« خسته مشو ای خرد
تن در مده ای عشق
بیا گرد هم آییم
و او را دریابیم
که پنهان از نظرهاست»
از نیایش های مانی
مطابق برخی از پژوهش های پسین، مانی در تاریخ ۱۴آوریل ۲۱۶ میلادى در شهر بابل بدنیا آمد.
در منابع تاریخ دین مانوى آمده است؛ که فرشته وحی دوبار در مخفیگاه بر او ظاهر شد، یکی در ۱۲ سالگی و بار دوم در ۲۴ سالگی که خطاب به او فرمود:
«درود بر تو ای مانی،
از جانب خداوند که مرا نزد تو فرستاده و تو را برای رسالت خود انتخاب نموده، او از تو می خواهد که مردم را به حقیقت دعوت کنی و از طرف او پیام حقیقت را به عموم مردم برسانی و خود را وقف این وظیفه بزرگ نمایی،
اکنون وقت آن رسیده که تو آشکارا تعلیمات خود را تعلیم دهی»
پروفسور فریدون وهمن در باره این دو پیام یزدان به مانی چنین می گوید:
«مانی گفت: که همزاد روحانیش دو بار به او ظاهر گردید و بشارت داد که به امری بزرگ برگزیده شده است.
نخست هنگامی‌که او ۱۲ سال داشت و بار دوم در ۲۴ سالگی که به او گفته شد:
اینک زمان نشر پیام فرا رسیده. این دوره از زندگی مانی همزمان است با آغاز سلسله ساسانیان در سال ۲۲۴ میلادی و عصر اصلاحاتی که اردشیر نخستین پادشاه ساسانی در دین زردشتی آغاز کرد.»
مانی در بیست و چهارسالگی زمانی‌که برای دومین بار فرشته‌وحی براو نازل گردید؛ مخفیگاه خود را ترک می کند و با ورود به شهر خطاب به مردم بیان می نماید:
«در هر زمانی پیغمبران، حکمت و حقیقت را از جانب خدا بر مردم عرضه کرده‌اند گاهی در هندوستان به وسیله پیغمبری به نام بودا و زمانی در پریشیا به وسیله زردشت و هنگامی در مغرب زمین به واسطه عیسی و عاقبت که من مانی پیامبر خدای حق هستم مأمور نشر حقایق و حکمت در سرزمین بابل شدم و اینگونه می گوید:
«من از مدائن آمده‌ام تا ندای »
دعوت را در روی زمین بپراکنم. مانی در باب مبدأ خلقت می گوید: در آغاز دو اصل اصیل وجود داشته: نیک و بد که سرانجام نیکی بر بدی پیروز خواهد شد.»
پروفیسور وهمن ادامه می دهد:
«مانی در دوره شاپور ساسانی ادعای پیامبری کرد.
مانی خود را وارث بودا و مسیح و زردشت می‌دانست و مدعی بود که بهترین را از همه ادیان در دین خود گرد آورده. وی همچنین خود را آخرین پیامبر می‌دانست.»
دین مانویت مخالف جنگ و کشتار و قتل و خونریزی می‌باشد؛ مشی دین مانوی با ادیان دیگر بر مدارا و تساهل و دوستی استوار است.
مانی هرگز برای گسترش دین خود به کشتار و قتل و خونریزی روی نیاورد و دیوار خشم و خشونت و جنایت میان خود و ادیان دیگر بر نیفراشت.
دینی مانوی دین شعر و هنر و انسانیت بود.
پاول دیلی، از نویسندگان کتاب “مانی در دربار پادشاهان ایران” معتقد است:
«آیین مانَوی را می‌توان به عنوان نخستین دینِ جهانی برشمرد. یکی از دلایل جهانی شدن این آیین، رشد مانی در میانرودان بود که محل برخورد فرهنگ‌های پارسی، یونانی-رومی و آرامی به شمار می‌رفت. او خود را جانشین زرتشت، بودا و مسیح اعلام کرد.»
“امین معلوف”
نویسنده کتاب «مانی پیامبر باغ های اشراق» می نگارد:
«مانی دویست سال بعد از عیسی مسیح ظهور نمود. “مانی” پسر “مریم” زمانی به دنیا آمد که مردم به پرستش خدایان مختلف روی آورده بودند.
در دوران نوجوانی اش، پیامی به او وحی شده و متوجه می شود که به مقام پیامبری رسیده است.
لذا “مانی پیامبر باغ های اشراق” آن جا را ترک کرده و به پایتخت آمد»
عید بزرگ بِما در دین مانوی
«مراسم خاصی تحت عنوان «عید بما» در پایان ماه روزه‌داری، برگزار می‌شده است.
در این روز، مردم یک جایگاه یا کرسی برای پیشوای خود خالی می‌گذاشتند. آن‌ها در حالی که تصویر مانی را در دست داشتند، در مورد گناهانی که مرتکب شده بودند، اعتراف می‌کردند.»
مهم‌ترین مناسک مانویان بی‌شک همین جشن بما بود که به منزله‌ی عید پاک و بزرگ‌ترین عید آنان به شمار می‌رفت. جشن بما در آخر ماه روزه برگزار می‌شد.
نمونه‌ای از نیایش مانویان:
خسته مشو ای خرد
تن در مده ای عشق
بیا گرد هم آییم
و او را دریابیم
که پنهان از نظرهاست
که خموش است و سخن می‌گوید
دو گوهر کز آغاز بوده‌اند
آن مغاک
و او کز بلندا
درخشنده است
ظلمت فراز رفته
نور اما هبوط کرده‌است
خسته مشو ای خرد
تن در مده ای عشق
مرگ چشنده زندگی ست
زندگی چشنده مرگ
آوردگاه وحشت گسترده است
خسته مشو ای خرد
تن در مده ای عشق
چه بشکوه این عشق
چه بشکوه این خرد
عشق آواره شد
خرد در جستجویش
از مانی به غیر از نقاشی های (ارژنگ )، شش کتاب در اصول و مبانی آیین مانوی باقی‌مانده است که عبارت اند از:
۱. شاپورگان ، به زبان پهلوی
۲. انجیل زند یا جاویدان
۳. گنجینه‌ی زندگی
۴. پراگماتیا ( حاوی یا جامع کتاب اعمال )
۵. کتاب رازها
۶. کتاب دیوها
۷. کتاب نقشها (ارژنگ )
قابل ذکر است که مانى خود را «آخرین پیامبر خدا مى دانست»
نکته‌مهم
نیایش در مخفیگاه، نزول فرشته‌ی وحی، روزه و عید بما و ختم اعلام نبوت از مباحث مشترک در تاریخ دین مانوی و اسلام می‌باشد که نشان می دهد؛ چگونه ادیان از هم متأثرند.
