خبر و دیدگاه

سیر تاریخی واژه های افغان و افغانستان در نقشه های جغرافیایی

Abdul_lalzad
نویسنده و پزوهشگر: دکتور عبدالخالق لعلزاد

ده سال پیش (می ۲۰۰۶ ) اولین مقاله تاریخی خود زیر عنوان «افغانستان امروزی در نقشه های دیروزی» را به نشر سپردم که مورد توجه علقمندان تاریخ کشور قرار گرفت و در کابل اقبال چاپ یافت. این اثر به گمان غالب اولین پژوهش تاریخ کشور به اساس نقشه های جغرافیایی پنداشته می شود. در آن وقت به تعداد اندکی از نقشه های جغرافیایی دسترسی وجود داشت. حال که امکانات بیشتر و گسترده تری در این عرصه بوجود آمده، یکتعداد زیاد نقشه های قدیمی را که از دقت و بزرگ نمایی فوق العاده برخوردار اند، جمع آوری و خدمت جوانان کشور تقدیم می نمایم. در این نقشه ها (بدون نقشه ترکی که سال نشر آن ۱۶۲۰ داده شده) پنج دوره تاریخی بصورت برجسته دیده می شود:

۱ – دوره ایکه کوههای سلیمان (در پاکستان امروزی) بنام کوههای افغان نامیده می شود: نقشه های سال های ۱۶۲۰ تا ۱۷۵۰ دیده شود. در اکثر این نقشه ها در کنار واژه افغان واژه پتان نیز دیده می شود؛

۲ – دوره ایکه همین کوهها بنام افغانستان نامیده می شود: نقشه های سال های ۱۷۵۰ تا ۱۸۰۰ دیده شود؛

۳ – دوره ایکه افغانستان به مناطق جنوب قلمرو سلطنت کابل اطلاق می شود: نقشه های سال های ۱۸۰۰ تا ۱۸۶۰ دیده شود. سلطنت کابل در این دوران اکثرا شامل هندوکش و هرات نبوده و در بعضی نقشه ها بنام امپراتوری افغان ها یا ابدالی ها نیز نامیده شده است؛

۴ – دوره ایکه نام افغانستان جانشین نام کابل می شود؛ نقشه های سال های ۱۸۶۰ تا ۱۸۹۰ دیده شود (شمال هندوکش اکثرا شامل آن نیست)؛

۵ – دوره ایکه نام افغانستان شامل تمام جغرافیای افغانستان امروزی می شود؛ نقشه های پس از سال های ۱۸۹۰ تا امروز دیده شود.

در این نقشه ها معلومات جالب و دلچسبی وجود دارد. اما من از توضیحات اضافی صرفنظر نموده و صرف موجودیت واژه های افغان، افغانستان و کابل را ذکر کرده ام. در نقشه های که سال طبع آن در داخل قوس نوشته شده، سال نشر آن در بالای نقشه دیده می شود. اما در نقشه های که سال طبع آن در داخل قوس نیست، سال نشر آن در بالای نقشه وجود نداشته و به سایت ماخذ باور شده است. اکثریت مطلق نقشه ها در سایت /com.davidrumsey.www://http با دقت و بزرگ نمایی فوق العاده وجود دارد. نقشه های پیش از ۱۶۰۰ از معلومات و دقت لازم برخوردار نبوده و به همین علت از آوردن آنها صرفنظر شده است. قابل یاد آوری است که در آن زمان ها اصطلح «کشور» با «مرز» های مشخص وجود نداشته و «قلمرو» شاهان و حاکمان معمول توسط «سرحد» های طبیعی از قبیل کوهها، دریا ها، دشت ها، جهیل ها و… از همدیگر جدا میشد. به همین علت آن سرحد ها با خطوط نقطه نقطه علامه گذاری شده و خطوط رنگارنگ بعدا در بالای کوهها و آن نقطه گذاری ها ترسیم شده که یا زیاد قابل اعتبار نیستند و یا شاید زمان بعدی را نشان دهد. چون هیچ قلمروی ثابتی در آن زمان ها وجود نداشته است. همچنان قابل ذکر است که به اساس منابع تاریخی هیچ یک از سلاطین و حاکمان این قلمرو ها تا زمان امیر عبدالرحمن (۱۸۸۰ – ۱۹۰۱ ) خود را امیر یا شاه افغانستان نگفته اند. اما از آنجاییکه از نیمه دوم سده هجده ببعد حاکمان این قلمرو ها «افغان» بودند، منابع اروپایی قلمرو حکومت آنها در این نقشه ها را در اوایل سده نزده بنام کابل و در نیمه دوم سده نزدهم بنام افغانستان ثبت کرده اند.

