از اینکه در بارۀ تطبیق حدود مقالۀ مستقلی بنویسم متردد بودم؛ برای اینکه این موضوع را در بخش “مفهوم وتطبیق شریعت” مورد بحث قرار داده بودم ونیازی برای بازگوئی آن نمی دیدم.
وعلت دیگری که باعث تردد من بود همانا حساسیت موضوع می باشد به گونه ای که نوشتن پیرامون این موضوع همواره باعث به وجود آمدن ترس وهراس وسروصداها از طرف دو طیف ازمردم شده است:
ترس از کسانی که مسالۀ حدود را بیش ازحد بزرگنمائی می کنند وآن را رمزی برای تطبیق ویا تعطیل شریعت می دانند. واین باعث می شد تا من در این باره چیزی ننویسم واکتفا به مباحث گذشته کنم.
وسروصداها از طرف کسانی که نمی خواهند شریعت الهی در جامعه های اسلامی حاکم باشد، وبزرگنمائی مساله حدود از طرف گروه اول باعث می شود تا این ها مردم را از تطبیق شریعت بترسانند وحملات بی رحمانه ای را در برابر دعوتگران تطبیق شریعت راه اندازی کنند وبه مردم بفهمانند که تطبیق شریعت یعنی قطع کردن سر وبریدن دست می باشد…
در اخیر تصمیم گرفتم تا در این باره بنویسم برای دو سبب مهم ومهم تر.
سبب مهم اش این است که ما در جایگاه توضیح وبیان حقایق ورویاروئی با مشکلات هستیم. وتنها اشاره به همچوموضوعاتی کافی به نظر نمی آید بلکه لازم است مسائل را باعبارات واضح وصریح بیان کنیم.
وسبب مهم تر این است که ما در جهان معاصر زیر فشار استبداد فکری بسر می بریم که برای اندیشه های آزاد اجازه فکر کردن در بارۀ بسیاری از مسائل داده نشده است، چه رسد به اینکه آن ها را بیان نمود ودر صدد دفاع از آن بود که مسالۀ “تطبیق حدود” از آن جمله است.
مثلاً چند سال پیش یکی از اعضای اسلامگرای پارلمان درارتباط به سوال روزنامه نگاری در بارۀ تطبیق حدود پاسخی داده بود که گویای موقف مثبت این عضو در زمینۀ تطبیق حدود بود، از آن روز تا کنون سروصداهایی برای محکومیت این شخص وحزبش به راه انداخته شده است!
قلع وقمع وسرزنش ومجازات، عکس العمل فوری دربرابر آنعده اشخاصی است که به خود اجازۀ دفاع از تطبیق شریعت اسلامی به طور مشخص نظام جزائی آن را می دهند.
اینکه من الآن می نویسم در حقیقت من در دفاع از آزادی فکر وآزادی عقیده وبیان، قلم می زنم. این مساله درحقیقت بزرگتر از “مسالۀ حدود” است.
در جهان امروز هیچ اشکالی ندارد – وحتا برایت کف هم می زنند- اگر مسلمانان پیشین وپسین را مورد انتقاد قرار دهی وبرای شان دشنام ولعنت نثار کنی. اما انتقاد از یهود – تنها انتقاد فکری یا تاریخی ویا سیاسی- جریمه ای است که هرگز بخشوده نشده وبخاطر آن از نگاه قانونی وسیاسی ورسانه ای مجازات خواهی شد.
امروز جشنواره هایی را زیر نام هنروهنرنمائی راه اندازی می کنند وسرمایه های هنگفتی را دراین راه به مصرف می رسانند وبوسیله آن افکار واندیشه های جوانان را مسموم می کنند، اگر از چنین اعمالی به شیوه های نیکو انتقاد گردد، منتقد را مرتجع ومنکر هنر وزندگی می خوانند وفوراً مورد مجازات قرار می دهند برای اینکه وی به “مقدسات نوین” حمله کرده است.
اگر نظر محافظه کارانه یا منتقدانه ای بر سیاست توریستی (سیاحتی) فاسد ارائه گردد چنین کاری ضد انفتاح وتوسعه پنداشته شده وخطری جدی بر اقتصاد کشور محسوب می گردد، که وای برچنین ملتی وچنین اقتصادی!
لب کلام اینکه: در جهان معاصر مقدسات نوین وتابوهای جدیدی به وجود آمده که مناسب نیست آن را بپذیریم وتسلیم آن گردیم.
