نوروز وجشن نوروز در گذرگاه تاریخ

واژه نوروز را آریایی های باستانی به گونه ای «ناوه روچا» می خواندند در در زبان فارسی میانه به گونه ای« نوگ روژ » آمده است ، در زبان اوستایی به گونه ای «نوکه روکه» بود .در دوران خوارزمشاهیان وسغدیان نوروز را «نوسارد ونوسارجی » می گفته اند .سپس در دوره های پسین به گونه ای نوروج ونوروز به کار رفته است.

ریشه شناسی واژه نوروز:

نخست واژه نوnaw : به چم یا معنی تازه وجدید صورت اوستایی آن novaka در زبان پهلوی novak در زبان سنسکرت وهندی باستانی وnavä کردی nu در زبان پشتو به گونه نوی (nawe) در زبان شغنانی یا شغنی näu سریکلی nüj این واژه در زبان نیایی اوستایی نیز به گونه neu بود ، ودر زبان های اروپایی نیز ره یافته وبه گونه در آلمانی neue در انگلیسی new ودر زبان های سلاوی روسی neue ودر زبان یوگوسلاوی neue شده است ودر دیگر زبان های هندو اروپایی نیز به همینگونه به کار می رود. ودر واژه نوروز نیز آغاز واژه به گونه نو کاربرد دارد.

دوم: واژه روز ruz : از برامدن خورشید تا فرو رفتن آن صورت اوستایی آن raoçah شکل پهلوی آنröçik در زبان فارسی باستانی یا زبان هخامنشیان به گونه rauçäh در زبان ارمنی röçkär در زبان هندی باستان röçiş بود در زبان بلوچی روچ ruj در زبان پشتو vrazدر زبان واخی rauj شده است .

پس نو روز یعنی روز جدید و روز آغاز سال که در زبان امروزی فارسی دری نیز به گونه نوروز کاربرد دارد.این واژه در گویش فارسی دری کابلیان و دوشنبه های تاجیکستان به گونه nauruz ودر گویش تهرانی فارسی دری به گونه nowruz ادا می شود

نوروز بزرگم بزن ای مطرب امروز

زیرا که بودنوبت نوروز به نوروز

منوچهری

همه ساله بخت تو پیروز باد

همه روز گار تو نوروز باد(فردوسی)

جشن نوروز از کهنترین ومهمترین رسم آریایی است ، که در میان اقوام وتبار های گوناگون فلات بزرگی با گسترده گی وشادمانی بر پا می گردد.گسترده گی این جشن در سرزمین های افغانستان ، ایران ، تاجکستان ، هندوستان ، پاکستان ،ترکمنستان ، اذربایجان ، ارمنستان ، قرغزستان ،قزاقستان و بخش های از سوریه ، ترکیه وعراق از فراگیر بودن آن حکایت دارد.

در واقع پس از رسیدن بهار وپایان فصل سرد سرمای زمستان گیتی رنگ تازه می گیرد، وجهان به سوی زایش ورویش به پیش می رود.

نوروز خجسته با ریشه های ژرفش در گهنامه یا تاریخ کشور ما پیشینگی نزدیک به سه هزار ساله دارد.

پیشینگی نوروز در جهان :

منشآ و زمان پیدایش نوروز به درستی پیدانیست ، از سنگ نوشته های بابلیان بر می آید که بابلیان روز نخست سال یعنی ۲۱ مارچ را جشن می گرفتند که آن را بیداری گیتی یا طبعیت می پنداشتند.

مری بویس دانشمند بابل شناس به این باور است که آغاز سال در بین النهرین ( بابل و آشور)و همچنان در میان عیلام در اصل بازگشت ایزد شهید شونده ( دُموری) بود که مردم معتقد بودند که او همه ساله در هنگام شدت زمستان و مرگ گیاهان شهید می شود و هنگام نوروز دو باره تولد می شود . از مرگ او مردم عزا داری می کردند و گریه می نمودند ، که این گریه ها به باران های موسومی بهاری مبدل می شد.

همچنان به روایت پژوهشگران فنیقی ها در آغاز بهار مراسمی داشتند به نام مراسم آدونیس که آدونیس یک روح گیاهی بود که مرگ و بازگشت او به زندگی معرف خواب طبیعت در زمستان و احیای آن در بهار بود ، آدونیس از درختی به دنیا آمده و مردم روغن آن درخت را در جشن مربوط به روز سال که اول ربیعی بود به کار می بردند

در روایات اسطوره یی آریایی قدامت نوروز و وجود این جشن به زمان‌های پیشدادیان پیش از هخامنشیان و مادها برمی‌گردد زمانی که آریائی‌ها سرزمین‌شان را به دو قسمت تقسیم می‌کردند و دو فصل گرما و سرما داشتند فصل سرما شامل ده ماه و فصل گرما شامل دو ماه بود، چنانچه در اوستا آمده‌است. بعدها در این دو فصل تغییری پدید آمد تابستان دارای ۷ ماه و زمستان ۵ ماه گردید (برگرفته از وندیداد). در هر یک از این دو فصل جشنی بر پا می‌داشتند که هر دو آغاز سال نو به شمار می‌رفته‌است. وجود پایه و اساس جشن‌های نوروز و مهرگان در آغاز فصول دوگانهٔ آریائی‌ها گویای آن است که زمینهٔ اصلی پیدایش هر یک از آنها، بزرگداشت سرآغاز سال، توجه به پایان یک فصل و آغاز فصلی دیگر بوده‌است. با مرور زمان و تحول تدریجی اوضاع جشن نوروز از آن صورت ساده نجومی و گاه‌شناسی بیرون آمد و بعدها جنبه‌های متعدد دینی و رسمی و سیاسی پیدا کرد. سرانجام این یادگار با سنن دیرین خود از مدتی متجاوز از نه قرن پیش در آغاز برج حمل جای ثابتی یافت و تنها جشن جهانی است که می‌توان گفت تمامی جنبه‌های دینی، رسمی، سیاسی و طبیعی را در خود جای داده‌است.

نوروز در زمان هخامنشیان:

به روایت کیرشمن باستان شناس فرانسوی ، کوروش کبیر در سال ۵۸۳ پیش از میلاد دستور برپایی نوروز واغاز بهار را صادر نمود و مردم آن را جشن می گرفته اند.

نوروز در زمان اشکانیان: اشکانیان که از مردمان مرو وشرق به فلات فارس رفته اند ودولت بزرگ هخامنشی ها را نابود کردند به روایت ویس ورامین اثر فخرالدین اسعد گرگانی جشن نوروز را بر پا می داشته اند:

منم آزار وتو نوروز خرم

هر آیینه بود این هردو باهم

سر سال وخجسته روز نوروز

جهان پیروز گشت از بخت پیروز