبیه به مدرسه Eton بریتانیا بود؛ مدرسه‌ای که نه‌تنها بر تربیت علمی بلکه بر تربیت رهبران آینده نیز تمرکز داشت.
از میان شاگردان برجسته او می‌توان به شهید برهان‌الدین ربانی، استاد عبدالرب رسول سیاف و رئیس پیشین قوه قضائیه، عبدالسلام عظیمی اشاره کرد. تأثیر او بر تربیت این نسل از رهبران و شخصیت‌های برجسته به حدی است که می‌توان گفت شاگردان او نقشی محوری در شکل‌دهی تاریخ معاصر افغانستان ایفا کرده‌اند.
با این حال، دوران حرفه‌ای استاد امان به دلیل مداخله‌های سیاسی کوتاه شد. در سال ۱۳۵۷ خورشیدی، او به‌اجبار و پیش از موعد مقرر توسط وزیر وقت معارف به بازنشستگی وادار شد. این اقدام که دلایل سیاسی داشت، او را از ادامه خدمت در حوزه‌ای که به آن عشق می‌ورزید بازداشت.
استاد محمد یوسف امان تنها یک معلم نبود؛ او پدری بود که فرزندانش را به تحصیلات عالی سوق داد و همه آن‌ها را به دریافت مدارک تحصیلی عالی تا سطوح کارشناسی ارشد و دکترا رساند. تعهد او به تحصیل و تربیت، چه در خانواده و چه در میان شاگردانش، نشان از باور عمیق او به قدرت آموزش در تحول فردی و اجتماعی داشت.
زندگی او بار دیگر در زمان تسلط طالبان دچار تغییرات شد و او دو بار به هندوستان مهاجرت کرد. مهاجرت دوم او سرآغاز آخرین فصل زندگی‌اش در تبعید بود.
استاد محمد یوسف امان، زندگی‌اش را با تعهد و صبوری سپری کرد. تأثیر او، که از طریق نسل‌های متعدد از دانش‌آموزانش احساس میشود، نشانگر قدرت آموزش به‌عنوان نیرویی برای تغییر اجتماعی است. در حالی که افغانستان همچنان با چالش‌های بازسازی نهادهایش و یک نسل از گمراهان دست و پنجه نرم می‌کند، یاد افرادی چون استاد امان یادآور نقش اساسی معلمان در شکل‌دهی آینده یک ملت است.
راستی هم این شخصیت محمد یوسف که تمام عمر خودرا در تربیه و تعلیم دادن به اولاد وطن مصرف بوده و شخصیت مهمی چون استاد ربانی و صد ها دانشمندان و اشخاص مهم دیگر که به جامعه تقدیم نموده، بدون شک که الله متعال اورا در کنار پیامبران و سایر بندگان محبوب خود حشر و مورد تقدیر قرار خواهد داد.
میگویند آدم های خوش عمل و نیک کردار و نیک پندار مرگ ندارند و به همیش نام نیک شان زنده خواهند ماند.