مقدمه
از آنجاییکه ولایت پنجشیر در دو دوره جهاد و مقاومت که تقریبا شامل سه دهه می شود، مرکز جنگ در افغانستان بوده، معارف این ولایت نسبت به تمام ولایات کشور بیشتر آسیب دیده است.
بنا بر این بحث روی وضعیت آموزش و پرورش در پنجشیر بعد از سقوط رژیم طالبان که در حقیقت به معنای پایان جنگ در پنجشیر تلقی می شود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
بخاطر رسیدن به عمق این موضوع، طور مقدمه لازم است تا مروری گزرا به پیشینه تاریخی معارف با در نظر داشت عوامل و اسبابی نماییم که تأثیر مستقیم بر آن داشته اند.
جنگ و خشونت در سه دهه اخیر یگانه عاملی بوده که از جوانب مختلف بالای وضعیت تعلیم و تربیه در این ولایت مانند سایر مناطق افغانستان، تأثیر منفی گذاشته است.
برای اثبات این مدعا طور مختصر می توانیم گفت: پیامد های منفی ای که جنگ در عرصه معارف پنجشیر داشته قرار ذیل است:
- تخریب ساختمانهای مکاتب و مدارس دینی.
- کشته شدن و آواره شدن آموزگاران (معلمان).
- بی علاقگی خانواده ها به اهمیت تعلیم و تربیه بخاطر مصروف شدن در جنگ.
- آوارگی و مهاجرت های غیر متوقع.
- مصروفیت غیر سالم اطفال و نوجوانان.
- تأثیرات منفی روانی بالای اطفال و نو جوانان. (این یک واقعیت زمان است که جنگ و خشونت در هر منطقه بالای افراد آن تأثیر مستقیم دارد؛ اما بیشترین تأثیر منفی آن بالای کودکان و خوردسالان می باشد).
بنا به آنچه گفته آمدیم، تذکر باید داد که تحقیق عوامل و اسبابی که بالای وضعیت تعلیم و تربیه تأثیر داشته است، برای تمام اهل معارف اعم از آنانی که در چوکات رسمی ریاست معارف این ولایت ایفای وظیفه می نمایند و آنانی که طور غیر رسمی با درک مسئولیت ایمانی و انسانی خویش در راستای بلند بردن سطح ظرفیت تعلیم و تربیه فعالیت می نمایند، مشکلات را نشاندهی می کند تا با درک آن در باره راه های حل تصامیمی موفقانه اتخاذ کنند.
در اینجا لازم است از ریاست محترم معارف ولایت پنجشیر صمیمانه تقدیر نماییم که بخاطر تأسیس و ایجاد ریاست تربیه معلم در این ولایت از هیچ نوع سعی و تلاش دریغ نورزید.
همانطور عالیترین مراتب سپاس و امتنان خویش را عنوانی ریاست تربیه معلم تقدیم می نمایم به اینکه در نخستین دور آموزشی خویش توانست تمام تسهیلات آموزشی و تخنیکی را موفقانه فراهم نماید.
هم چنان بجا است تا از تمام استادان بزرگوار که در طول دو سال در عرصه بلند بردن سطح علمی از هریک استفاده اعظمی نمودیم، به خصوص استاد گرامی آقای حشمت الله که راهنمایی های صمیمانه شان در نوشتن این رساله خیلی بنده را کمک نمود.
وضعیت معارف در پنجشیر در دوره های جهاد و مقاومت
همانطوری که قبلا در مقدمه تذکر رفت پنجشیر در دوره جهاد و مقاومت مرکز جنگ وخشونت در افغانستان بوده و نسبت به تمام ولایات کشور بیشترین آسیب را در عرصه معارف متقبل شده است.
بنا بر این دانستن تغییر و تحول در وضعیت تعلیم و تربیه این ولایت، بعد از سقوط رژیم طالبان، مشروط بر اینست تا طور مختصر نظری به وضعیت معارف آن قبل از سقوط طالبان داشته باشیم.
بعد از خروج قوای شوروی از افغانستان شاید پنجشیر اولین ولایتی باشد که مکاتب خویش را در زیر سایه درختان و مساجد، در حالیکه شاگردان هیچ نوع وسایل درسی هم در اختیار نداشتند، آغاز نمود.
به گفته استاد غلام اکبر بخشی یکتن از فعالان معارف در آن وقت که اکنون در سمت معاونیت اداری ریاست معارف پنجشیر ایفای وظیفه می کند، در روزگاران جهاد در سراسر پنجشیر ۴۲ باب مکتب بود که از آنجمله ۹ باب لیسه، ۸ باب متوسطه و ۲۵ باب ابتدائیه را می توان نام برد. البته از مجموع ۴۲ باب مکتب در آن وقت، ۱۳ باب آن در ولسوالی های مرکز، رخه و بازارک متعلق به نسوان و متباقی مربوط طبقه ذکور بود.
