در این نوشته کوشش شده است تا تاریخ افغانستان منحیث سرزمین و دولت مورد بررسی قرار گیرد و نتیجه علمی و منطقی آن خدمت تان تقدیم گردد. زیرا اصطلاح افغانستان منحیث یک دولت یکی از جمله اصطلاحاتی است که از سال های زیادی مورد جر و بحث قرار دارد. اکثر نویسندگان و شهروندان کشور را باور به این است که افغانستان در سال ۱۷۴۷ میلادی توسط احمد شاه ابدالی ساخته شده و اولین پادشاه افغانستان وی می باشد ویا جغرافیه کنونی از زمان احمد شاه ابدالی بدینسو بنام افغانستان یاد می شود. حال می بینیم که این ادعا درست است یا نه؟
صیقل (۱۳۹۴:۵۵) بدون اینکه تاریخ و جغرافیه معلوم ذکر کند می گوید که حین سقوط و فروپاشی امپراتوری صفوی و مغول در نتیجه توافق روسای قبایل دولتی بنام افغانستان تشکیل گردیده است . چنانکه در بالا گفتیم معلوم نیست که این دولت در کدام سال و در کدام منطقه تشکیل گردیده است. به باور نویسنده کتاب افغانان اصطلاح افغانستان برای اولین بار در سال ۱۸۳۸ میلادی در وقت حکمفرمایی شاه شجاع حین عقد موافقتنامه بین حکومت سک ها و برتانیا در شهر لاهور پاکستان ذکر گردیده است. اما اندیشمند (۱۳۹۲:۱۵) به این باور است که نام افغانستان در۳۰ مارس ۱۸۵۵ میلادی حین عقد موافقتنامه جمرود درج گردیده و در این موافقتنامه امیر دوست محمد خان والی کابل و حاکم یک منطقه افغانستان ذکر گردیده است. علمی (۱۳۹۳:۱۴) به این باور است که امیر شیر علی خان در ۱۲ جون سال ۱۸۶۳ میلادی برای اولین خود را شاه افغانستان اعلان کرده و بعد از این افغانستان منحیث یک دولت و سرزمین یاد شده است. رحیمی (۱۳۸۷:۸۱) حین یاد آوری از نام افغانستان منحیث یک کشور می گوید این اصطلاح برای اولین بار در وقت میر محمد یعقوب خان در سال ۱۸۷۹ میلادی استفاده گردیده است. زیرا یعقوب خان در تاریخ متذکره خود را امیر افغانستان اعلان کرده است.
این بود نظریات کلی و عمومی در باره استفاده واژه افغانستان منحیث یک دولت و حکومت. چنانکه در معلومات بالا دیده می شود در هیچ یک از نظریات داده شده از ساخته شدن کشوری بنام افغانستان در سال ۱۷۴۷ میلادی و آن هم توسط احمد شاه ابدالی ذکر نگردیده و از سوی دیگر نه احمد شاه ابدالی و نه شاهان به قدرت رسیده بعد از وی تا وقت حاکمیت شاه شجاع هیچگاهی خود را حاکم و پادشاه افغانستان نگفته اند. سابقه ترین تاریخ در مورد افغانستان همانا ذکر شدن آن در سال ۱۸۳۸ میلادی می باشد.
به باور شهرانی افغانستان توسط انگلیس و روسها ساخته شده است (منصور، ۱۳۸۷:۱۳). اما شهرانی نگفته است که افغانستان در کدام سال و چگونه توسط آن دو دولت ساخته شده و کدام مناطق را دربر می گرفت؟ حال با در نظرداشت سیر تاریخی آن می توان گفت که افغانستان اولین بار در سال ۱۸۳۸ میلادی منحیث یک دولت در مکاتبات رسمی ذکر و درج گردیده و مناطق کوه های سلیمان و همجوار آنرا دربر گرفته است. سرحدات کنونی افغانستان در سال ۱۸۹۳ میلادی در زمان حکمفرمایی عبدالرحمن خان تعیین گردیده و در سال ۱۹۱۹ میلادی ویا نظر به یک روایت دیگر در سال ۱۹۲۱ میلادی استقلال خود را از انگلیس ها گرفته است.
اگر جغرافیه در نظر گرفته شود می توان گفت افغانستان در سال ۱۸۹۳ میلادی شکل کنونی خود را به خود گرفته و اگر استقلال سیاسی در نظر گرفته شود آنگاه می توان سال ۱۹۱۹ ویا ۱۹۲۱ میلادی را سال تأسیس دولت افغانستان یاد کرد و در اینصورت اولین پادشاه آن امان الله خان می باشد.
اینکه در بسیاری کتاب و نوشته ها آریاناو خراسان به عنوان نام های سابق افغانستان ذکر می گردد با واقعیت کنونی و جغرافیه افغانستان کنونی چندان مطابقت ندارد. چونکه آریاناو خراسان جغرافیه وسیع تر و کلان تر از این را دربر می گرفت و از سوی دیگر آریاناو خراسان یک تمدن بودند تا جغرافیه. بنائن افغانستان به هیچ وجه با آن دو تمدن بزرگ قابل مقایسه نیست. اما می توان گفت که جغرافیه کنونی افغانستان یک قسمت و بخش از آریانا و خراسان بوده است.
لعاب سخن اینکه افغانستان منحیث دولت و حکومت برای اولین بار در سال ۱۸۳۸ میلادی در مکاتبات رسمی یاد شده در سال ۱۸۹۳ میلادی حیثیت سرزمین کنونی را به خود گرفته و در سال ۱۹۱۹ میلادی استقلال سیاسی خود را اعلان کرده بحیث یک دولت مستقل ظهور کرده و اولین پادشاه آن امان الله خان می باشد.
