۲۴ نومبر سال ۱۶۳۲ روز مبارکی بوده است که در این روز باروخ سپینوزا در خوانواده یهودی سفاردی – پرتگالی در شهر امستردم کشور هالند، چشم به جهان گشود. باروخ سپینوزا به مکتب دینی یهودی به نام اِتس هایم (درخت زندگی) شامل ساخته شد تا تعلیمات دینی یهودی را فرا گیرد و به وظیفه مهم ربی ( حاخامی) برسد. سپینوزا درسهای بنیادی تعلیمات یهودی را آموخت و به زودی، بر بی بنیادی آموزه های دینی پی برده و از دوام آن احتراز جست.
سپینوزا بیان داشت که اگربه تاریخ وقوع حوادث و جریانات مندرج کتاب مقدس دقیق متوجه شویم، بخوبی درمیابیم که کتاب مقدس توسط انسانهای با سطح درک معمولی و عادی نوشته شده است. خدا نه باید مانند انسان باشد و متصف ساختن خدا با صفات انسانی مثل رحیم و رحمان، … وغیره، غیر عقلی بوده و موجه بوده نمیتواند. او دین رسمی یهودیت را مورد انتقاد قرار داد و بیان داشت که مسیحیت و یهودیت تنها به خاطروجود روحانیون متعصب و دگم اندیش و عبادات میان خالی برقرار مانده اند. او برای نخستین بار روش بر رسی تاریخی و انتقادی کتابهای مقدس را مطرح ساخت. روحانیون کنیسه یهودی امستردام، سعی و تلاش ورزیدند تا اگر شود با صحبت و تطمیع و یا تهدید اورا واپس به باور های سنتی یهودی بر گردانند ولی باروخ سپینوزا چون سخره های خارائین به افکار و نظرات خود استوار باقی ماند و تطمیع و تهدید و تمام تلاشهای کنیسه موثر نه افتاد. در نتیجه کنیسه (سینوگاک) یهودی امستردام در همنوائی با کلیسای کاتولیک، به تاریخ ۲۷ جولای سال۱۶۵۶ باروخ سپینوزا را تکفیر و از اجتماع یهودی اخراج نمودند.
بندیکت سپینوزا بعد از تکفیر مورد اذیت و آزار زیاد قرار گرفت، حتی یکبار به قصد جان او بالایش حمله صورت گرفت، که خوشبختانه ازین حمله جان به سلامت برد. از ارث خوانوادگی محروم ساخته شد. شهامت و شجاعت و اهتمام او به اصالت حقیقت و آزادی انسان اورا در مقامِ شامخِ روشنگر و مبارز کم نظیرِ راه نجات و آزادی و سعادت انسان قرار میدهد. توجه فرمائید بندیکت سپینوزا با وجودیکه اطلاع داشت که جوردانو برونو(۱۵۴۸-۱۶۰۰) فیلسوف وحدت گرا و کیهان شناس ایطالیائی بخاطر عقایدش که به تعلیمات کلیسای کاتولیک روم برابر نمی آمد به پیشنهاد تفتیش عقاید و موافقت پاپ کلکمنت هشتم در روزِ بازار پیش چشم مردم روم، زنده زنده در آتش سوختانده شد. با وجودیکه اومیدانست که چه روز بدی بالای اوریل دا کاستا (۱۵۸۵-۱۶۴۰) فیلسوف یهودی تبار امستردام آورده شد که او ناچار دست به خود کشی زد، با وجودیکه او به چشم سر دید رفیقش ادریان کورباخ بخاطر نوشته اش درسال ۱۶۶۸به زبان عام زیر عنوان نور جای تاریکی را خواهد گرفت. به زندان کار اجباری رنده کاری چوب انداخته شد. در زندان نسبت شرایط دشوار در سال ۱۶۶۹ درگذشت. از اینجا به بزرگی و عظمت و ابهت بندیکت سپینوزا فیلسوف عقلگرای قرن هفدهم میلادی میتوان پی برد که حاضر بود بخاطر آزادی بیان و عقاید و اعمار اجتماع سالم و انسانی آماده هرنوع قربانی باشد.
بندیکت سپینوزا با آنکه جهت تامین مخارج زندگی به عدسیه سازی مصروف بود وقت پر بار خود را در نوشتن و فعالیت های روشنگرانه بمصرف میرساند. که در نتیجه از قلم درخشان او آثار ماندگار از جمله :
- شرح اصول فلسفه دکارت در سال ۱۶۶۳
- رساله الهیّات و سیاست در سال ۱۶۷۰ که بدون ذکر نام مولف انتشار یافت
- کتاب اخلاق که در سال ۱۶۷۷ پس از مرگش به چاپ رسید. پرو فیسور محسن جهانگیری در مورد کتاب اخلاق مینویسد: این کتاب بلا شک مهمترین و عمیقترین و پر محتوی ترین اثر سپینوزا و به راستی از امَّهات کتب فلسفی غرب است.
سوال ایجاد میشود. از آنجائیکه سپینوزا تکفیر گردید. آیا اتیئیست بود یعنی به خدا باور نداشت؟
جواب این است که اسپینوزا به خدای انسان نمای ادیان ابراهیمی باور نداشت. و خدای ابراهیمی را ساخته ذهن بد پرداز انسان میدانست. ولی اسپینوزا اتیئست نبود، به خدا باور داشت و خدای اسپینوزا به نامهای جوهر= طبیعت = هستی یاد میشود. به این حساب خدای اسپینوزا:
– واحد است.
– خود علت خود میباشد یعنی واجب الوجود است. نظر به ضرورت وجود دارد.
– ابدی و نا متناهی است.
– انسان مانند نیست و نامهای انسانی مثل قهار و منتقم و مهربان،… وغیره به او شایسته نمی باشد.
– خدای سپینوزا هدفی را دنبال نمی کند.
_ خدای سپینوزا قادر مطلق نیست و ارادۀ آزاد یا آزادی دلبخواه ندارد.
– معاد (زنده شدن بعد از مرگ) و بقای روح و سوال و جواب بعد از مرگ و جنت و دوزخ ندارد.
نوت: ادیان ابراهیمی زنده شدن بعد از مرگ و سوال و جواب بعد از مرگ و جنت و دوزخ را به خاطرترساندن ویا تطمیع ساختن انسانها و ضعیف و ذلیل ساختن انسانها اختراع نموده اند تا انسانها همیشه سرخم و تابع و تسلیم و آماده به سواری دادن باشند.
– از انسان بندگی آرزو ندارد. بلکه آرزو دارد انسان زندگی با حرمت داشته باشند و زندگی خودرا با آهنگ طبیعت همنوا سازند و قوانین طبیعت را درک و آز آن به نفع موجودات عالم استفاده ببرد.
– … وغیره
یاد ابر فیلسوفِ روشنگر بندیکت سپینوزا گرامی باد!