هرگاه از نگاه گفتار ورفتار، دمکرات هستیم بر ما لازم است تا منتقدین دمکراسی ومخالفان آن را فرصت دهیم وبه سخنان شان گوش دهیم وحقوق شان را در نظرگیریم ودیدگاه های شان را محترم بشماریم.
وزمانیکه از طرفداران حقوق زن هستیم ومی خواهیم این فرهنگ را در جامعه نهادینه سازیم وشأن ومنزلت زن ها را بالا ببریم، باید برای افکار وبیانات مخالف این طرز تفکر فرصت اظهار نظر داده وحق آن ها را محفوظ داریم.
اگر کسی در میان ما پدید آید – وامیدوارم که چنین آدمی بوجود آید- وخواهان منع قانونی کامل سیگار کشیدن – بسان مواد مخدر- باشد، امیدوارم که او را به زودی به شفاخانۀ دیوانگان انتقال نداده ویا از کشور بیرونش نسازیم. وعلی الأقل باید برایش اجازه دهیم وبه سخنانش به صورت جدی وعلمی گوش فرا دهیم تا هر زمانیکه خواسته باشد افکار واندیشه هایش را تشریح وتوضیح دهد…
به همین لحاظ وبا در نظر داشت سخنانی که قبلا گفتم، ترجیح دادم تا در بارۀ حدود درشریعت اسلامی چیزی بنویسم.
معنای حدود چیست؟
اصطلاح “حدود” از جمله اصطلاحاتی است که در آیات متعددی وارد شده است. وحدود الله (مرزهای الهی) به مجموع احکامی گفته می شود که خداوند آن ها را وضع نموده تا از آن طریق مرزها میان حلال و حرام و میان ممنوع و مجاز ولازم وغیر لازم … را بیان دارد. این ها مرزهائی اند که خداوند آن ها را مرزبندی کرده تا سلوک، حقوق وروابط بشری را تنظیم کند، که از جمله آن ها احکام خانواده وروابط زناشوئی است. وحتا احکام عبادات را خداوند در قرآن کریم توصیف به “حدودالله” نموده است چنانچه می فرماید:( أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنْکُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوهَا)(۱۸۷).
“آمیزش و نزدیکی با همسرانتان در شب روزه داری حلال گردیده است. آنان لباس شمایند و شما لباس آنانید (و دوری از آمیزش با یکدیگر برایـتان بسی رنج آور است). خداوند می دانست که شما (از لذائذ نفسانی می کاستید و معتقد بودید که شب ها بعد از بخواب رفتن، همخوابگی با همسران حرام است و) بر خود خیانت می کردید، خداوند توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید، پس هم اکـنون ( که با نصّ صریح ، همخوابگی آزاد است) با آنان آمیزش کنید و چیزی را بخواهید که خدا برایتان لازم دانسته است (همچون بقای نسل و حفظ دین و آبرو و پـاداش اخروی)، و بخورید و بیاشامید تا آنگاه که رشته سپیده بامداد از رشته سیاه ( شب) برایتان از هم جدا و آشکار می گردد، سپس روزه را تا شب ادامه دهید. (همخوابگی با همسران در تمام شبهای روزه داری حلال است، لیکن) وقتی که در مساجد به (عبادت) اعتکاف مشغولید با آنان همخوابگی نکنید. این (احکام روزه و اعتکاف) حدود و مرزهای الهی است و بدانها نزدیک نشوید”.
در قرآن کریم واژۀ حدود یا حدود الله، به معنای مجازات های الهی ویا به معنای مجازات های معینی که میان فقها مروج است، وارد نشده است. وظاهراً معنای فقهی حدود الله که به معنای مجازات های الهی آمده برگرفته از حدیث نبوی است که کسی نزد رسول خدا آمد ومی خواست در بارۀ زنی که دزدی کرده بود شفاعت کند رسول خدا به وی گفت:” آیا در حدی از حدود الله شفاعت میکنی؟!” بعد از آن به خطبه ایستاده وگفت:” ای مردم جز این نیست که امتهای قبلی به این سبب هلاک شدند که چون قدرتمندی از ایشان سرقت می کرد او را آزاد می گذاشتند و چون ضعیفی از ایشان سرقت می کرد حد را بر وی جاری می کردند، سوگند به خدا اگر فاطمه بنت محمد دزدی کند دستش را قطع خواهم کرد”.
حدود در اصطلاح فقها به مجازات هائی گفته می شود که در کتاب وسنت معین شده وقبول اسقاط را هم ندارد که مجملاً قرار ذیل اند:
۱-حد دزدی که بریدن دست راست از بند است ودر قرآن ذکر گردیده است.
۲-حد حرابت، که آن عبارت از جریمۀ منظمی است که گروه های منظم وحرفوی به آن دست می زنند و درقرآن کریم از آن یاد رفته است چنانچه خداوند می فرماید:( کیفر کسانی که (بر حکومت اسلامی مـی شورند و بر احکــام شریعت مـی تازند، و بدین وسـیله) با خدا و پیغمبرش می جنگند، و در روی زمین (با تهدید امنیت مردم و سلب حقوق انسان ها، مثلا از راه راهزنی و غارت کاروان ها) دست به فساد مـی زنند، این است کـه (در برابر کشتن مردم ) کشته شوند، یا (در برابر کشتن مردم و غصب اموال، تنها) دست و پای آنان در جهت عکس یکدیگر بریده شود، و یا این کـه (در برابر قطع طریق و تهدید، تنها) از جائی به جائی تبعید گردند و یا زندانی شوند. این رسوائی آنان در دنـیا است، و برای ایشان در آخرت مجازات بزرگی است. مگر کسانی (از ایـن محاربین با حکـومت اسلامی و راهزنان و مفسدانی) که پیش از دست یافتن شما بر آنان از کردۀ خود پشیمان شوند و توبه کنند (که مجازات مذکور یزدان از آنان سلب، ولی حقوق مردمان بجای خود باقی می ماند). چه بدانید کـه خداوند دارای مغفرت و رحمت فراوان است (و توبه کــاران را مـی بخشد و بدیشان رحم می کند).(مائده:۳۳-۳۴).
۳-حد زناکار مجرد، که در قرآن کریم ذکر شده وکیفر آن صد دره است.
۴-حد زناکار متاهل، که کیفر ان سنگسار است ودر سنت صحیح وارد شده است.
۵-حد قذف، که کیفر آن هشتاد دره می باشد ودر قرآن ذکر گردیده است.
۶-حد شراب نوشی، که کیفر آن چهل دره می باشد ودر سنت صحیح وارد شده است.
گرچه این بخش از بحث ما گنجایش تشریح وتفصیل بسیاری از مسائلی که متعلق به موضوع است را ندارد اما من به طور فشرده می خواهم چند مساله ای را در این زمینه خدمت خوانندگان تقدیم کنم.
مسالۀ اول: کیفرهای شرعی با شرائط سختی احاطه گردیده که اثبات وتطبیق آن جز در موارد اندکی امکان پذیر نمی باشد، حتا برخی از آن ها جز به طور نادر تطبیق نمی گردد، مانند: حد زنا. به همین لحاظ هرگونه شبهه ای که در اثبات این حدود بوجود آید، بنابر اصل مسلّم فقهی که می گوید: “حدود را با وجود شبهه دفع کنید” حد دفع شده وتطبیق نمی گردد. در همین زمینه است که حضرت عمر گفت:” اینکه حدود را با وجود شبهه معطل کنم برایم بهتر است از اینکه آن را با وجود شبهه مورد تطبیق قرار دهم”.
مسالۀ دوم: کیفرهای شرعی ای که بنام حدود شناخته شده اند دارای چندین خوبی ها اند:
۱-تعداد آن ها کم اند، وبیشتر از انگشتان یک دست نیستند، وکیفرهای دیگر، غیر از حدود، به اجتهاد تشریعی وقضائی واگذار شده اند. وحتا همین کیفرهای معینۀ شرعی زمانی که شبهه ای در اثبات آن ها بوجود آید ویا اینکه مرتکب جرم، توبه کند ویا اینکه شرطی از شروط آن تحقق نیابد، در تمام این صورت ها از کیفرهای معینه بنام حدود خارج شده ومجازاتش تعزیری اجتهادی می گردد که تعیین وتحدید آن بستگی به اجتهاد قاضی واندازۀ جرم دارد.
۲-کیفرهای شرعی، دارای فاعلیت اند ومقاصد شریعت را تحقق می بخشند. ووضع هرگونه کیفری باید به همین میزان سنجیده شود؛ برای اینکه مجازات هایی که مقاصد خود را تحقق نبخشد، متحول به مجازات خود جامعه می گردد.
