در بخش اول این تحقیق، سعی شده تا ترکیب نمایندگان مجلس نمایندگان جدید از لحاظ گرایشات سیاسی مورد بررسی قرار گیرد و جناحهای مشخص سیاسی به خصوص سه جناح عمده گروههای طرفدار حکومت، گروههای اپوزیسیون و چهرههای مستقل و کیفیت فعالیت آنها شناسایی گردد. در این قسمت، نگاهی به گرایشهای حزبی در میان نمایندگان جدید مردم در ولسیجرگه شده و اطلاعات جمعآوری شده پژوهشکده مطالعات پارلمانی مرکز مطالعات استراتژیک کابل در این زمینه ارائه شده است.
بررسی گرایشهای سیاسی در ترکیب نمایندگان مجلس دوم
۱ـ گروه حکومت
در مورد گروههای طرفدار حکومت، آنچه که مشخص است، این گروهها در نتیجه قاطعیت و شفافیت در عملکرد کمیسیونهای انتخاباتی و ایستادگی این کمیسیونها در برابر فشارها و درخواستهای غیرقانونی حلقات حکومتی، در این دوره از فعالیت مجلس نمایندگان، برخلاف انتظارشان نتوانستهاند حضور قابل توجهی داشته باشند. اما برخی مسائل و گرایشات دیگر وجود دارد که میتواند در مجموع، بر تعداد نمایندگان طرفدار حکومت بیافزاید. یکی از این گرایشات، تمایل حزب اسلامی افغانستان و نمایندگان و هواداران این حزب به حکومت است. البته احتمال این مسئله نیز وجود دارد که گروههایی از میان چهرههای مستقل، در موضعگیریهای مختلف، موضع جناح حکومت را اختیار کنند و با این جناح هماهنگ شوند؛ به عنوان مثال، گروههای تاجر و سرمایهدار در داخل مجلس نمایندگان که به نظر میرسد تعدادشان اینبار بیش از دوره قبلی است.
۲ـ گروه اپوزیسیون
در مقابل گروه یا گروههای طرفدار حکومت در مجلس نمایندگان جدید، حضور اپوزیسیون در این دوره، به لحاظ حضور برخی از افراد و چهرههای شاخص، قویتر و چشمگیرتر خواهد بود. داکتر عبدالله، رهبر ائتلاف تغییر و امید پس از اعلام نتیجه نهایی انتخابات پارلمانی، اعلان کرد که ۹۰ نفر از چهرههای مرتبط به این ائتلاف به مجلس نمایندگان جدید راه یافتهاند. البته با توجه به تلاشهای مرکز مطالعات استراتژیک کابل، ما نتوانستیم چنین لیستی را به دست بیاوریم.
یک انتقاد در مورد ادعای لیست ۹۰ نفری نمایندگان ائتلاف تغییر و امید این است که این ائتلاف یک تعداد از کسانی که منتقد حکومت و به نوعی اپوزیسیون هستند، اما عناصری مستقل میباشند را نیز جزء نیروهای خود حساب کرده است.
در کنار این ائتلاف، ما شاهد حضور چهرههای شاخص اپوزیسیون در مجلس جدید، از جمله حفیظ منصور، عبدالطیف پدرام، حاجی عبدالظاهر قدیر فرزند حاجی عبدالقدیر، وزیر فوائد عامه کابینه دولت انتقالی افغانستان که در آن زمان ترور شد، و… هستیم، اما این مسئله به این معنا نیست که این چهرهها، رویکردها و موضعگیریهای یکسان و به تبع آن، یک جریان واحد، هماهنگ و قوی اپوزیسیون را در داخل مجلس به وجود آورند. به این سبب، تردیدهایی در مورد شکلگیری یک اپوزیسیون قوی و جدی در داخل ولسیجرگه جدید وجود دارد. در عین حال، با توجه به حضور چهرههای شاخص اپوزیسیون در مجلس دوم، برخی این تحلیل را رد میکنند که گویا، اپوزیسیون در این مجلس، اکثریت را در اختیار خواهد داشت.
۳ـ طیف مستقل
در کنار دو گروه طرفدار حکومت و اپوزیسیون، بر اساس نتایج نهایی دومین انتخابات ولسیجرگه، اکثریت را در مجلس نمایندگان جدید، چهرههای مستقل تشکیل میدهند. بر اساس اطلاعات جمعآوری شده توسط مرکز مطالعات استراتژیک کابل، اکثر اعضای مجلس نمایندگان جدید، چهرههای مستقل هستند؛ البته این طیف نیز در میان خود دارای گرایشات مختلف سیاسی و حزبی، قومی، فکری و همچنین اقتصادی میباشند و ممکن در جریان موضعگیریهای سیاسی، یکی از دو جناح دیگر را اختیار کنند.
