اتحادیه بزرگ آسیای مرکزی با حضور ایران و افغانستان آرمان منطقهیی یا واقعیتی در حال پیدایش؟
پیشگفتار
با پیدایش دوباره راهکار همگرایی کشورهای آسیای مرکزی، پیوستن دو کشور مهم افغانستان و ایران به این فرایند میتواند ساختار سیاسی و ژیوپولیتیکی منطقه را دگرگون سازد. این دو کشور از نظر فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی ریشههای عمیقی در منطقه دارند و عضویت آنها در این اتحادیه، ظرفیتها و چالشهای تازهای را پدید میآورد.
زمینههای پیوستن ایران و افغانستان
- افغانستان: با داشتن اشتراکات زبانی، قومی و فرهنگی با تاجیکستان، اوزبیکستان و ترکمنستان، و همچنین موقعیت جغرافیایی خاص بهعنوان پل اتصال آسیای جنوبی و مرکزی، نقش کلیدی در توسعه ترانزیت منطقهیی و امنیت مرزی دارد.
- ایران: با تاریخ تمدنی مشترک، ارتباطات فرهنگی با همه کشورهای منطقه و دسترسی به آبهای آزاد (خلیج فارس)، میتواند راه خروج منطقه به بازارهای جهانی باشد و از لحاظ انرژی، تجارت و حملونقل مزیتهای فراوان دارد.
مزایای گسترش اتحادیه با حضور ایران و افغانستان
- تقویت پیوندهای تمدنی: تمدن ایرانی-ترک-اسلامی سه رکن فرهنگی مشترک میان اعضای جدید و موجود است.
- دسترسی به آبهای آزاد: حضور ایران امکان دسترسی مستقیم کشورهای محصور به خشکه آسیای مرکزی به بازارهای جهانی را فراهم میکند.
- توسعه راهرو های ترانزیتی: مسیرهایی چون “چابهار,زرنج,اوزبیکستان” یا “راه آهن شمال,جنوب ایران” میتوانند اقتصاد منطقه را دگرگون کنند.
- افزایش توان دفاعی و امنیتی منطقه: همکاری اطلاعاتی و نظامی میان کشورها میتواند در مقابله با تروریزم، قاچاق، و افراطگرایی مؤثر باشد.
- تنوع اقتصادی و منابع انرژی: ایران و ترکمنستان از غولهای گازی منطقه هستند و افغانستان معادن کمیاب دارد که تکمیلکننده اقتصاد منطقه میگردند.
چالشهای پیوستن ایران و افغانستان
- بیثباتی سیاسی افغانستان: ناامنی، نبود دولت همهشمول، تک قومی و تک زبانی, و تهدیدات گروههای افراطی مانعی جدی برای یکپارچگی منطقهیی است.
- تحریمهای بینالمللی علیه ایران: میتواند مانع تعاملات بانکی، حملونقل و سرمایهگذاری میان اعضا شود.
- نگرانی برخی قدرتها: روسیه و چین نسبت به گسترش نفوذ ایران و افزایش استقلال منطقهیی حساس هستند.
- تضاد منافع سیاسی داخلی: کشورهای عضو دیدگاههای متفاوتی نسبت به حکومت طالبان یا سیاست خارجی ایران دارند.
- تضاد در نظامهای سیاسی: از جمهوری پارلمانی تا امیرنشین بسته و تک قومی (طالبان افغانستان)، تنوع سیاسی میتواند انسجام تصمیمگیری را دشوار سازد.
نمونه جدید اتحادیه: اتحاد تمدنی و منطقهیی
با اضافه شدن ایران و افغانستان، اتحادیه میتواند به یک بلوک تمدنی-منطقهیی مستقل تبدیل شود که بر پایههای زیر استوار باشد:
- زبانهای مشترک: فارسی، ترکی و روسی بهعنوان زبانهای ارتباطی منطقه.
- فرهنگ اسلامی مشترک: با در نظر گرفتن تنوع مذاهب و احترام به کثرتگرایی.
- اقتصاد مکمل: گاز، معادن، کشاورزی، و ترانزیت.
- دیپلماسی چندجانبه مستقل: دور از دیکته قدرتهای بزرگ، با تمرکز بر همکاری جنوب–جنوب (South–South cooperation).
چشمانداز آینده
اگر افغانستان به ثبات نسبی دست یابد و ایران بتواند بخشی از تحریمها را کاهش دهد، ایجاد یک اتحادیه واقعاً مؤثر و یکپارچه میان ۷ کشور آسیای مرکزی و پیرامونی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، اوزبیکستان، ایران و افغانستان) ممکن خواهد بود. این اتحادیه میتواند در آینده به شکل یک مجلس منطقهیی، بانک توسعه مشترک، پول مشترک با نام آرین (بمانند یورو در اروپا) و اتحادیه تجاری-گمرکی عمل کند.
فرایند
افزودن ایران و افغانستان به اتحادیه آسیای مرکزی فرصتی تاریخی برای تعریف دوباره جغرافیای سیاسی و فرهنگی منطقه است. این اتحادیه میتواند نمونه موفق از همگرایی فراملیتی، تمدنی و اقتصادی باشد , به شرط آنکه کشورهای عضو بر منافع مشترک، همبستگی فرهنگی و خردگرایی ژیوپولیتیکی تمرکز کنند.
پیشنهاد
براه اندازی و تشکیل اتحادیه کشورهای آسیای مرکزی همسان اتحادیه اروپا, اتحادیه افریقا و اتحادیه آمریکای جنوبی, نه تنها منافع اقتصادی , سیاسی و نظامی این کشورها را تامین خواهد کرد بلکه میتواند در بازی شطرنج جهانی به حیث یک قدرت پابرجای جهانی نقش سازنده برای تفاهم جهانی و نقش پر رنگ برای جلوگیری از رشد افراط گرایی مذهبی و تهدید تروریزم و همچنان دفاع از سرزمین های شان, همکاری سازنده داشته باشد.
رهبری این اتحادیه را می شود به شکل دوره یی براه انداخت که رهبر انتخابی هر کشور برای مدت مثلا 4 سال رهبری این اتحادیه را به دوش داشته باشد.
منابع پیشنهادی برای مطالعه و استناد
۱. منابع تحلیلی و دانشگاهی
- Roy, Olivier. The New Central Asia: The Creation of Nations. NYU Press, 2000.
تحلیل پایهیی در مورد ملتسازی و روابط منطقهیی در آسیای مرکزی بعد از فروپاشی شوروی.
- Cooley, Alexander. Great Games, Local Rules: The New Great Power Contest in Central Asia. Oxford University Press, 2012.
بررسی رقابت روسیه، چین، آمریکا و نقش ایران در منطقه.
- Hunter, Shireen T. Iran and the World: Continuity in a Revolutionary Decade. Indiana University Press, 1990.
دیدگاههای ایران نسبت به سیاست منطقهیی، بهویژه در آسیای مرکزی.
- Benedict, Anderson. Imagined Communities. Verso, 2006.
نظریههای مرتبط با همبستگی فرهنگی و اتحادهای سیاسی فراملیتی (برای پایهگذاری دیدگاه فرهنگی).
- Kavalski, Emilian. Central Asia and the Rise of Normative Powers: Contextualizing the Security Governance of the European Union, China, and India. Bloomsbury, 2012.
| ReplyForward |
