سرزمين افغانستان يكي از مناطقي است كه در يكصدسال اخير شاهد رواج انواع بينش هاي سياسي بوده است و جالب تر آن كه طرفداران هر يك از اين عقايد درصدد تحميل آمال و آرزوهاي خود بر تمام مردم افغانستان بوده اند. افغانستان در يك قرن اخير صحنه هاي متضادي چون تجدد طلبي امان الله خان، سنت گرايي محمد نادرشاه، مشروطه خواهي محمد ظاهر شاه، قوم گرايي داوود خان، كمونيستی دوره احزاب خلق و پرچم، اسلام گرايي مجاهدين و بالاخره فرقه گرايي متعصبانه طالبان را به خود ديده است. يكي از انديشه هاي سياسي كه به ويژه پس از سقوط اتحاد جماهير شوروي سعي كرده است در سرتاسر آسياي میانه و از جمله در افغانستان جاي پايي براي خود باز نمايد، پان تركيسم است. طرفداران عقيده پان تركيسم به دنبال فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سعي كرده اند با استفاده از ويژگي هاي نژادي و زباني مشترك بين مردمان منطقه آسياي میانه نوعي وحدت سياسي را در اين منطقه به وجود بياورند كه البته در راستاي منافع تركيه و براي قدرت بخشيدن هرچه بيشتر به تركيه بوده است. آنها همچنين در تلاش بوده اند تا با تكيه بر اشتراكات نژادي و زباني هر يك از اين كشورها را به دوست و متحد وابسته به تركيه تبديل نمايند، اين سياست در افغانستان هم با جديت تمام تعقيب شده است. افغانستان سرزمين اقوامي همچون تاجيك ها، پشتون ها، هزاره ها، ازبك ها، قزلباش ها، نورستاني ها و تركمن ها است.
در بين اين اقوام مختلف، اوزبیک ها، هزاره ها، قزل باش ها و تركمن ها ريشه نژادي ترك دارند كه در اين ميان هزاره ها و قزلباش ها از نظر فرهنگي كاملا به ايران نزديك هستند و در واقع از لحاظ تمام عناصر فرهنگي همچون زبان و مذهب به مليت ايراني مرتبط هستند. ولی در این اواخر با به میان آمدن شرایط جدید در منطقه و افزایش نفوذ ترکیه، پان ترکیست های منطقه در صدد جذب این دو گروپ قومی و شامل کردن شان در برنامه های خود برآمده اند. سران این مفکوره با مطالعه ژرف در جامعه افغانستان به این نتیجه رسیده اند که برای نیل به اهدافشان باید اینها را با خود داشته باشند و با بوجود آوردن وحدت بین اوزبیک ها و ترکمن ها از یک طرف و هزاره ها و قزلباش ها از طرف دیگر وزنه اجتماعی را به نفع خویش در کشور تغییر دهند.با توجه به نفوذ زیاد ترکان علوی در ارتش و استخبارات ترکیه و لابی های حمایت کننده شان، نظریه پردازان و سیاست مداران ترکیه به این نتیجه رسیده اند که حمایت از اوزبیک ها و ترکمن ها باید موازی با حمایت از هزاره ها و قزلباش ها باشد.البته پافشاری ترکیه در آینده احتمالاً واکنش ایران و حلقات حامی شان در داخل شدن به حوزه نفوذ ایران را به میان خواهد آورد.افزایش فعالیت مکاتب افغان ترک و نشر سریالهای ترکی در رسانه های حامی پان ترکیسم (مانند تلویزیون طلوع ،تلویزیون آینه و ……) تهاجم فرهنگی مخفی محسوب می گردد.