به گفته استاد بخشی مؤسسات و مراجعی که در آن زمان نقش فعال و سازنده در عرصه آموزش و پرورش در پنجشیر داشتند، یکی کمیته ساحوی سویدن برای افغانستان بود که از گذشته ها در بخش معارف فعالیت داشت. همانطور مرکز تعلیمی که یکی از کمیته های فعال جمعیت اسلامی افغانستان بود امکانات را تا حد زیاد برای تعلیم و تربیه فراهم می نمود. در پهلوی این دو منبع از مؤسسه افغانستان آزاد هم باید یاد آوری نمود که متعلق به اتحادیه اروپا بوده و بیشترین هزینه آنرا در بخش افغانستان، کشور دوست فرانسه فراهم می کند، این مؤسسه هم همکاری هایی در بخش معارف برای پنجشیر داشت. هم چنان خانمی بنام شکریه حیدری یکتن از فعالان کشور در آن وقت تلاش می ورزید تا امکانات نقدی و جنسی زیادی را برای مکاتب پنجشیر مساعدت نماید.
استاد عبد الشاه “سعدی” یکی دیگر از معلمان ورزیده زمان جهاد که اکنون بحیث مدیر تحریرات در ریاست معارف پنجشیر مؤظف است ضمن یاد آوری از وظایف مختلف خویش در عرصه تعلیم و تربیه، در رابطه به اشخاصی که در آن وقت بیشتر در این عرصه فعالیت می کردند صحبت نموده و گفت: محترم جناب شریفی، سید حکیم، الحاج محمد داد، مولانا عبد المنیر، فضل احمد معنوی، غلام اکبر بخشی، صفی الله فایض، شیخ احمد مجددی وغیره از جمله کسانی بودند که از طرف مجاهدین در بخش مکاتب کار می کردند.
معارف پنجشیر در دوره دولت اسلامی
صفی الله فایض یکی از آموزگاران معروف در دوره جهاد و مقاومت، وظایف گونه گون را در معارف پنجشیر عهده دار بوده است، درمورد تغییر تشکیلات اداری در پنجشیر از یک ولسوالی به چهار ولسوالی یاد آوری نموده و می گوید: در زمان حکومت اسلامی پیشرفت هایی که در سطح معارف پنجشیر رخ داد؛ یکی این بود که یک کمیته معارف به سطح چهار مدیریت ایجاد گردیده و توسعه پیدا کرد. در این وضعیت معارف در پنجشیر نسبت به گذشته خیلی بهبود یافت؛ تشکیل بالا رفت، امکانات بیشتر از قبیل وسایل و مواد درسی برای مکاتب از طرف مرکز مساعدت شد. اما در این وقت یکی از بحران هایی که اندکی دامن گیر معارف شد، این بود که برخی معلمان با ورود مجاهدین به شهر کابل، مصروف وظایفی در مرکز شدند. اما قهرمان ملی کشور مسعود شهید، هیچ گاه معارف کشور به ویژه پنجشیر را فراموش نکرد و در سخت ترین حالات از چگونی درس وتدریس در مکاتب و نیازمندی های معلم و شاگرد پرسان می کرد.
به گفته آقای فایض در سال ۱۳۷۱ هجری خورشیدی با آمدن حکومت اسلامی ۳۶ باب مکتب از طرف وزارت معارف کشور منظور و رسماً فعال بود. بعد از مدت اندکی بنا به ضرورت و نیاز مندی مردم، همزمان با تغییر تشکیلات اداری در پنجشیر از یک ولسوالی به چهار ولسوالی، در سطح معارف هم پیشرفت های قابل ملاحظه ای رونما گردید.
اشغال کابل توسط رژیم طالبان و وضعیت معارف در پنجشیر
همزمان با اشغال کابل توسط طالبان و عقب نشینی گروههای جهادی منسوب به دولت اسلامی افغانستان به پنجشیر و سرازیر شدن صدها هزار خانواده مهاجر از ولایات پروان و کاپیسا به این دره، معارف پنجشیر یک بار دیگر دچار شدید ترین بحران شد.
در این وقت هزار ها دانش آموز مکاتب شانرا در پروان و کاپیسا ترک گفته واز ترس و وحشت پدیده سیاسی ای بنام طالبان به پنجشیر پناه آورده و از خانه وکاشانه شان آواره گردیدند.
به اساس احصاییه های دقیق توسط برخی مؤسسات، در آن وقت تنها نفوس دو ولایت شمال کابل که به پنجشیر پناه گزین شده بودند، دو برابر نفوس کل پنجشیر بود. بنا بر این باید گفت: در یک چوکی ای که یک دانش آموز در صنف می نشست در این وقت الزاماً سه نفر باید در آن قرار می گرفت.
در این زمان فعالیت های استاد محمد داد رئیس اسبق معارف پنجشیر را نباید فراموش کرد که به هدایت قهرمان ملی کشور مسعود فقید، صنوف شاگردان را در زیر درختان و سایه دیوارها تشکیل داد و معلمین را برای آنها از میان مهاجرین استخدام نمود تا به دروس شان ادامه دهند.
