با گسترش جوامع انسانى و بهم تنیده شدن روابط انسانها، مقوله ى حکومت، شکل و ساختار آن و اینکه چه نوعى از حکومت بهتر از دیگرى است، همواره مطرح بوده است.
اغلب متفکران روى شکل و ساختار ظاهرى حکومت توجه نموده و بر این مبناء حکومت هاى دیکتاتورى، شاهى، جمهورى، شورایى، پارلمانى، حزبى و دینى را با هم مقایسه نموده اند. چنانکه فلاسفه و دانشمندان امروزین، دموکراسى را به عنوان بهترین نوع حکومت دارى که نه تنها منبعث از عقل جمعى بلکه ممثل اراده ى جمع نیز است، عنوان مى کنند. فوکویاما دموکراسى و ارزشهاى برخاسته از آنرا متعالى ترین تجربه ى بشر مى داند که به فراتر از آن نمى اندیشد.
اما تجربه ثابت نموده است که هیچیک از اشکال حکومتى ذکر شده، مانع دیکتاتورى و انحراف از سوء استفاده از قدرت نشده و هر یکى به میزان متفاوتى، این روحیه را در درونمایه شان داشته و یا پرورانده اند.
با بروز اسلام سیاسى، برخى از دین باوران بر حکومت دینى تأکید دارند و آنرا حلال مشکلات جامعه در ابعاد مختلف مى دانند. اما موارد محدودى از حکومت هاى به اصطلاح دینى که در دهه هاى اخیر و در بعضى از کشور ها رویکار آمده، نشان داده است که نه تنها، تفاوت چندانى از سایر حکومت ها ندارند بلکه مؤلد نوع خطرناکترى از استبداد و دیکتاتورى دینى نیز بوده اند که اغراض سیاسى شانرا به بهانه ى تمثیل حاکمیت خدا در زمین و بر مردم تطبیق نموده اند.
در حالیکه آنچه حکومت را از دیکتاتورى باز مى دارد، شکل و فورم نیست بلکه ماهیت و محتوى آن است که تا حال کمتر به آن توجه شده است. عده ى از متفکران مسلمان بدین باورند که اساساً مقوله ى بنام حکومت اسلامى وجود ندارد. آنچه در اسلام مطرح است، حکومت مسلمانان با معیار ها و اصول اسلامى است. بدین معنا که جوامع مسلمان بنابر مقتضیات زمانى و مکانى خاص خود شان و در پرتو اصول دینى میتوانند نوع حکومت شانرا انتخاب نمایند. این حکومت میتواند هر شکل و فورمى داشته باشد اما نمیتواند با معیار هاى اسلامى مغایر باشد. یعنى اصول ثابت دارد اما مسلمانان بنابر مقتضیات و مصلحت هاى خاص خود شان در شکل و نوع تطبیق آن آزادى عمل دارند.
فتح الله گولن اسلامگراى ترک، معتقد است که دین از جنبه هاى تغیر ناپذیر زنده گى بشر است اما سیاست و حکومتدارى از جنبه هاى تغیر پذیر آنست. دین امرى الهى است اما حکومتدارى امرى مدنى است. بناً نمیتوان اصول ثابت دین را بر ظرف تغیر پسند حکومت سوار نمود. پایه هاى دین بر ابعاد تغیر ناپذیر شخصیت انسان نظیر، معنویت گرایى، استقلال پسندى، آزادى خواهى، عدالت، تعاون، صداقت، مهرورزى و و و استوار است. و اگر محتوى یک جامعه با معیار هاى دینى منطبق باشد، حکومت برخاسته از آن نیز باز تولید همین محتوى خواهد بود.
روى این ملحوظ است که در اسلام، شکل حکومت مطرح نیست بلکه محتوى و ماهیت آن ارزشمندست که مانع انحراف و رفتن بسوى دیکتاتورى است.
