عبدالعلی مزاری در سال ۱۳۲۵(۱۹۴۶) در شهرستان چهارکنت استان بلخ چشم به جهان کشود. او از لحاظ قومی به قوم هزاره تعلق داشت و پدرش حاجی‌خداداد از کلان‌های محل تولد و زندگی مزاری در روستای نانوایی چهار کنت بود. مزاری از لحاظ مذهبی شیعۀ دوازده امامی بود و بعد از تکمیل دوره ابتدایی مکتب(دبستان) به تحصیلات دینی در حوزه های علمیه قم ایران و نجف عراق پرداخت. او دراین دوران با طرفداران آیت الله خمینی روابط نزدیک برقرار کرد و در زمان پادشاهی محمدرضا پهلوی دوبار به زندان رفت. مزاری بعد از کودتای حزب دمکراتیک خلق در چارکنت بلخ دست به قیام مسلحانه علیه دولت حزب دموکراتیک خلق زد و با جمعی از همفکرانش“سازمان نصر“را بنیان گذاشت.
شخصیت عبدالعلی مزاری ترکیبی از ویژگی‌های سرسختی و شجاعت، ستیزه جویی و کینه توزی، صراحت گویی و پایمردی بود. وی هرچند برای ایجاد یک حزب واحد شیعه هزاره تلاش کرد و خود در رهبری این حزب یعنی حزب وحدت اسلامی قرار گرفت، اما نتوانست اتحاد و یکپارچگی حزب مذکور را حفظ کند. حزب وحدت در رهبری او انشعاب کرد و نیروهای او با طرفداران محمداکبری در حزب وحدت به خصومت و جنگ پرداختند. این جنگ در ۲۳ سنبله ۱۳۷۳ در غرب کابل به وقوع پیوست. نیروهای جناح محمد اکبری و حرکت اسلامی به‌رهبری محمد آصف محسنی در این جنگ مغلوب گردیدند به احمدشاه مسعود پناه آوردند.
پس از آنکه طالبان در ۲۶ دلو ۱۳۷۳ چهار آسیاب مقر حزب اسلامی حکمتیار را تصرف کردند، نیروهای حزب وحدت به رهبری عبدالعلی مزاری با سیصدتن از بقایای نیروی جنرال دوستم به قوماندانی جنرال همایون فوزی که از چهارآسیاب به غرب کابل آمده بودند در محاصره طالبان و نیروهای دولت قرار گرفتند. مزاری با هر دو طرف یعنی طالبان و احمدشا مسعود به مذاکره پرداخت، اما مذاکرات او بی نتیجه بود. طالبان مطالبه و تقاضای عبدالعلی مزاری را در دفاع مشترک رد کردند و مزاری شرایط طالبان را در واگذاری مناطق و مواضع و تحویلدهی سلاح و تجهیزات نظامی خود به آن ها پذیرفت و تمام اسلحۀ سنگین و سبک خود را به طالبان داد.
طالبان از هفدهم تا بیستم و یکم حوت ۱۳۷۳ تمام خطوط مقدم جبهه در غرب کابل را تصرف کردند. طالبان نخست سلاح نیروهای جنرال دوستم را گرفتند و آن نیروها را به استان قندهار انتقال دادند و سپس به خلع سلاح حزب وحدت پرداختند. طالبان در اولین درگیری با نیروهای احمدشاه مسعود تلفات سنگینی را متحمل شدند و با ادامه جنگ از مواضع خود عقب نشستند.
با عقب نشینی طالبان، عبدالعلی مزاری در نامه‌ای از «ملا بورجان» قوماندان عمومی طالبان در اطراف کابل خواست که سلاح حزب وحدت را دو باره به آنها مسترد نماید تا بدفاع از مواضع و مناطق خود بپردازند. اما طالبان نپذیرفتند و عبدالعلی مزاری خواستِ سفیر ایران در آمدن خود به سفارت ایران و قلمرو حاکمیت دولت را رد کرد. رهبر حزب وحدت به استقامت جنوب کابل رفت و در ساحه گل باغ، حومه جنوبی شهرکابل توسط طالبان دستگیر گردید و با همراهانش به شکل اسیر به چهار آسیاب انتقال داده شد. وی در چهارآسیاب مورد شکنجه و اذیت طالبان قرار گرفت. تلاش برای رهایی عبدالعلی مزاری بی‌نتیجه ماند.
ملاعمر رهبرطالبان به نامه مولوی تره خیل که خواستار آزادی مزاری شده بود پاسخی نداد. طالبان رهبر حزب وحدت را با پانزده تن از همراهانش که با چرخبال به قندهار انتقال میدادند در نزدیکی غزنی دسته جمعی به شهادت رسانیدند. طالبان در توجیه قتل موصوف گفتند که او در داخل هواپیما با افراد مسلح طالبان درگیری کرد و در جریان درگیری کشته شد. اما جسد رهبرحزب وحدت که بعداً به شهر مزار شریف انتقال یافت و دفن گردید نشان میداد که دست و پای او در جریان شکنجه شکسته شده و به صورت و سینه‌اش ده‌ها مرمی شلیک گردیده است. ۹ نفر از کشته شده گان با مزاری اعضای ارشد حزب وحدت بودند و شش تن دیگر بادیگاردان قبلی او را تشکیل میدادند. علاوه بر مزاری و همراهانش، ۲۳ تن دیگر از افراد حزب وحدت در چهارآسیاب توسط طالبان تیرباران گردیدند. اجساد آنها که دسته جمعی زیر خاک شده بودند بعد از عقب نشینی طالبان از چهار آسیاب بدست آمد. من(نگارنده) که شاهد بیرون کردن این اجساد از گودالی در چهار آسیاب کابل بودم، تمام آنها با دستان از عقب بسته شده در ناحیه سر مورد اصابت مرمی کلاشینکوف طالبان قرار گرفته بودند.
مزار یک سگ بود لعنت بر این پدرلعنت کثیف شود
نوشته محترم اکرم دانشمند را پیرامون شهادت استاد مزاری بدست طالبان دقیقآ مطالعه کردم متاسفانه طوریکه لازم بوده، حقایق کشتن استاد مزاری را تذکر نداده است. یا از حقایق اطلاع نداشته و با اگر داشته طفره رفته است یک پژوهشگر اولآ معلومات کافی در خصوص یک موضوع جمع آوری می کند و بعدآ ابراز نظر می کند که چنین نشده است .
۱.خوداش در رهبری حزب خود را فرار نداد بل به اساس انتخابات درون حزبی از طرف هیات رهبری حزب به اکثریت آرا به حیث رهبر حزب انتخاب شد.
۲.زمانیکه گلبدین حکمتیار از چهار آسیاب فرار کرد و بخشی از نیرو های به طالبان تسلیم شد و طالبان در چهار آسیاب جابجا شدند. توسط نامهء به استاد مزاری خواهان مذاکره شدند که استاد مزاری سه نفر از اعضایرهبری حزب وحدت را جهت مذاکره به چهاراسیاب اعزام کرد بعد از گفتگو ها گذارش خود را به استاد مزاری سپردند که یکی از مفاد گفتگو نمایندگان حزب وحدت و طالبان اعزام نیرو های طالبان در ببخش های از سنگر حزب وحدت بود، که حزب وحدت بعضی از سنگر خود را به اساس هدایت حزب وحدت به طالبان سپردند ولی طالبان در اراضی بلد نبود بعد از یک روز جنگ با شورای نظار شکست را متقبل و نیروهایش همه به چهاراسیاب فرار کردتد در حالت توازن قوای حزب وحدت برهم خورد.
دو روز بعد طالبان دوباره پیشنهاد مذاکره را با شخص مزاری می دهند مزاری با ۱۰نفر هیات رهبری حزب و بادی گارد هایش به طرف چهار آسیاب روان می‌شود
نزدیک به قرار کاه طالبان همه شان خلع سلاح و اسیر می گیرند و در همانجا یعنی چهاراسیاب توسط برچه استاد را می کشند و همراهانش را تیر باران می کند و بعد در چرخ بال به غزنی انتقال و انجا در یکی از قریه جات تمام کشته شدگان را به زمین می اندازد. و بعدآ مردم قریه پبگر را پیدا می کنند ۱۷ شب روز بر دوش تا بامیان انتقال می دهند
من امید وارم هر نویسنده و پژوهشگر گرامی نوشته هایشان مطابق به واقعیت باشند.
قاتلان بابه مزاری طالب و پشتون گلبدین سیاف حقانی و قوم سگ زی است که این حیوانات وحشی توسط بمب اتم نابود شوند