در نتیجه تلاشهای مرکز مطالعات استراتژیک کابل، ۱۲۱ نفر دارای گرایشهای سیاسی در میان نمایندگان ولسیجرگه جدید مشخص گردیده و برای ۱۲۸ نفر دیگر، گرایش حزبی مشخصی به دست نیامده و این نمایندگان در جمع وکلای مستقل قرار گرفتهاند که ۵۱ درصد مجموع نمایندگان را به خود اختصاص دادهاند.
تفکیک نمایندگان بر اساس گرایشات حزبی
برای نگاهی دقیقتر به گرایشات حزبی در پارلمان جدید، پژوهشکده مطالعات پارلمانی مرکز مطالعات استراتژیک کابل در این بخش تا حد توان تلاش کرده گرایشات و تمایلات حزبی نمایندگان دومین ولسیجرگه کشور را به دست آورد.
الف ـ حزب اسلامی
بر اساس اطلاعات پژوهشکده مطالعات پارلمانی مرکز مطالعات استراتژیک کابل، حزب اسلامی که به ریاست عبدالهادی ارغندیوال در وزارت عدلیه ثبت شده، در مجموع ۱۶ درصد کل نمایندگان ولسیجرگه جدید یا ۴۱ نماینده را به خود اختصاص داده است. این ۴۱ نماینده شامل ۲۴ نماینده عضو حزب اسلامی و ۱۷ نماینده متمایل به این حزب میباشد.
ب ـ جمعیت اسلامی
به دنبال حزب اسلامی، حزب جمعیت اسلامی، بیشترین نماینده، هوادار و وکلای با سابقه این حزب را به خود اختصاص داده است. بر اساس اطلاعات جمعآوری شده، ۱۴ تن از اعضای این حزب، ۱۳ تن از متمایلین به جمعیت و ۸ نماینده با سابقه جمعیت اسلامی در میان نمایندگان دومین ولسیجرگه دیده می‌شود که ۱۴ درصد کل نمایندگان را تشکیل میدهند.
ج ـ در کنار حزب اسلامی و حزب جمعیت اسلامی، حزب دیگری که بیشترین نماینده را در ترکیب مجلس دوم به خود اختصاص داده، “حزب وحدت اسلامی” مردم افغانستان به رهبری حاجی محمد محقق و از احزاب شیعی است که توانسته ۸ نماینده از هواداران خود را به شمول رئیس این حزب، وارد مجلس نمایندگان کند و ۳ درصد از کل نمایندگان را به خود اختصاص دهد.
د ـ پس از حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، حزب اسلامی افغانستان به رهبری کریم خلیلی، معاون دوم رئیسجمهور، صرف توانسته ۵ نماینده را به مجلس نمایندگان بفرستد و ۲ درصد از کل اعضای مجلس را به خود اختصاص دهد.
هـ ـ “حزب پیوند ملی افغانستان” به رهبری سید منصور نادری نیز ۴ نماینده در مجلس جدید دارند که ۳ تن آن از خانواده نادری به شمول سید منصور نادری است و فرد چهارم نیز از مریدان سید منصور نادری و اسماعیلیه است که از کابل به مجلس نمایندگان راه یافته است.
و ـ احزاب چپ که مربوط به جریانهای کمونیستی هستند نیز در کل ۴ نماینده در مجلس دارند. البته چهرههای شاخص این احزاب چون سید محمد گلابزوی، کبیر رنجبر و نورالحق علومی، نتوانستهاند به مجلس راه پیدا کنند.
ی ـ حزب جنبش اسلامی افغانستان به رهبری عبدالرشید دوستم نیز صرف توانسته ۴ نماینده به مجلس بفرستد.
ن ـ حزب افغان ملت هم که در این دوره از انتخابات پارلمانی، شکست سختی خورده، یک نامزد مشخص و ۲ نامزد متمایل به خود را در ترکیب پارلمان جدید با خود دارد.
ک ـ در مورد باقی احزاب نیز باید گفت که صرف رئیس و موسس و یا یک عضو از این احزاب توانستهاند به مجلس راه پیدا کنند.