۳- تاثیرکیفرهای شرعی اساساً در هیبت آن نهفته است، سپس حالت های کمی که مورد اجرا قرار می گیرند. هرگاه کیفرهای شرعی اعلان شده ومورد تطبیق قرار گیرند، آمار جرم وجنایت به نسبت چشمگیری کاهش خواهد یافت. وبا اجرای آن نسبت قابل ملاحظه ای از آن متوقف خواهد شد.
۴-اجرای کیفرهای شرعی آسان بوده وبا مقایسه با مجازات زندانی کردن که امروز مروج است هیچگونه تکلفۀ ندارد؛ برای اینکه اجرای کیفرهای شرعی نیازی به نهادهایی بنام زندان وتشکیلات عریض وطویل أن نداشته وهیچگونه مصرف مادی وبشری هم ضرورت ندارد. به همین لحاظ هیچ نیازی دیده نمی شود تا بودیجۀ هنگفت ولشکری از موظفین برای خدمت به جنایت کاران توظیف گردند.
۵- نیمی از حدود شرعی مجازات درّه دارند. واین کیفر تنها به جنایت کار رسیده ودر چند دقیقه مورد تطبیق قرار می گیرد، درحالیکه مجازات های حبس وزندانی کردن مجرمین، باعث اذیت وآزار مجرم ونزدیکان وبستگان آن می گردد ونتیجۀ آن، مجازات های ضمنی دیگری است که دامن خود وخانواده زندانی را می گیرد.
– نخست اینکه نزدیکان زندانی از درآمد وخدمت او محروم می گردند.
– برنزدیکان او لازم است تا به ملاقات زندانی خود رفته وبرای رفع نیازمندی های او کمک کنند.
– وخود زندانی پس از اینکه زندانی شد، وظیفۀ خود را از دست داده وهر زمانی که هم برگردد به آسانی نمی تواند وظیفه یابد.
پس مسوولیت این همه مجازات های اضافی بر وی وخانواده اش را کی متحمل می گردد؟!
مسالۀ سوم: اتهاماتی است که بر نظام کیفری اسلام وارد شده است، ومفاد این اتهامات این است که نظام کیفری اسلام، نظام سخت وخشن وسنگدلانه است.
من با کمال آرامش وخونسردی می گویم که توصیف نظام کیفری اسلام به وحشیگری وخشونت و… نسبی ومزاجی است.
-نسبی است، برای اینکه اگراز یک طرف این مجازات ها سخت وشدید است از طرف دیگر نظامی است استوار بر رأفت ورحمت ومهربانی. ودر این زمینه ما جز دو راه بیش تر پیش رو نداریم یا اینکه برمجرمان وجنایت کاران سخت بگیریم ویا اینکه از سخت گیری دشت کشیده وپیامد آن را بر جامعه وارزش های آن وفرزندان بی گناهی که قربانی جنایت مجرمان می گردند، مشاهده کنیم. وباید با بینش عمیق به اینگونه قضایا نگاه کرده وبا خود محاسبه کنیم که کدام یک سخت تر وخشن تر وبی رحمتر وخطرناکتر است: سختگیری برچند مجرم وجنایت کار؟ ویا سختگیری برجامعه وکسانی که مظلومانه قربانی جنایت آن ها می گردند؟
– ومزاجی است؛ برای اینکه اینگونه طرز تفکر برخاسته از طبیعت غربی است نه کمتر ونه بیشتر. وچنین طرزتفکر وتوصیفی که از نظام کیفری اسلام صورت گرفته به طور قطع ویقین استوار براصول علمی نیست.
طبیعت غربی به گونه ای است که مجازات بدنی فوری را سنگدلی و وحشیگری می پندارد اما زندانی ابدی ویا چندساله را سنگدلی ووحشیگری نمی داند. کما اینکه مورد تهدید قرار گرفتن افراد وجامعه وتهدید شدن ارزش های اخلاقی را نیز وحشیگری به حساب نمی آورد…
جای شگفتی این است که ردّ “سنگدلی ووحشیگری” ازغرب به ما می آید، غربی که قرن ها است تمام انواع سنگدلی ها ووحشیگری ها ووسائل آن را که سلاح های کشتار جمعی است در احتکار خود قرار داده است. اما با کمال بی شرمی وپر روئی، غرب وپیروانش می آیند تا به احکامی صفت وحشیگری وسنگدلی بدهند که با کمال ضمانت واحتیاط های تشریعی وقضائی صادر می گردد وعالی ترین مراحل مهربانی ورحمت وامنیت را بر جامعه تحقق می بخشد.
نویسنده: پروفسور احمد الریسونی
برگردان به فارسی: احمدذکی “خاورنیا”