ابتکار موصوف در این بود که مکاتب نسوان و ذکور را طور خارق العاده یی رهبری می کرد که هیچ کمبود و نقطه ضعفی در کارهایش احساس نمی شد.
همین تلاش های خستگی ناپذیر استاد محمد داد بود که همزمان با سقوط رژیم طالبان و ارتقای تشکیل اداری پنجشیر به ولایت، عهده دار ریاست معارف این ولایت جدید التأسیس گردید.
به گفته استاد محمد داد در سال ۱۳۷۶ درست چند ماه بعد از سقوط دولت اسلامی از کابل در نتبچه توجه شایان مسعود شهید ۲۳ باب مکاتب نسوان در سطح پنجشیر ایجاد گردیده و بخاطر سازماندهی موفقانه امور اداری مکاتب چهار ولسوالی پنجشیر، کمیته تعلیم و تربیه تأسیس شد.
کمیته تعلیم و تربیه در حقیقت نقش یک اداره فعال و مبتکر را در عرصه امور اداری و تدریسی مکاتب به سطح ولسوالی های حصه اول، دوم، سوم و چهارم به عهده داشت که دارای یک رئیس، دو معاون، ۵ مدیریت، چهار بست مأموریت و چهار نفر بحیث اجیر در آن مصروف کار بود.
در این کمیته مولانا عبد المنیر “دانش” بحیث رئیس، استاد محمد داد معاون تدریسی و فضل احمد معنوی معاونیت تعلیمات اسلامی را به عهده گرفتند.
در این وقت آقای دانش ضمن مسئولیت ریاست کمیته معارف در پنجشیر برخی مصروفیت های دیگر داشت که بیشترین وظایف آنرا استاد محمد داد پیش می برد. یکی از ابتکارات استاد محمد داد در آن زمان ایجاد کورس زمستانی ای بود در سال ۱۳۷۷ برای سه ماه در لیسه رخه که یکی از لیسه های معروف و تاریخی پنجشیر به حساب می رود.
در کورس مذکور (سمینار آموزشی) یک صد نفر از معلمین پنجشیر از مناطق مختلف مصروف آموزش مضامین مشکل دوره لیسه شده و بود و باش لیلیه در آن مکتب برای شان مهیا شد. کورس نامبرده توسط استادان با تجربه به شرح ذیل پیش برده می شد:
۱- استاد نبی داد مؤلف کتب درسی فزیک صنف یازدهم در مضمون فزیک.
۲- استاد عبدالسلام ظفری استاد پولی تخنیک کابل در مضمون کیمیا.
۳- انجینیر محمد سلیمان انجینیر فنی و معاون فنی ریاست تعمیرات وزارت دفاع در مضامین هندسه و مثلثات.
۴- انجینیر نجیب استاد در مضمون انگلیسی.
۵-استاد مرزا، استاد دانشگاه بلخ در مضمون ریاضی.
۶- مولانا فضل احمد معنوی، استاد در علوم اسلامی.
۷- استاد محمد داد در بخش اصول اداره.
۸- استاد محمد همزه فارغ التحصیل دانشکده زراعت در مضمون بیولوژی.
یکی از نتایج مثبت این کورس همین بود که در کانکور سال ۱۳۷۹ هجری خورشیدی تنها از لیسه عالی بازارک هشت نفر از شاگردان در دانشکده طب دانشگاه بلخ موفق گردیده و از سایر لیسه ها جمعاً ۱۵۰ نفر در دانشکده های مختلف دانشگاه مذکور جذب شد. البته فداکاری معلمین پنجشیر را در سال ۱۳۷۹ هیچ گاه تاریخ نخواهد فراموش کرد؛ چنانچه در روزگاری که پنجشیر در دشوارترین وضعیت قرار داشت و راه های اکمالاتی آن از چهار طرف مسدود گردیده بود، یکسال تمام را بدون معاش تدریس کردند.
سقوط طالبان و پیشرفت ها در معارف پنجشیر
همزمان با سقوط طالبان و به میان آمدن اداره مؤقت در کشور همانطوری که در تمام عرصه ها تغییرات به سزایی آمد، معارف افغانستان یگانه نهادی به شمار می رفت که بیشتر از همه آسیب دیده بود.
مقامات مسئول دولت، جامعه جهانی و کشور های ذیدخل در قضیه افغانستان را به این حقیقت متوجه ساختند تا بیشترین امکانات را در عرصه آموزش و پرورش هزینه نمایند. اما با تأسف تا حدی که انتظار می رفت، پیشرفت در معارف کشور صورت نگرفت.
به هرحال پنجشیر در دوره های اداره موقت و انتقالی که بیشتر از دو سال را در بر گرفت شاهد پیشرفت های قابل ملاحظه ای بوده است. در این دو دوره چندین باب مکتب مجدداً در پنجشیر تأسیس گردید.
به تاریخ سوم حمل ۱۳۸۱ که برای اولین بار بعد از چند سال جنگ و خشونت زنگ معارف پنجشیر در یک فضای مملؤ از صلح و سرور با حضور و شادمانی بی سابقه ای توسط استاد محمد داد به صدا در آمد، هزار ها طفل و نوجوان اعم از ذکور و اناث به سوی مکاتب سرازیر شد.
با وجود کمبود وسایل و مواد درسی، صنوفی برای شاگردان در زیر سایه درختان و مساجد تشکیل گردید.
به گفته استاد عبد الشاه یکی از استادان فعال که در دوره های جهاد و مقاومت در عرصه آموزش و پرورش در پنجشیر مصروف فعالیت بوده و اکنون بحیث مدیر تحریرات ریاست معارف این ولایت ایفای وظیفه می کند: با آمدن اداره مؤقت در افغانستان ۶۵ باب مکتب بدون مدارس دینی فعالیت داشت که در اندک زمانی به ۸۱ باب به شمول چهار مدرسه ارتقاء نمود.
نخستین مؤسساتی که در این وقت جهت همکاری به پنجشیر وارد شدند، یکی مؤسسه (UNICIF) یونسف بود که در ماه حمل ۱۳۸۱ مواد قرطاسیوی زیادی به تمام مکاتب مساعدت کرد. به تعقیب آن مؤسسات “برک” و “سی آر اس” به همکاری هایی پرداخته که از آنجمله اعمار ساختمان مدرسه رخه، ترمیم چهار باب مکتب و احاطه لیسه رخه توسط مؤسسه برک و ایجاد دو تعمیر را از طرف مؤسسه سی آر اس ضمن اقدامات دیگری در ولسوالی های مختلف پنجشیر میتوان نام برد.
منظوری تشکیل ولایت پنجشیر و تأثیر آن بالای معارف
در دوره های اداره مؤقت و حکومت انتقالی به ریاست محترم حامد کرزی، مؤسسات زیادی برای همکاری با معارف وارد پنجشیر گردید اما بخاطر اینکه پنجشیر در تشکیل اداری آن مربوط به پروان بود، پیشرفت هایی که در این عرصه انتظار می رفت، صورت نگرفت.
بعد از منظوری تشکیل ولایت و توسعه پنجشیر از چهار ولسوالی به ۶ ولسوالی در سال ۱۳۸۳ هجری خورشیدی، مؤسسات همکار در پهلوی ریاست معارف پنجشیر قرار گرفته و به ابتکار استاد محمد داد انسجام و همآهنگی خوبی میان ریاست معارف و مؤسسات به وجود آمد.
در این وقت استاد محمد داد علاوه از احیاء و تقویه مدیریت های معارف مربوط، برای اولین بار طرح تأسیس مؤسسه عالی تربیه معلم را در این ولایت به وزارت محترم معارف کشور پیشکش نمود.
مذکور در چندین مجالس رؤسای معارف در مرکز، از طرف وزیر معارف و برخی مسئولان بلند پایه دیگر این وزارت مورد تأیید و تشویق قرار گرفته و از فعالیت ها و ابتکارات ویژه آن تقدیر به عمل آمد.
استاد غلام اکبر بخشی معاون اداری ریاست معارف در مورد تغییر تشکیلات اداری پنجشیر از ولسوالی ها به ولایت، می گوید: در ربع دوم سال ۱۳۸۳ به اساس حکم مقام جمهوری اسلامی افغانستان، ولسوالی های پنجشیر به ولایت درجه سوم ارتقاء نموده و ریاست معارف این ولایت قرار حکم ۱۳۲۴۸ مؤرخ ۱۴/۷/۱۳۷۳ ریاست دولت با تشکیل ۱۶ بست مأمور، ۱۱ بست معلم و ۱۰ بست اجیر شروع به کار نمود.
طوری که قبلا تذکر رفت: استاد محمد داد نخستین رئیس معارف پنجشیر برای مدت یک ونیم سال (از ماه جدی ۱۳۸۳ الی ثور ۱۳۸۵) به فعالیت های شایسته ای اقدام ورزید که طور مختصر در باره دست آوردهای وی میتوان گفت: افزودن ۴۷ باب مکتب، تشکیل مدرسه مسعود شهید در مرکز ولایت، جلب توجه مؤسسات خارجی، جذب یک تعداد از افراد مسلکی و کار فهم بحیث مدیران و مأمورین در مرکز ریاست معارف، ترتیب پلان و استراتیژی ۵ ساله برای معارف پنجشیر و سایر موارد از فعالیت های وی می باشد.
به دنبال استاد محمد، داد الحاج محمد رضا رضایی بحیث دومین رئیس معارف پنجشی در ماه ثور ۱۳۸۵ اشغال وظیفه نمود که دوره ریاست وی نزدیک به یکسال به طول انجامید. آقای رضایی در این مدت مطابق پلان پیشنهاد شده مؤفق به تشکیل مؤسسه عالی تربیه معلم در این ولایت گردیده و شش باب مکتب در زمان وی اعمار شد.