گرایشات قومی در پارلمان جدید
به لحاظ مرزبندیهای قومی، ما شاهد یک تحول و دگرگونی قابل توجه در پارلمان جدید هستیم. بر اساس این دگرگونی، تعداد نمایندگان مربوط به قوم هزاره به دلیل اشتراک گسترده مردم این قوم در انتخابات، به طور قابل ملاحظهای افزایش یافته و در مقابل از تعداد نمایندگان مربوط به قوم پشتون، کاسته شده است. بر این اساس، تحقیق حاضر به این نتیجه رسیده است که در پارلمان جدید، مسائل قومی حتی بیشتر از پارلمان گذشته مطرح خواهد بود.
تفکیک نمایندگان ولسیجرگه جدید بر اساس قومیت:
الف ـ پشتونها:
بر اساس تحقیق مرکز مطالعات استراتژیک کابل، پشتونها در پارلمان جدید دارای ۹۶ نماینده از مجموع ۲۴۹ نماینده میباشد که ۳۹ درصد کل اعضای جدید مجلس نمایندگان را تشکیل میدهد، در حالیکه این قوم در پارلمان گذشته، ۱۰۲ نماینده داشت.
ب ـ تاجیکها
۲۱ درصد از مجموع نمایندگان مجلس جدید یعنی برابر با ۵۳ نماینده از قوم تاجیک هستند. این در حالی است که در پارلمان گذشته، قوم تاجیک ۵۹ نماینده را در اختیار داشت.
ج ـ هزارهها:
۲۵ درصد از مجموع نمایندگان ولسیجرگه جدید با ۶۱ نماینده، از آن قوم هزاره است. این قوم در دومین انتخابات پارلمانی، حضوری گسترده و چشمگیر داشت و در نهایت توانست نمایندگان بیشتری را به مجلس بفرستد. این در حالی است که قوم هزاره در پارلمان گذشته ۴۳ نماینده داشتند. اختصاص تمام کرسیهای ولایت غزنی به نمایندگان هزاره، به حضور این قوم در پارلمان جدید، هویت و اقتدار بیشتری بخشیده است.
د ـ ازبکها:
قوم ازبک در ترکیب نمایندگان جدید ولسیجرگه، دارای ۱۵ چهره است که ۶ درصد مجموع نمایندگان را تشکیل میدهد.
هـ ـ ایماقها:
بعد از قوم ازبک، قوم ایماق با ۳ درصد مجموع نمایندگان و با ۸ نماینده در ترکیب مجلس نمایندگان جدید حضور دارد.
ی ـ عربها:
۳ درصد از مجموع نمایندگان در ترکیب اعضای جدید ولسیجرگه، از قوم عرب میباشد. این قوم دارای ۸ نماینده در مجلس جدید نمایندگان است.
هـ ـ ترکمنها:
قوم ترکمن با ۳ نماینده در فهرست نهایی مجلس نمایندگان جدید، ۱ درصد از مجموع نمایندگان ولسیجرگه را به خود اختصاص داده است.
ن ـ نورستانیها:
قوم نورستانی ۲ نماینده در مجلس نمایندگان جدید دارد که هر دوی آنها مربوط به ولایت نورستان میباشد.
ک ـ بلوچها:
قوم بلوچ صرف یک نماینده در ترکیب پارلمان جدید دارد که از ولایت نیمروز است.
گ ـ پشهایها:
قوم پشهای نیز صرف یک نماینده در ترکیب پارلمان جدید دارد که از ولایت ننگرهار است.
ل ـ ترکها:
قوم ترک تنها یک نماینده در ترکیب ولسیجرگه جدید دارد که از ولایت باغیس است.
گرایشات ایدئولوژیک در ترکیب مجلس نمایندگان جدید
در مورد گرایشات ایدئولوژیک در ترکیب مجلس نمایندگان جدید، یک تغییر محسوس دیگر، تغییر در گرایشات ایدئولوژیک در ترکیب پارلمان جدید میباشد. گفته می‌شود بیشتر از ۹۰ درصد نماینده‌های پارلمان جدید یا مستقیما مربوط به گروههای جهادی هستند و یا هم به نحوی از سوی آنها مورد حمایت بودهاند. البته بر اساس یک تحلیل، چهرههای جهادی پیروز، چهرههایی نو و در واقع نسل دوم از مجاهدین هستند، نسل جدیدی که در زمان جهاد جوان و کوچک بودند، اما با تفکر جدید خودشان توانستند به پارلمان راه پیدا بکنند.
بر اساس بررسیهایی که در فهرست این دوره صورت گرفته، از افراد شاخص مربوط به جریانهای کمونیستی گذشته نسبت به دور پیشین اندک دیده می‌شود. همچنین در ترکیب پارلمان جدید چهرههایی که گرایشات لیبرال یا سکولار دارند یا اصطلاحا به آنها تکنوکرات گفته می‌شود و در میان عوام به غربیها شهرت دارند، کمتر دیده میشوند.
نکته قابل توجه دیگر، اینکه در دوره گذشته تعدادی از افراد مرتبط با طالبان توانستند خود را کاندید کنند و به پارلمان راه بیابند، از جمله ملاعبدالسلام راکتی و دیگران، اما در این دوره نظر به ناامنیها و دیگر اینکه مردم هم به این چهرهها رأی ندادند، چهرههای مشخصی از مرتبطین با طالبان به ولسیجرگه راه نیافتهاند.
چالشهای پیش روی پارلمان جدید
الف ـ تعامل پارلمان جدید با قوه مجریه
یکی از چالشهای عمده در برابر ولسیجرگه گذشته، تقابل قوه مجریه با قوه مقننه بود که در نهایت، موجب شد تا قوه مقننه نتواند جایگاه واقعی خود را در جامعه به دست آورد. این تقابل در طول سالهای گذشته از نظارت بر عملکرد حکومت گرفته تا تصویب قوانین، موجب شد تا پتانسیل و ظرفیتهای موجود در دو قوه خصوصا در قوه مقننه، صرف تنشها و اصطکاکهای سیاسی شد و نتیجه آن، مستقیما بر وضعیت مردم افغانستان، وارد آمد.
پیرامون تعامل قوه مجریه با قوه مقننه در پارلمان جدید، به نظر میرسد با توجه به موضعگیریهای رئیسجمهور در مورد نتایج نهایی انتخابات پارلمانی و عدم تأمین منافع و خواستههای گروههای حکومتی در این انتخابات، شاهد تقابلهای جدی و بیشتری در روابط میان دو قوه باشیم، به خصوص اینکه با مداخلات آشکار و پنهان رئیسجمهور و حلقات فشار حکومتی، اصل تفکیک قوا میان سه قوه نیز از بین رفته و قانون اساسی نقض شده است. در قضیه انتخابات اخیر شاهد هستیم که پای لوی سارنوالی و ستره محکمه یا به عبارتی پای قوه قضائیه نیز به جنجالهای پشت پرده انتخابات کشیده شده و این قوه نیز همانند برخی موارد در گذشته، بار دیگر در صدد تأمین خواستهها و منافع حکومت برآمده است.
از سوی دیگر، رئیسجمهور بنابر فیصله دادگاه ویژه بررسی شکایات انتخاباتی، زمان افتتاح پارلمان جدی را برخلاف آمادگیها و وعدههای داده شده، یک ماه به تعویق انداخت و به سوم حوت موکول کرد. این در شرایطی است که مجلس نمایندگان اعلام کرده فعالیت خود را ۳ دلو، رسما آغاز خواهد کرد.
با این وجود، پیرامون تعامل میان قوه مجریه با قوه مقننه در دوره جدید فعالیتهای پارلمانی، باید گفت که به نظر نمیرسد حداقل رابطهای بهتر از رابطه گذشته حکومت با مجلس نمایندگان، در دوره جدید فعالیتهای ولسیجرگه به وجود بیاید، چه اینکه احتمال میرود تقابل میان این دو قوه، جدیتر از قبل ظاهر شود.
ب ـ چالشهای ساختاری و ملی پیش روی مجلس نمایندگان جدید
ولسیجرگه افغانستان در اولین دوره خود پس از حاکمیت طالبان، با چالشهای اساسی و عمدهای روبهرو بود که این چالشها در پارلمان جدید نیز رویاروی نمایندگان مردم خواهد بود. در یک نگاه، میتوان چالشهای فرا روی نمایندگان مردم را به چالشهای ساختاری که مربوط به امور داخلی مجلس می‌شود و چالشهای ملی اشاره کرد.
__
از مدیریت جاودان:
«سایت جاودان» اصلیت و صحت معلومات ارائه شده در گزارش را تصدیق نمی کند؛ “مرکز مطالعات استراتژیک کابل” مسئولیت آن را به عهده دارد.
گزارش بی بی سی در این مورد:
