خبر و دیدگاه

جنگ طالبان و عمق استراتژیک پاکستان در افغانستان

پیش گفتار

     این مقاله تنها پیرامون طالبان و دولت پاکستان، و چگونگی جنگ اینها در افغانستان بحث می کند. در مبحث نخست این مقاله، اشاره کوتاه در باره ریشه های و ایدئولوژی طالبان مطرح شده است. در مبحث دوم به نقش و اهداف طالبان برای پیوستن به صلح و دو دسته گی شدن این گروه پیرامون صلح اشاره شده است. در قسمت آخر این مقاله، نیاز و ضرورت دولت پاکستان به گروه طالبان و تداوم جنگ در افغانستان و همچنان، به چرایی علاقه مندی و منافع پاکستان در ادامه جنگ در افغانستان و چرایی جستجوی عمق استراتژیک در افغانستان؟ پرداخته شده است. 

طالب کیست و طالبانیزم چیست؟ 

    طالب از کلمه طلب یا طلبه گرفته شده است، در اصطلاح امروز، طالب به نیروهای آخوندی و روحانیون شبه نظامی گفته می شود، که مخالف دولت افغانستان بوده است. جمع از این گروه را طالبان می گوئید. اکثریت اعضای این گروه را از قوم پشتونهای ناراضی و متعصب و افراطگرایان قومی و مذهبی تشکیل می دهد. این گروه در ۱۰ اکتبر سال ۱۹۹۴م، در قندهار به سرکردگی “ملا محمد عمر” با پشتوانه و حمایت سازمان استخبارات نظامی پاکستان یا I.S.I تأسیس شد. در طول جنگهای داخلی و تنظیمی در افغانستان که مردم افغانستان از جنگ و ناامنی خسته شده بودند، این گروه با شعار های دروغین که خود را “تحریک اسلامی طالبای کرام” خطاب کردند، وارد کابل شدند و قدرت سیاسی را در دست گرفتند و مردم افغانستان که خسته از جنگ بودند، با شعار های ریا کارانه طالبان از این گروه استقبال کردند. دیری نگذشت که این گروه دست به قتل های سیستمی و زنجیری زدند، و یک بار دیگر جنایات مجاهدین و جنگ های داخلی و تنظیمی را اینها تکرار کردند. این گروه نه تنها دست به قتل های سیاسی و قومی-مذهبی زدند، بلکه جنایات فرهنگی و تمدنی نیز در کارنامه خود دارند؛ انفجار مجسمه بودا در بامیان بهترین مثال است، که سازمان یونسکو آن را بزرگترین آثار تمدنی جهان توصیف کرده است.

     اما، در خصوص ایدئولوژی طالبان می توان گفت که متأثر از چندین مکتب فکری است، که جنبه های افراطگرایی و بنیادگرایی دارد. طالبانیزم دارای باورها و عقاید دگماتیزم و نهلیزم مذهبی و قومی می باشد، که فلسفه و ماهیت این ایدئولوژی در برگرفته از مکتب “دیوبندیزم” و “وهابیزم” که هردو در دین اسلام است، می باشد. تحقیقات و پژوهشها نشان داد که طالبانیزم یا ایدئولوژی این گروه، نه تنها از این دو مکتب (دیوبندی و وهابیت) تأثیر پذیر بوده است، عملکرد طالبان بیشتر جنبه قومی و قبیله ای داشته است تا دیوبندی یا وهابیت، اینها با رفتارها و باورهای تاریخی شان، نشان دادند که به شدت رفتارهای فاشیزم هم دارند، که در ادبیات سیاسی مروج در افغانستان به آن “پشتونیزم” می گوئید. این رفتارهای پشتونیزم طالبان نه تنها برای دیگر اقوام در افغانستان ضرر و مشکل آفرین بوده، بلکه از قوم خود مردم پشتون هم قربانی گرفته است. امروز نتیجه همین رفتارهای پشتونیستی و یا فاشیستی طالبان بوده است، که به هزارها نوجوان و جوانان شان در حالت بیسوادی و بی سرنوشتی به سر می برند. بعد از حادثه یازده سپتامبر سال ۲۰۰۱م، آمریکا برای سرنگونی امارت اسلامی طالبان بالای افغانستان حمله کرد، بعد از مدتی، حکومت جدید تحت نام جمهوری سلامی به رهبری آقای حامد کرزی؛ که از جمله متحدان آمریکا و غرب بود، تأسیس و ایجاد شد. امروز طالبان به عنوان یک بازیگر غیر دولتی و با حمایت و پشتیبانی استخبارات پاکستان در مقابل دولت و شهروندان افغانستان می جنگند. 

طالبان و فرایند صلح در افغانستان

    طالبان در حدود هفده سال در مقابل ما جنگیدند، اما هیچگاهی به روند صلح لبیک نگفتن، با روی کار آمدن حکومت وحدت ملی که در رأس آقای اشرف غنی بود، ابتدا حزب اسلامی حکمتیار به صلح پیوست. اما، با رائی زنی ها و فشار های منطقه ای و بین المللی، طالبان هم وادار به مذاکرات صلح شدند؛ اما نه با دولت افغانستان، بلکه با دولت آمریکا خواهان مذاکرات صلح شدند. این گروه مذاکره خود را با دولت آمریکا، همواره دو توجیه کردند؛ نخست اینکه، دولت آمریکا باعث براندازی نظام طالبان در افغانستان شد نه دولت افغانستان، دوم اینکه، اینها به این باور هستند که، دولت فعلی افغانستان خود یک دولت پوشالی توسط آمریکا و غرب بوده است. بلاخره با تلاش های منطقه و جهان، طالبان وادار به صلح شدند، اما، با پیش شرطها و امتیازات، در ایجا پیرامون صلح در افغانستان، فعلاً طالبان به دو دسته تقسیم می شوند که عبارت از: 

۱. طالبان صلح طلب.

۲. طالبان جنگ طلب.

     ۱.  طالبان صلح طلب؛ یعنی آن عده طالبان که خواهان پایان جنگ و پیوستن به پروسه صلح هستند، این دسته از طالبان در واقع به این درک رسیدند که تا چی وقت باید بجنگند، و در ادامه جنگ، آینده فرزندان خود را سیاه می دیدند. این دسته از طالبان خواهان استقرار عدالت اجتماعی، سیاسی و حقوقی هستند، اما در قالب منافع اولیایی مردم، متأسفانه که شبکه های استخبارات پاکستان که از نفوذ گسترده در بین تمام گروه های طالبان دارند در واقع آنها را تهدید می کنند که نباید در خط مقدم صلح قرار گیرند. تا جای من اطلاع دارم اینکه؛ سازمان استخبارات پاکستان به شدت مخالف این بودند که “ملا یعقوب” ۲۲ ساله فرزند ملا محمد عمر رهبر پشین طالبان در رأس مذاکرات صلح طالبان و همچنان در رأس این گروه قرار گیرد، و چون ملا یعقوب بر اساس عرف خود شان، یعنی بعد از مرگ ملا عمر طبعاً در اریکه رهبری قرار می گرفت، اما دولت پاکستان وی را شخص صادق در راستای تأمین منافع ملی خود در افغانستان نمی دید، به همین لحاظ وی را یعنی ملا یعقوب را در کویته پاکستان، سازمان استخبارات پاکستان (I.S.I) ترور کرد. بعد از ملا یعقوب دومین شخص که خواهان صلح بود، “ملا اختر منصور” بود که در طی یک حمله بی سرنشین آمریکایها کشته شد، در خصوص کشته شدن ملا منصور هم اسلام آباد دست دارد.  بعداً سر و صدا های زیادی بالا گرفت مبنا بر اینکه “ملا عبدالغنی برادر” در رأس هئیت مذاکره کننده قرار خواهد گرفت، اگر چی ملا برادر هم از روابط خوبی با سیاستمداران اسلام آباد و استخبارات پاکستان برخوردار نیست. اما این بار I.S.I نمی توانست که ملا برادر را ترور کند، مانند ملا یعقوب. به همین خاطر آی.اس.آی پاکستان “شیر محمد عباس استانکزی” را برای مذاکرات انتخاب کرد. در خصوص استانکزی می توان گفت که یکی تحصیل کرده های نظامی در کشور هندستان بود، در این روزها، روزنامه های نیویارک تایمز مدعی شده است، که شیر محمد عباس استانکزی، زلمی خلیل زاد و اشرف غنی احمدزی هر سه تحصیل کرده های آمریکا بوده است. بلاخره، استانکزی به حمایت استخبارات پاکستان در رأس هئیت مذاکره کننده قرار گرفت و از جا گرفتن ملا برادر خود داری کرد؛ و ملا برادر را به عنوان رئیس دفتر طالبان در قطر جا دادند و در صورت ضرورت از وی به عنوان مشاور استفاده می شود. 