اما اوزبیك ها از ديرباز با تركيه مناسبات حسنه داشته و بعد از نابودي شوروي هم به متحد استراتژيك تركيه در آسياي مركزي تبديل شده اند. آنها وزنه سياسي با اهميتي در افغانستان به ويژه در شمال اين كشور هستند و از عوامل مهم ترغيب تركيه براي حضور در افغانستان و ترويج پان تركيسم در اين كشور بوده اند. تركيه به خاطر اشتراكاتي كه با اوزبیك ها داشته است در ده سال گذشته از آنها در معادلات سياسي افغانستان حمايت كرده و سعي نموده تا با پشتيباني از اوزبیك ها در شمال افغانستان صاحب قدرت و نفوذ گردد و پان تركيسم را در اين منطقه ترويج نمايد. به خاطر همين هدف تركيه حمايت صريحي از ژنرال دوستم به عنوان نماينده اوزبیک ها ابراز داشت. اوزبیک ها با وجودی که از نظر نژادی به هزاره ها و قزلباش ها ترک تبار محسوب می شوند ولی از لحاظ تاریخی در دو جبهه کاملاً متضاد قرار داشته اند. از یک طرف اتحاد اوزبیک ها و عثمانی ها و از طرف دیگر اتحاد هزاره ها و قزلباش ها و جنگهای متعدد شان در خراسان به منظور کسب نفوذ وقوع پیوسته است که مثال برجسته آن جنگ خراز می باشد. بدین لحاظ اتحاد این دو قطب متضاد به دلیل تفاوت ها ی ایدیالوژیک حد اقل در آینده نزدیک دور از ذهن به نظر می رسد. سياست تركيه در ترويج پان تركيسم حتي به دنبال قدرت گرفتن طالبان در افغانستان هم تعقيب گرديد و آنها پس از شكست دوستم از طالبان هم علاوه بر پناه دادن به وي با رويه جديدي سعي در نفوذ به فضاي سياسي افغانستان تحت كنترل طالبان نمودند و عده اي را در لباس اسلام گرايان طرفدار طالبان به افغانستان گسيل داشتند تا در زير پوشش همكاري عقيدتي با طالبان مدارسي را در افغانستان تأسيس نموده و در اين مدارس پان تركيسم را ترويج نمايند كه البته اين مسئله براي رهبران طالبان آشكار گشت و آنها دستور اخراج اين مروجان پان تركيسم و تعطيلي مدارس شان را صادر نمودند. در برهه بعد از سقوط طالبان، تركيه درصدد بوده با پي گيري سياست هاي ذيل در افغانستان بعد از طالبان، قدرت را به دست گرفته و به گسترش پان تركيسم در اين منطقه كمك نمايد:
الف: تركيه از بدو سقوط طالبان تلاش كرده است تا با روند به وجود آمده پس از كنفرانس بن همكاري كند و در اين راستا بوده است كه تركيه مناسبات صميمانه و نزديكي با دولت موقت و پس از آن دولت انتقالي افغانستان برقرار كرده و در بازسازي افغانستان وهمچنين برقراري امنيت در اين كشور فعالانه مشاركت كرده است. تركيه سهم عمده اي در نيروهاي ائتلاف بين المللي مستقر در افغانستان (ايساف) داشته و حتي مدتي فرماندهي اين نيروها را عهده دار بوده است . همين موضوع كمك زيادي به نفوذ تركيه در افغانستان مي نمايد، اين امر با توجه به پيشينه تاريخي هم كه تركيه در افغانستان دارد و برعكس كشورهايي همچون انگليس، روسيه، عربستان و پاكستان سابقه منفي در ذهنيت تاريخي مردم افغانستان ندارد، مي تواند منجر به قدرت گرفتن تدريجي تركيه در صحنه سياسي افغانستان گردد.
ب: تركيه همچنان از ژنرال دوستم و حزب وي يعني جنبش ملي اسلامي شمال كه نمايندگي اوزبیک ها را به عهده دارد، حمايت كرده و سعي مي كند تا محدوده قلمرو قدرت اوزبیک ها را در شمال افغانستان گسترش دهد.
البته مانع جدي كه بر سر ترويج پان تركيسم بين هزاره ها و قزلباش هاوجود دارد فرهنگ كاملا ايراني آنها ست، آنها فارسي زبان و شيعه مذهب هستند و در گذشته هم نزديكترين روابط را با ايران داشته اند به سهولت تحت تأثير پان تركيسم قرار نمي گيرند، گرچه مناسبات نزديكي با تركيه داشته و حتي از تركيه كمك هايي هم دريافت كرده اند.
به هر حال ترويج پان تركيسم در افغانستان امري پيچيده است كه كمتر مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است و به نظر مي رسد در آينده نزديك موجب بروز معضلاتي در صحنه سياسي افغانستان شود. در حال حاضر مي توان پيش بيني كرد، در صورتي كه پان تركيسم در بين هزاره و قزلباش هابتواند نفوذ كند بازهم شاهد تحميل يك عقيده خارجي به مردم افغانستان خواهيم بود، كه اين مسئله مسلما باعث افزايش تضادهاي قومي و عقيدتي در جامعه متكثر افغانستان مي شود. موردي كه به خصوص براي تاجيك ها زيان بار خواهد شد و آنها را به سرنوشتي شبيه تاجيك هاي تحت سلطه ازبكستان (سمرقند و بخارا) دچار خواهد كرد، امري كه فرآيند ملت و دولت سازي در افغانستان را از مسير طبيعي آن كه بايد بر اساس هويت اصيل و برخاسته از فرهنگ خراسان بزرگ (مشاركت همه اقوام آريايي و ترك) باشد، دور خواهد ساخت.