معارف پنجشیر و پیشرفت ها
در دوره ریاست محترم استاد زلمی شهید
جناب استاد زلمی شهید رئیس کنونی معارف پنجشیر از اوایل سال ۱۳۸۶ عهده دار این پست گردیده و مطابق پلان پنج ساله، مؤفق به اعمار ۸۰ فیصد ساختمانهای مکاتب در این ولایت گردید در حالیکه پیش از وی ۲۰ فیصد مکاتب در پنجشیر تعمیر داشت.
موفقیت استاد شهید در جذب مؤسسات همکار و جلب توجه مقام ولایت پنجشیر بوده که اگر معارف این ولایت را به ولایات مقایسه کنیم دست آوردهای وی واقعاً قابل ستایش می باشد.
مؤسساتی که به ابتکار رئیس کنونی معارف پنجشیر جذب گردیده یا اینکه ارتباط آن از گذشته حفظ شده است عبارت اند از:
۱- مؤسسه یونسف (UNICIF) که در عرصه قرطاسیه باب پنجشیر را مساعدت نموده وتا حال در پهلوی تدویر سمینار های آموزشی به اعمار و ترمیم چندین باب مکتب اقدام ورزیده است.
۲- همانطور پروگرام مواد غذایی جهان (WFP) از مؤسساتی به شمار می رود که مواد غذایی قابل ملاحظه ای را از قبیل گندم، روغن و نمک به یک تعداد شاگردان دوره ابتدایی کمک نموده است.
۳- مؤسسه آسیای مرکزی یکی دیگر از نهادهایی است که تعمیر زیبایی برای مکتب نسوان پشغور اعمار نموده است.
۴- خانم “کیت” یکی از شخصیت هایی خیر خواه است که در گذشته ریاست شفاخانه امر جنسی واقع ولسوالی عنابه پنجشیر را عهده دار بوده و بعد از آن در عرصه معارف فعالیت های چشمگیری نموده است که از آنجمله اعمار مکتب متوسطه نسوان پسگران در ولسوالی دره و اعمار مکتب متوسطه کورابه در ولسوالی عنابه را می توان نام برد. همچنان برای الحاقیه مؤسسه عالی تربیه معلم واقع ولسوالی دره در جهت مدد معاش برای استادان مساعدت نموده و تصمیم دارد در سالهای آینده خدمات بیشتری برای معارف پنجشیر انجام دهد.
۵- مؤسسه افغانستان آزاد از جمله مؤسسات همکار در پنجشیر بوده که ضمن اعمار ساختمان لیسه نسوان عنابه، وسایل تخنیکی ای مانند چندین پایه کامپیوتر، جنراتور، کتابخانه و مدد معاش برای استادان آن لیسه مساعدت می نماید.
۶- مؤسسه سی آر اس (CRS) یکی دیگر از نهادهای همکار است که در ولسوالی حصه اول کورس های تسریعی را برای معلمان راه اندازی می کند.
۷- مؤسسه انکشاف شهری همکاری های خوبی برای چندین باب مکتب در پنجشیر نموده که از آنجمله میتوان از ساختن دیوار استنادی مکتب متوسطه نسوان بی بی آمنه، اعمار لیسه های نسوان و ذکور بازارک را همراه با دیوارهای استنادی این دو مکتب نام برد.
۸- مؤسسه “هام بورن” کشور آلمان یکی دیگر از مؤسسات خارجی در افغانستان بوده که لیسه تخنیکی مسعود شهید را در مرکز ولایت اعمار نموده است.
۹- خانم محبوبه پرامس یکی از خیرخواهان معارف است که برای یک تعداد از استادان مکتب ابتداییه غلبک مدد معاش می پردازد.
۱۰- مؤسسه پی اچ او “PHO” یکی دیگر از مؤسسات همکار است که از طرف کشور پولند همکاری های زیادی را به ریاست معارف پنجشیر نموده که از آنجمله مساعدت ۱۱ پایه کامپیوتر لپ تاپ به مکتب لیسه نسوان قابضان واقع ولسوالی رخه، ۱۱ پایه برای مکتب عایشه صدیقه نمبر اول در مرکز ولایت می باشد.
مؤسسات فوق بیشترین فعالیت های شانرا در دوره ریاست آقای زلمی شهید در پنجشیر انجام داده اند.
به گفته مولوی فضل الرحمن معاون تعلیمات اسلامی ریاست معارف پنجشیر در سال ۱۳۸۸ هجری خورشیدی ۱۵ فیصد مکاتب در پنجشیر نیاز به تعمیر دارند. وی ضمن سخنانش پیرامون دست آوردهای آقای شهید علاوه نمود: تأسیس لیسه شبانه برای برخی کارمندان دولتی و غیر دولتی در پهلوی ده ها فعالیت دیگر، از گامهای نیکی می باشد که مذکور به آن اقدام ورزیده است.
مؤسسه عالی تربیه معلم تأسیس و پیشرفت
مؤسسه عالی تربیه معلم یکی از دست آوردهای عمده معارف در پنجشیر می باشد که مطابق پلان قبلی در خلال سال ۱۳۸۵ محترم محمد رضا رضایی دومین رئیس معارف پنجشیر منظوری آن را گرفته و در سال ۱۳۸۶ رسماً به فعالیت آغاز نمود.
این مؤسسه تعلیمی برای اولین بار نزدیک به دو صد نفر شاگرد اعم از ذکور و اناث، معلمین داخل خدمت و فارغان صنف دوازدهم را از مکاتب مختلف پنجشیر جذب کرد.
به گفته استاد امیر محمد خان رئیس مؤسسه عالی تربیه معلم در معارف پنجشیر در پایان خزان سال ۱۳۸۷ نخستین دوره فراغت از این نهاد، به تعداد ۱۴۴ نفر معلمین داخل خدمت و ۴۰ نفر دانشجویان فارغ مکتب بوده که جمعاً ۱۸۴ نفر می شود.
اکنون به تعداد ۵۰۰ نفر محصل از ولایات پروان، کاپیسا، بدخشان، پنجشیر و غیره در این مؤسسه آموزشی مصروف فراگیری علوم مختلف می باشد که از آنجمله به تعداد ۹۶ نفر طبقه اناث در بخش های مختلف آن می باشد.
به اساس اظهارات ریاست تربیه معلم پنجشیر در حدود ۲۰ نفر استادان مسلکی تا هنوز به این مؤسسه جذب شده اند که تا حد زیاد مشکل اکادیمیک آنرا مرفوع ساخته اند اما در صورتی که لابراتوار ها را بیاوریم (و طبعاً بخاطر کیفیت بخشیدن به پروسه آموزش به آن نیاز است) به استادان بیشتر ضرورت داریم.
مؤسسه عالی تربیه معلم در پنجشیر همان طوری که یک نهاد جدید التأسیس است مشکلات زیادی دارد که از آنجمله می توان گفت: نبود آب آشامیدنی، اعمار یک باب بلاک تدریسی و دو بلاک لیلیه که گنجایش بیشتر از هزار نفر را داشته باشد از نیاز مندی های اولیه آن می باشد.
نبود میدان ورزشی، پارک تفریحی، کتابخانه مجهز و سالون کامپیوتر در پهلوی کتب و لوازم درسی از مشکلات دیگری است که در رشد و انکشاف این نهاد تأثیر به سزایی دارند.
البته ساختار تعمیر یک باب لیلیه تخنیکی مجهز در مرکز ولایت در پلان سال ۱۳۸۸ معارف پنجشیر گنجانیده است.
به هر حال پیشرفت هایی که در مؤسسه عالی تربیه معلم تا حال صورت گرفته خیلی عالی بوده و خوبی های آن هم به ابتکارات رئیس این نهاد، همراه با تلاش های بی دریغ ریاست معارف و مقام محترم ولایت پنجشیر تعلق دارد که واقعاً قابل ستایش است.
فعالیت های مؤسسه انکشافی افغان (ADA) در پنجشیر
مؤسسه انکشافی افغان (ADA) یکی از مؤسسات داخلی غیر دولتی بوده که در اواخر سال ۱۳۸۶ پروژه انکشافی ای را از وزارت محترم معارف در میان سایر مؤسسات داو طلب برنده شد تا معلمین برخی ولایات را که از آنجمله یکی پنجشیر بود، از طریق راه اندازی سمینار های میتودیک همکاری نماید.
مؤسسه مذکور سمینار های آموزشی ای را در سه مرحله برای معلمین پلان کرده که از آنجمله یک دوره آن مؤفقانه به پایان رسیده و قرار است دور دوم آن هم در بهار سال ۱۳۸۸ خاتمه یابد.
در این سمینار ها معلمین روش آموزش را می آموزند که چگونه نقش خویش را در پروسه آموزش درک نموده و معنای شاگرد محوری در صنف چیست؟
مفاهیم اساسی ای که در این سمینار ها روی آن بحث شده طور مختصر میتوان گفت: دانش، مهارت و طرز تلقی سه مفهومی اند که یکجا برای شاگرد تلقین باید شد. اگر یکی از این سه مفهوم را شاگرد نتواند فرا گیرد مشکلی خواهد داشت که تا دوره های دانشگاهی هم بالای آن تأثیر می گزارد.
همانطور، ایجاد فضای بدون ترس برای آموزش یکی دیگر از مفاهیم میتود جدید است که یک استاد چگونه میتواند با شاگرد صمیمی بوده و هرلحظه شاگرد را تشویق نماید.
استفاده از روش های شفاهی، تحریری و با مواد همزمان با به کارگیری میتود سؤال و جواب و راه اندازی کارهای گروپی، جوره یی و انفرادی از میتودهایی اند که شامل موضوعات سمینار های آموزشی مؤسسه انکشافی افغان می شوند.
فعالیت های دیگر این مؤسسه نظارت از تدیس معلمین بوده و همکاری با ایشان در جهت حل مضامین ساینسی و مشکل دوره لیسه می باشد.
معلمین از فعالیت های مؤسسه مذکور تا حدی راضی بوده و بدین باور اند که اگر وزارت محترم معارف و مؤسسات همکار خارجی مواد و وسایل آموزشی را مطابق به میتودی که آنها فراگرفته اند، فراهم نماید. مشکلات دوره ابتدایی کلاً مرفوع گردیده و مشکلات دوره های متوسطه و لیسه هم تا حد زیادی کاهش خواهدیافت.
اما در صورتی که مواد درسی نباشد فراگیری موضوعات میتودیک از طریق سمینار هایی مانند سمینار های میتودیک مؤسسه انکشافی افغان در تغییر پروسه آموزش آنقدر تأثیر نخواهد داشت.
مشکلات عمده و عموی مکاتب
طوری که در مطالب گذشته اشاره شد، با وجود رفع مشکلات زیاد مکاتب در پنجشیر هنوز هم معلمین و شاگردان در سراسر این ولایت به مکشلاتی مواجه اند که خواستیم ضمن عنوان مستقلی قرار آتی روی آن بحث کنیم:
۱- کمبود معلمین مسلکی:
از آنجایی که پنجشیر در دو دوره جهاد و مقاومت مرکز جنگ بوده معلمین آن هم مانند سایر افراد جامعه بیشترین مصروفیت فکری و فزیکی شان در مسایل نظامی بوده و فرصت نیافته اند سطح آموزشی خویش را در مضامین مختلف به ویژه مضامین ساینسی ماند ریاضیات، الجبر، کیمیا، فزیک، مثلثات و بیولوژی بلند ببرند؛ در عین زمان نبود لابراتوار، مودل های هندسی و سایر مواد درسی عامل دیگری بوده است که نتوانسته اند آنچنان که ایجاب می کرده است، مشکل علمی مکاتب را مرفوع بسازند.
۲- نبود مواد درسی:
مواد درسی یکی دیگر از مشکلات اساسی ای در گذشته و حال بوده است که در سراسر کشور تأثیر منفی آن احساس می گردد.
در پنجشیر تا حال مواد اولیه درسی مانند: کتب درسی، قلم، کتابچه لابراتوار، کاغذ سفید برای ساختن پلان درسی، فلیپ چارت های طرز العملی که بالای تخته نصب شود و مفاهیم درسی عملاً توسط استاد و شاگرد روی آن نشان داده شود، فلیپ چارت های سفید برای کارگروپی، جوره یی و انفرادی و غیره از جمله نیازمندی های اولیه مکاتب می باشد که تا حال در سراسر ولایت پنجشیر نیاز به آن احساس می شود.
۳- عدم توجه شایان اهالی مناطق به سهم گیری در امور معارف:
اهالی پنجشیر مانند سایر مردم افغانستان که فیصدی بیشتر آنها از نعمت سواد بی بهره اند، درقبال معارف خویش طوری که ایجاب می کند احساس مسئولیت نکرده و انتظارات شان از دولت بیش از حد می باشد. آنها فکر می کنند وزارت معارف کشور که ریاست های آن در ولایات و مدیریت هایش در در هر ولسوالی موقعیت دارد، مسئول عام و تام برای رفع هر گونه مشکل در مکاتب بوده و برنامه های انکشافی مکاتب همه به عهده این وزارت می باشد؛ در حالیکه در سایر کشورها بیشترین سهم را در ارتقای معارف از لحاظ کمیت و کیفیت مردم می داشته باشد. و دولت ها تقریباً نقش همآهنگ کننده و رهبری را دارند.
این یکی از موارد اساسی ای است که منابع دولتی، علمای کشور، فرهنگیان، متنفذین و کسانیکه آنرا درک می کنند، تلاش نمایند تا فرهنگ معارف دوستی را در افکار عمومی احیاء نمایند.
۴- مشکلات محیطی برای شاگردان اناث:
در بسیاری از مناطق پنجشیر به ویژه ولسوالی های خنچ و پریان مردم تحت تأثیر سنت های محیطی بوده و رفتن دختران به مکاتب را عیب شمرده و خلاف قوانین و احکام اسلامی می پندارند.
این یکی دیگر از مشکلاتی محسوب می شود که تعداد قابل ملاحظه ای از دختران را از نعمت سواد محروم کرده است.
در این راستا از همه بیشتر علماء مسئول اند تا برای مردم تبلیغ نمایند که فراگرفتن علم طور یکسان بدون هیچ گونه تفاوت و تمییز بالای پسر و دختر فرض عین بوده و یگانه ویژگی این آئین مقدس آسمانی همین است که به لفظ إقرأ آغاز می شود.
۵- بی سواد بودن خانواده ها:
نبود سواد کافی در خانواده ها یکی از عوامل مهم و اساسی ای پنداشته می شود که بالای فکر و روان اطفال تأثیر منفی داشته و آنها را به مصروفیت های غیر سالم تشویق می کند.
خانواده، نخستین آموزشگاه طفل است که از رفتن به مکتب حقایق علمی زیادی را از آن می آموزد.