     ۲.  طالبان جنگ طلب؛ این دسته از طالبان به شدت افراطی و بنیادگرا و وابسته به سازمان استخبارات نظامی پاکستان هستند. این دسته از طالبان منافع شان را در ادامه جنگ می دیدند و حتی آن را تکلیف شریعی خود می پندارند. در صورت پیوستن طالبان به صلح، طالبان افراطی یک تعداد شان با القاعده می پیوندد و تعداد دیگر شان، به گروه داعش ملحق می شوند. و اگر طالبان هم با آمریکا صلح کند، اگر چه آمریکایی ها فکر می کنند که طالبان با پیوستن به صلح روابط شان را با شبکه القاعده قطع خواهد کرد، چنین چیزی محال خواهد بود، طالبان هیچگاهی ارتباط شان را با القاعده از بین نمی برند، اگر چنین کاری را هم کنند مورد خشم القاعده و داعش قرار می گیرد و طالبان که توان جنگیدن با القاعده و داعش را هم ندارد. طالبان جنگ طلب خواستار تأمین منافع پاکستان در افغانستان هستند. چند ماه قبل “شاه محمود قریشی” وزیر خارجه پاکستان در مصاحبه با الجزیره اظهار داشت که جنرال های استخبارات نظامی پاکستان، از بهر منافع ملی پاکستان گروه طالبان را حمایت و کمک می کردند. اسلام آباد حالا چنان تظاهر می کند، که گویا از حمایت شبکه طالبان دست کشیده است، اما در پشت پرده معامله های صورت گرفته است، که طالبان در میزمذاکره باید از منافع اسلام آباد حمایت کنند در غیر آن، طالبان که از این امر دولت پاکستان نافرمانی کند، توسط استخبارات پاکستان(I.S.I) یا خانواده های شان که در پیشاور، راولپندی و کویته و میرامشاه زندگی می کنند به تهدید مواجع می شوند، یا مانند ملا یعقوب و سایر آنهای که به صورت مخفی و یا علنی ترور شدند، به سر نوشت آنها مواجع می شوند. طالبان حالا هم هوای امارت دهه های ۹۶-۲۰۰۱م، را در سر دارند؛ غافل از اینکه نه شهروندان و نه کشورهای منطقه و جهان دیگر چنین نظام را نمی خواهند، حتی حامیان شان به استثنای پاکستان! 

 

منافع ملی پاکستان در گره تداوم طالبان و جنگ در افغانستان!

     امروزه این یک حقیقت انکار ناپذیر است، که دولتها در خارج از قلمرو و فضای خود شان، دنبال منافع خود برای بقا و اهداف شان هستند. این منافع را هند که رقیب پاکستان است هم دنبال می کند؛ ایران، روسیه و آمریکا هم دنبال منافع خود هستند، اما نه به این صورت که پاکستان سیاست خود را در قبال افغانستان بازی می کند. امروز ما شاهد هستیم، که پاکستان نه تنها در برابر دولت افغانستان، بلکه در برابر شهروندان افغانستان هم یک جنگ تمام عیار را به راه انداخته است. یکی از حقایق که امروز اصلاً روشنفکران، کارشناسان سیاسی و نظامی و مقامات دولت افغانستان به طور علنی نمی گویند، که پاکستان یک جنگ چهار ضلعی را در افغانستان به راه انداخته است که عبارت از؛ ۱جنگ با حکومت افغانستان، ۲جنگ با روشنفکران و نخبگان افغانستان، ۳جنگ استراتژیکی با هند، و ۴جنگ با آمریکا و ناتو، را به صورت پنهانی و یک اندازه علنی، پاکستان در افغانستان به راه انداخته است. که به صورت مختصر به می پردازم:

    ۱. جنگ با حکومت افغانستان؛ این جنگ به صورت آشکار، در طول زمامداری، سردار محمد داوود خان، نورمحمد خان ترکی و داکتر نجیب الله در جریان بوده است. در آخرین مرحله جنگهای داخلی که طالبان کابل را در تصرف آوردند، داکتر نجیب الله رئیس جمهور پشین افغانستان را به شهادت رساندن. در طول جنگ های داخلی، مهمترین عنصر که منافع ملی پاکستان را در افغانستان تأمین می شد و از نفوذ هند جلوگیر می کرد، حزب اسلامی بود که در رأس آن گلبدین حکمتیار قرار داشت. جنرال اختر عبدالرحمن رئیس سازمان استخبارات نظامی پاکستان، یک جمله استراتژیکی داشت، که در دوره های جنگ با شوروی همواره این جمله استراتژیکی خود را در بین رهبران مجاهدین تکرار می کرد و آن جمله این بود که “کابل باید بسوزد” این جمله استراتژیکی همواره از زبان جنرال اختر در کمپ های مجاهدین در پاکستان شنیده شده است. امروز این معمای استراتژیکی حل شده است، یعنی حزب اسلامی حکمتیار و سایر کسانی که در ویرانی کابل دست داشتند، همان مجریان جمله استراتژیکی جنرال اختر«کابل باید بسوزد» بودند. کابل هم ویران شد و هم سوخت، اردوی قدرتمند که در منطقه بی نذیر بود هم منحل شد، و هزارها مهمات جنگی و لوجستیکی حکومت افغانستان به قیمت آهن کهنه بالای پاکستان به فروش رسید! در پهلوی این همه مشکلات و بحرانهای که پاکستان برای افغانستان ایجاد کرد بسنده نبود که با روی کارآمدن نظام جدید، بعد از سرنگونی امارت اسلامی، پاکستان در ادامه جنگ در افغانستان هیچ کدام توجیه نداشت چون نه شوروی درافغانستان بود و نه کدام نظام مارکسیستی، که اینها علیه حکومت جهاد کنند. لهاذا، پاکستان همواره در طول ریاست جمهوری حامد کرزی، از سوی مقامات نظامی و ملکی متهم به پشتیبانی از طالبان و سایر گروه های تروریستی در افغانستان شده است. امروز چیزی که حقیقت است، این است که پاکستان در افغانستان ثبات و امنیت را نمی خواهد؛ چون اسلام آباد خواهان دو نوع حکومت در افغانستان است، حکومتی که یا منافع اسلام آباد را تأمین کند یا تهدیدی برای منافع اسلام آباد نباشد و از دوستی با هند دوری کند.

    ۲. جنگ با روشنفکران و نخبگان افغانستان؛ این جنگ، بیشتر جنبه های فکری و ایدئولوژیکی دارد. به این معنا که مدرسه های دینی و مذهبی پاکستان، با حمایت استخبارات نظامی(I.S.I) برای شستشوی مغزی جوانان و نوجوانان و جلب و جذب آنها به صفوف گروه های تروریستی، تبدیل به کارخانه های جنگ فکری بر علیه طبقه روشنفکران و نخبگان افغانستان شده است. متأسفانه امروز کسانی از افغانستان برای فراگیری علم دین به پاکستان می روند نه به مصر و اندونزیا، و وقتی دوباره برمی گردند، دیگر آنها بنیادگرا و دین گرایان افراطی شدند، وقتی که بر سر ممبرهای مسجد بالا می شوند؛ یکباره همه را تکفیر کرده یا در افغانستان خواهان جهاد می شوند، و یا به بهانه های اینکه، نوروز حرام است، یا رفتن به زیارتگاه ها حرام است، و یا اینکه انتحاری استشهادی است، همه اینها تاکتیک های جنگ فکری است که از سوی سازمانهای استخباراتی منطقه؛ بخصوص استخبارات پاکستان بیشتر در این جنگها دخیل بوده است. هدف این جنگها در واقع جلوگیری از توسعه و ترقی جامعه و شهروندان ما است، و طرف مقابل جنگجویان فکری یعنی در برابر بنیادگرا ها و دگماتیستهای دینی و مذهبی که از سوی پاکستان تمویل و حمایت می شوند، روشنفکران، نخبگان، تکنوکراتها و سکولاریستها های قرار دارد که از پشتیبانی فکری و ایدئولوژیکی خاصی برخوردار هستند. بیشتر گروه ها و افراد تکنوکرات و سکولارها پشتیبانی از سیاست های هند در افغانستان می کنند، و این مورد تحمل اسلام قرار نمی گیرد.

   ۳. جنگ استراتژیکی با هند در افغانستان؛ این هم یک حقیقت انکار ناپذیر است، که رقابت های استراتژیکی و موازنه قدرت برای پاکستان در جنوب آسیا با هند معنا پیدا می کند. اسلام آباد همواره از طریق طالبان، حزب اسلامی حکمتیار، و سایر لابی گران و ستون پنجم که در داخل نظام دارد، همیشه در تلاش بوده است که از نفوذ دهلی نو در کابل جلوگیری کند. از طرف دیگر برای جلوگیر از ائتلاف های منطقه ای همچون ایران، روسیه، هند و آمریکا می باشد و پاکستان همواره مانع از این ائتلافها بر علیه تروریزم و مواد مخدر شده است.

    ۴. جنگ با آمریکا و ناتو در افغانستان؛ در سال های ۱۳۹۰ در کابل بر مرکز سازمان استخبارت آمریکا حمله صورت گرفت و در یک هفته سه حمله بود که عبارت از؛ حمله بر پایگاه نظامیان آمریکایی در ولایت وردک و حمله بر سفارت آمریکا در کابل که بر اهداف آمریکایی در افغانستان صورت گرفته بود. در پس پرده این جنگها و حملات تروریستی سازمان استخبارات پاکستان دست داشته است، برای اینکه پاکستان، افغانستان را در حالت بحرانی و جنگ نگاه کند و روند صلح را در این کشور آسیب می زند و بالای نهادهای آمریکایی حمله می کنند و شخصیت های تأثیر گذار بر روی مسائل صلح و امنیت را در افغانستان ترور می کنند. پاکستان نه تنها از نزدیکی هند با افغانستان رنج می برد، حتی مخالف سرسخت روابط دوستانه آمریکا و افغانستان است، به همین لحاظ، مقامات اسلام آباد همواره برای کنگرس و قصر سفید آمریکا دروغ های زیادی در راستای مبارزه علیه تروریزم گفته است. پاکستان از یک طرف به بهانه های مبارزه با تروریزم و دفاع از مرزهای خود، از طرف دیگر برای گرفتن امنیت عبور کالای های نظامی و لوجستیکی ناتو و آمریکایی ها از پاکستان به افغانستان به میلیونها دالر را از آنها دریافت می کنند، اما در مقابل، این پول های هنگفت صرف پرورش تروریزم در افغانستان و پاکستان می شود؛ و در نتیجه اش هم خصارت شان به مقامات و نهاد های آمریکایی و ناتو در افغانستان می رسد.   

پاکستان دنبال عمق استراتژیک در افغانستان!

     پاکستان در ابتدای تأسیس خود، با تهدیدات افغانستان و هندستان مُواجِه بود، زیرا پاکستان مرز های جغرافیایی دو کشور (افغانستان و هندستان) را دزدیده بود. این دو دولت می خواستند که خاک شان را دوباره به بدنه جغرافیایی خود الحاق کنند. اما یگانه مشکل عمده که نمی توانستند این بود که دولت جدید پاکستان، به حمایت های همه جانبه بریتانیا و آمریکا استوار شده بود. با آغاز جنگ سرد، پاکستان در لبه های فروپاشی قرار گرفت، اما فکر استراتژیکی نظامیان که بر مسند قدرت سیاسی پاکستان تکیه زده بودند، این تهدید را به بسیار هوشیارانه کشف و خنثی ساختند. در این مورد می توان به تلاش های I.S.I سازمان استخبارات نظامی پاکستان اشاره کرد. I.S.I در سال های ۱۹۷۰م، آماده برای یک جنگ استراتژیکی-استخباراتی با افغانستان شد، زیرا دولت نظامی پاکستان، از سه ضلع خود را حالت محاصره و تهدیدی برای منافع ملی و امنیت ملی خودش می دانست. از یک سو از نفوذ شوروی ها در هراس بود، زیرا پاکستان فکر می کرد که شوروی هم مانند روسیه تزاری در فکر رسیدن به آب های گرم است. از سوی دیگر، هند هم از روابط گرمی با افغانستان برخوردار بود، سیاستمداران پاکستان، بخصوص نظامیان و سازمان استخبارات آن، احساس می کرد که نفوذ هند در افغانستان باعث ناامنی در مناطق بلوچستان و خیبر پشتون خواه می شود، لذا برای مهار نفوذ هند می اندیشید. از طرف سوم، دولت پاکستان به این باور بود که افغانستان؛ به بسیار آسانی می تواند از شوروی و هند برای منافع خودش که همان مرز دیورند بود، استفاده سو کند. ترس و هراس پاکستان هم بجا بود.

    اما این عمق استراتژیک چیست؟ و پاکستان چرا دنبال عمق استراتژیک خود در افغانستان است؟ ایده “عمق استراتژیک” در پاکستان ابتدا در زمان ریاست جمهوری جنرال ضیاءالحق شکل گرفت. عمق استراتژیک یعنی “چشم انداز استراتژیک” و یا دورنمای استراتژیک و هسته استراتژیک یک دولت. بعضی از پاکستان شناسان به این باور هستند که درجستجوی عمق استراتژیک، میراث استعمار امپراطوری بریتانیا بود که برای دولت پاکستان، که خود دست نشانده بریتانیا بود، می باشد. و به عبارت بهتر؛ خیلی ها پاکستان را ادامه دهنده سیاست ها و راه های بریتانیا می دانند! این عمق استراتژیک یا چشم انداز استراتژیک پاکستان در افغانستان، در دو مفهوم معنا پیدا کرده و تعریف می شود؛ نخست در مفهوم سیاسی: دراین مفهوم، دولت پاکستان در دوره حکومت جنرال ضیاءالحق، در زمانی که مجاهدین را  دولت پاکستان حمایت و کمک های همه جانبه می نمود، اسلام آباد فکر می کرد که حق ایجاد یک حکومت دست نشانده برایش در کابل مدنظر گرفته شده است. و خواهان دولتی در افغانستان است که حداقل سیاست خارجی اش به دست اسلام آباد خواهد بود. البته گذینه دیگری هم در فکر داشت، آن هم اینکه در صورت بروز جنگ پاکستان با هند، افغانستان باید از پاکستان حمایت کند. دوم در مفهوم نظامی: عمق استراتژیک در مفهوم نظامی، یعنی اینکه، در صورت جنگ نظامی پاکستان با هند، پاکستان حق ایجاد “منطقه امن نظامی-استراتژیکی” برای خود در افغانستان را داشته باشد، تا در صورت شکست و یا عقب نشینی، پاکستان بتواند مهمات نظامی و لوجیستیکی خود را به افغانستان انتقال دهد و برای جنرال های نظامی و استخباراتی خود امتیاز از سوی افغانستان قایل شود. 

     پاکستان به این باور است که نفوذ و تحت کنترول گرفتن منطقه، آن هم تنها توسط افغانستان چنین چیزی امکان پذیر است، اما مشروط به اینکه یک گروه بنیادگرایی اسلامی در افغانستان حاکم شود. پاکستان برای این دنبال عمق استراتژیک خود در افغانستان است که، از یک سو تلاش دارد که بقای دولت خود را حفظ کند و از فروپاشی نجات یابد، از سوی دیگر، تلاش دارد که توازن قدرت خود را در جنوب آسیا با هند تعریف و معنا دهد. و یا می توان گفت که عمق استراتژیک برای جلوگیری و مهار ائتلاف های هند، ایران، روسیه، آمریکا و چین برای مبارزه با تروریسم و مواد مخدر می باشد.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا