پنج میلیون کودک افغان به مکتب نمی روند و این یک رقم تکان دهنده است، رقمی که می تواند محاسبات در مورد آینده افغانستان را با نتیجه گیری های مایوسانه ای همراه کند. به گفته رییس جمهور حامد کرزی، که روز گذشته زنگ آغاز سال تعلیمی را نواخت، این رقم ۴۲ درصد از مجموع کودکانی را شامل می شود که به سن مکتب رفتن، رسیده اند.
شکی نیست که بخشی از این کودکان به دلیل عدم دسترسی به مکاتب، دور بودن فاصله مکاتب از محل زیست شان، به خاطر فقر و شماری هم به خاطر سنت های محلی از رفتن به مکتب محروم شده اند. اما رقم عمده ای از این کودکان کسانی اند که در مناطق نا امن کشور زندگی می کنند. متاسفانه ضعف حاکمیت دولتی، حضور نیروهای طالبان و سنت های محلی در مناطق نا امن که عمدتا شامل مناطق جنوبی کشور اند، عامل عمده افزایش شمار کودکانی است که به مکتب نمی روند. البته در برخی مناطق دیگر عدم موجودیت مکاتب کافی نیز یکی از عوامل عمده افزایش این رقم است. مثلا در ولایت بادغیس که تا حدی زیادی یک ولایت امن محسوب می گردد، شمار مکاتب موجود به هیچ صورتی متناسب با شمار کودکانی که به سن مکتب رسیده اند، نمی باشد.
هرچند عدم توجه دولت در افزایش شمار مکاتب در مناطق امن کشور به عنوان یک مساله جدی مطرح است، اما در عین حال فراموش نکنیم که تداوم نا امنی در بخش های عمده ای از جنوب کشور تا چند سال دیگر می تواند به یک فاجعه جدی در افغانستان مبدل شود.
عدم دسترسی و عدم فراهم سازی شرایط تعلیمی برای کودکان باعث می گردد تا رقم بیسوادان در جنوب کشور افزایش یافته و زمینه ها برای عدم توسعه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی نیز به همان حد در این مناطق بیشتر شود. در عین حال تجربه نشان داده است که طالبان با استفاده از بستن و سوختاندن مکاتب، تهدید آموزگاران و اخلال امنیت تلاش می کنند که وضعیت به همین ترتیب ادامه پیدا کند، زیرا افزایش لشکر بیسوادان در مناطق جنوب می تواند به عنوان یک منبع کلان سربازگیری برای آنان باشد. کودکی که مکتب نمی رود و بیسواد می ماند، وقتی جوان شود به سادگی شکار افکار افراطی می شود و در عین حال به عامل بالقوه ای مافیای مواد مخدر و جنگ سالاران محلی مبدل می گردد.
این در حالی است که براساس آمار وزارت معارف شمار افراد باسواد در ولایت های نا امن کشور همین اکنون به تناسب ولایت های امن بالاست. همین اکنون پایین ترین رقم افراد باسواد افغانستان در ولایت های چون ارزگان، هلمند و زابل زندگی می کنند. یا این که سال گذشته از مجموع چهار ولایت جنوبی چون ارزگان، هلمند، زابل و قندهار کمتر از ۲۰۰۰ نفر در امتحان کانکور شرکت کردند، در حالی که افراد واجد شرایط تحصیلی در این ولایت ها به مراتب بیشتر از این رقم است و رقم مذکور در مقایسه با ولایت امن کشور، یک رقم به شدت پایین و تکان دهنده است.
از زمان ظهور طالبان در سال ۱۹۹۲ میلادی تا امروز که هژده سال می گذرد، متاسفانه یک نسل از مردم افغانستان در جنوب و شرق کشور بی سواد ماندند. در این مساله دقیقا طالبان نقش محوری و عمده دارند. آنها با اشاره منابع تمویل، تجهیز و ایجادگر خود قصدا به این روند ادامه می دهند. آنها می خواهند مردم در جنوب کشور بی سواد بمانند، تا زمینه برای سرباز گیری از میان آنان برای شان سهلتر و ساده تر گردد.
متاسفانه بزرگان قومی و سیاستمداران پشتون نیز به این مشکل توجهی جدی نشان نمی دهند. آنها عمدتا مصروف معاملات سیاسی خودشان اند و البته بی میل نیز نیستند تا وضعیت به همین ترتیب ادامه پیدا کند، زیرا گسترش سواد و تعلیم در میان مردم در جنوب زمینه های ظهور نسل جدیدی از سیاستمداران و متخصصین را فراهم می کند و این می تواند برای آنانی که خودشان را نماینده مردم جنوب قلمداد می کنند، یک خطر جدی باشد.