برای مطالعه نقشه ها به چوگات PDE زیر جستجو نمائید

نتیجھ گیری

نقشھ ھای جغرافیایی پنج دوره را مشخص می سازد:

۱ – دوره ایکه کوههای سلیمان (در پاکستان امروزی) بنام کوههای افغان نامیده می شود: نقشه های سال های ۱۶۲۰ تا ۱۷۵۰ دیده شود. در اکثر این نقشه ها در کنار واژه افغان واژه پتان نیز دیده می شود؛

۲ – دوره ایکه همین کوهها بنام افغانستان نامیده می شود: نقشه های سال های ۱۷۵۰ تا ۱۸۰۰ دیده شود؛

۳ – دوره ایکه افغانستان به مناطق جنوب قلمرو سلطنت کابل اطلاق می شود: نقشه های سال های ۱۸۰۰ تا ۱۸۶۰ دیده شود. سلطنت کابل در این دوران اکثرا شامل هندوکش و هرات نبوده و در بعضی نقشه ها بنام امپراتوری افغان ها یا ابدالی ها نیز نامیده شده است؛

۴ – دوره ایکه نام افغانستان جانشین نام کابل می شود؛ نقشه های سال های ۱۸۶۰ تا ۱۸۹۰ دیده شود (شمال هندوکش اکثرا شامل آن نیست)؛

۵ – دوره ایکه نام افغانستان شامل تمام جغرافیای افغانستان امروزی می شود؛ نقشه های پس از سال های ۱۸۹۰ تا امروز دیده شود. یافته ھای «نقشھ ھای جغرافیایی» با یافته ھای «منابع تاریخی» و «معاھدات با انگلیس ھا» تطابق و ھمخوانی عجیبی دارد:

به اساس منابع تاریخی:

* واژه ھای “افغان” “، افغانان” “، افغانیان“، ”افاغنه”، ”اوغان”، ”اوغانی” و “اوغانیان” با سابقە ھزار ساله، نام اقوام یا قبایلی بوده است در اطراف کوھھای سلیمان واقع در پاکستان امروزی…

* “افغانستان” “و اوغانستان” با سابقۀ ھفتصد ساله – نام ولایت یا منطقۀ بوده است جدا از کابل، غزنین، کندھار و سیستان تا نزدیکی ھای رود سند: یعنی اطراف کوھھای سلیمان در پاکستان امروزی…

* ھیچیک از حاکمان یا زمامداران این قلمرو تا زمان عبدالرحمن خان (۱۸۸۰م) خود را امیر یا شاه افغانستان نگفته اند…

به اساس معاھدات با انگلیسھا:

* شجاع الملک در معاھدۀ ۱۸۰۹ م “شاه کابل” خوانده شده است… * کامران در معاھدۀ ۱۸۳۹ م “شاه ھرات” گفته شده است… * دوست محمد در مععاھدۀ ۱۸۵۵ م “والی کابل و ممالک افغانستان” و در قرارداد ۱۸۵۷ م “حاکم کابل و ممالک افغانستان” خوانده شده است…

* برای اولین بار در معاھدۀ گندمک در سال ۱۸۷۹ م، محمد یعقوب خان بنام “امیر افغانستان و ملحقات آن” نامیده شده است… * ھمین عنوان ”امیر افغانستان و ملحقات آن” در معاھدات بعدی با امیرعبدالرحمن خان (۱۸۹۳ م) و امیرحبیب الله خان (۱۹۰۵ م) تکرار گردیده است…

* فقط در زمان امیرامان الله (۱۹۱۹ – ۱۹۲۹ م) است که واژۀ “ملحقات آن” و “امیر” حذف گردیده و امان الله بھ حیث “شاه افغانستان” خوانده شده و به این ترتیب “افغانستان” بدون تصویب ھیچ مرجعی به حیث نام رسمی کشور باقی مانده است…

* نام افغانستان برای بار اول در معاھدۀ حکومت برتانیھ با رنجیت سنگھ (و شجاع الملک شاه مخلوع کابل) در لاھور در ۲۶ جون ۱۸۳۸ م ذکر گردیده است (باید در نقشھ ھا دید که افغانستان در این دوران شامل کدام مناطق بوده است)…

منابع

۱ .لعل زاد. افغانستان امروزی در نقشه های دیروزی. می ۲۰۰۶

http://www.khorasanzameen.net/php/pdf/alalzad04.pdf ۲

.لعل زاد. چگونگی ایجاد کشوری بنام افغانستان (۱ .(اپریل ۲۰۰۷

http://www.khorasanzameen.net/history/alalzad01.pdf ۳ .