وقتی که والدین بی سواد باشند طریق رشد ذهنی طفل را نمی دانند؛ همین امر سبب می گردد تا طفل سرگرمی و مصروفیت های غیر سالم در خانه داشته و طوری که ایجاب می کند رشد نکند.
مدارس دینی در پنجشیر
اکنون در ولایت پنجشیر هشت باب مدرسه دینی وجود دارد که از آنجمله دو باب دار العلوم، ۵ باب مدرسه ثانوی و یک باب دار الحفاظ می باشد.
این مدارس در گذشته طور غیر رسمی فعالیت داشته و در عرصه تعلیم و تربیه در دو دوره جهاد و مقاومت نقش مؤثر داشته اند.
تعلیم و تربیه در پنجشیر مانند سایر مناطق افغانستان، در مساجد محلی و جامع جریان داشته اما مطابق به نصاب تعلیمی وزارت محترم معارف نبوده است.
به گفته مولوی فضل الرحمن معاون تعلیمات اسلامی ریاست معارف پنجشیر بعد از سقوط طالبان و آمدن حکومت مردمی در کشور، تغییراتی که در سطح مدارس دینی آمده است، یکی همین است که نصاب تعلیمی از طرف وزارت در اختیار آنها قرار داده شد تا میتود تدریسی در مدارس تغییر کرده و به روش جدید مانند مکاتب، آموزش و پرورش صورت می گیرد.
تغییر دیگری که در سطح مدارس دینی آمده است، پیشنهاد هشت باب مدرسه جهت رسمیت در وزارت معارف و ساختن پلان تعمیر برای آنها است. یگانه مشکل اساسی ای که در تمام این مدارس وجود دارد نداشتن تعمیر لیلیه است که باید از تعمیر تدریسی جدا باشد.
یکی از مشکلات دیگری که مدارس دینی به آن مواجه اند: کمبود مواد اولیه درسی است مانند کتاب وغیره.
البته کیفیت درسی در مدارس دینی نسبت به مکاتب خوب ارزیابی گردیده است. بخاطری که استادان نسبتاً مسلکی در مضامین وجود دارد.
خاتمه
در پایان این بحث کوتاه به عنوان آخرین یاد داشت تذکر باید دهیم که وضعیت معارف در ولایت پنجشیر بعد از سقوط رژیم طالبان نسبت به سایر ولایات رشد چشمگیری داشته اما به دلیل اینکه این ولایت جدید التأسیس می باشد تا هنوز هم مشکلات زیادی در بخش های مختلف بخصوص درعرصه کیفیت بخشیدن به پروسه آموزش و پرورش احساس می شود.
فعالیت رؤسای محترم معارف در پنجشیر قابل تقدیر بوده و بخصوص استاد محمد داد و استاد زلمی شهید.
استاد محمد داد همان طوری که در خلال بحث مکرراً از آن یاد آوری کردیم در طول مدت جهاد و مقاومت با وجود دشواری های گونه گون در بخش تعلیم و تربیه، در هیچ شرایطی دست از فعالیت در معارف این ولایت نکشید و اخیرا به عنوان نخستین رئیس معارف در این ولایت، ابتکارات قابل قدری داشت که خانواده معارف پنجشیر، خدمات ارزنده او را هیچ گاه فراموش نخواهدکرد.
استاد زلمی شهید رئیس کنونی معارف این ولایت، در میان تمام مسئولان ادارات دولتی پنجشیر، دست آورد های قابل ملاحظه ای داردکه از آنجمله جلب مؤسسات همکار داخلی و خارجی، رفع مشکل تعمیر مکاتب تا هشتاد فیصد و طرح پلان های انکشافی دیگر برای سازندگی و ارتقای کیفیت معارف در پنجشیر را میتوان نام برد.
در اینجا لازم است از توجه شایان مقام محترم ولایت پنجشیر هم یاد آوری نمود که از همه امور بیشتر به معارف توجه داشته و این یگانه رمز موفقیت ریاست معارف و پیشتازی آن در میان سایر ادارات می باشد.
______________
فهرست مآخذ:
۱- استاد غلام اکبر بخشی: معاون اداری ریاست معارف پنجشیر.
۲- عبد الشاه سعدی: مدیر تحریرات ریاست معارف پنجشیر.
۳- صفی الله فایض: یکی از فعالان معارف پنجشیر در گذشته و حال.
۴- استاد محمد داد رئیس اسبق معارف پنجشیر.
۵- محمد رضا رضایی: رئیس پیشین معارف پنجشیر.
۶- استاد زلمی شهید رئس کنونی معارف پنجشیر.
۷- مولوی فضل الرحمن: معاون تعلیمات اسلامی ریاست معارف پنجشیر.
۸- استاد امیر محمد رئیس مؤسسه عالی تربیه معلم ریاست معارف پنجشیر.
۹- استفاده از اسناد و مدارک مدیریت پلان ریاست معارف پنجشیر به همکاری غلام ربانی مأمور این مدیریت.