لعل زاد. بحثی پیرامون نام های تاریخی و جغرافیای دیروزی اریانا، ایران، پارس و خراسان. جون ۲۰۰۷

http://www.khorasanzameen.net/history/alalzad02.pdf ۴

.لعل زاد. به ادامه بحثی پیرامون چگونگی ایجاد کشوری بنام افغان ستان (۲ .(سپتمبر ۲۰۰۸

http://www.khorasanzameen.net/history/alalzad03.pdf ۵

.لعل زاد. مت کنفرانس: چگونگی ایجاد کشوری بنام افغان ستان. نومبر ۲۰۰۸

http://www.khorasanzameen.net/archive/history/alalzad04.pdf ۶ .

لعل زاد. افغانستان در منابع تاریخی. نومبر ۲۰۱۱

http://www.khorasanzameen.net/php/pdf/alalzad05.pdf ۷

.لعل زاد. متن کنفرانس: نام های تاریخی و جغرافیای قدیمی سرزمین های آریایی ها، پارس، آریانا، ایران و خراسان در منابع پیش از اسلم. فبروری ۲۰۱۲

http://www.khorasanzameen.net/php/pdf/alalzad07.pdf ۸

لعل زاد. متن کنفرانس: نام های تاریخی و جغرافیای قدیمی سرزمین های ما در منابع پس از اسلم. اپریل ۲۰۱۲

http://www.khorasanzameen.net/php/pdf/alalzad08.pdf

نوشته های مشابه

‫۳ دیدگاه ها

  1. ښاغلی لعلزاد سلامونه. نه پوهیږم چه قصدا ځان نا خبره اچوی او که په رښتیا هم یو مهم موضوع ته مو پام نشته. په ډیپلماټیک عرف کی د هیواد نوم په اکثره مواردو کی نه اخستل کیږی بلکه د هیواد د پلازمینی نوم ذکر کیږی. که د افغاسنتان او امریکا تر منځ د ستراتیژیکو همکاریو تړون ته وګورو، د دی تړون نوم کابل-واشنګټن ترمنځ د ستراتیژیکو همکاریو تړون دی نه افغانستان -امریکا. آیا دا پدی معنی دی چه د افغانستان او امریکا په نوم باندی هیوادونه وجود نلری؟ هیله ده چه موخه مو د عامه اذهانو ګمراه کول نه وی.
    لعلزاد صاحب په مهربانی سره ووایاست چه د ذکر شویو نقشو له مخی ، چه هغه ستاسو په خبره د افغانستان نوم وجود نه درلود، نو د ابدالیانو د امپراطوری چه بنسټ یی ستر امپراطور احمدشاه بابا ایښی و او ننی پاکستان ، هندوستان ، بنګله دیش ، د ایران ډیری برخی ، تاجکستان او ازبکستان څینی برخی یی په بر کی نیولی. د هغه هیواد نوم څه شی و؟ یعنی پرته د افغانستان نه یی بل نوم درلود؟
    نه پوهیږم چه کوم تاریخ مو مطالعه کړی چه ادعا کوی چه په کال ۱۸۰۰- ۱۸۶۰ کی هرات او هندوکش د افغان امپراطوری برخه نه وه؟ حال دا چه په ۱۷۴۷ میلادی کی احمدشاه بابا واک ته ورسید او ۲۶ کاله یی پاچاهی وکړه چه پدی موده کی یی ستره امپراطوری تاسیس کړه چه پولی یی په شمال کی تر بخارا ، لویدیځ کی د ایران تر اصفهان جنوب کی تر سند او ډهلی پوری رسیدل او د هغه نه وروسته یی زوی تیمور شاه پاچا شو چه نږدی ۲۵ کاله پاچا و او د تیمورشاه په وخت کی د افغان امپراطوری یو سانتی متر خاوره هم چا نه وه لاندی کړی او تیمورشاه د خپل پلار په لاس جوړه شوی امپراطوری په ښه توګه وساتل. د هغه نه وروسته یی زوی شاه زمان واک ته ورسید خو د څو کلونو وروسته د لومړی ځل لپاره ایرانیانو وکولی شول چه د اصفهان او نوری سیمی چه ننی ایران پوری اړه لری د افغان امپراطوری نه جلا کړی خو ویی نشو کولای چه هرات ونیسی. تاریخ په ډاګه کوی چه د آخری ځل لپاره د ۱۷۴۷ کال نه مخکی د کندهار او هرات ځینی برخی د ایرانی شاه، نادر افشار تر واکمنی لاندی وی چه بیا یی تر نن ورځ پوری هیڅکله ونشو کولی چه هرات ونیسی.

  2. اگاهی دهی نویسنده ی محترم قابل قدر میباشد . اما فراموش نباید کرد که فهم حقایق و واقیتها در محیطی که به تلخی تبدیل شده باشد – عقل سلیم – گوش شنوا و چشم بینا میخواهد . امیدوارم روزی برسد تا اکثریت شههروندان این سر زمین قادر به درک حقایق شده و عامل بدبختها را بر طرف نمایند .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا