نام خانم کرزی چیست؟
۱) شکریه کرزی ۲) مینه کرزی ۳) زینت قریشی ۴) ملالی قریشی
حامد کرزی در کدام سال تولد شده است؟
۱) ۱۹۵۵ ۲) ۱۹۵۷ ۳) ۱۹۵۰ ۴) ۱۹۵۶
نام پدر کرزی چیست؟
۱) عبدالحق ۲) عبدالاحد ۳) عبدالصمد ۴) علی
سوالات فوق نمونه‌هایی از سوالات کانکور ورود به دانشگاه‌های دولتی افغانستان است. سوالاتی که می‌توانید نمونه‌هایی از آن را در کتابچه‌های مجموعه سوالات کانکور سال‌های 
گذشته ببینید. سوالاتی که نمی‌تواند ارزیابی‌کننده توان علمی و تحصیلی یک متعلم باشد. سوالاتی که بیشتر من را به یاد ملابندک‌هایی می‌اندازد که در دوران کودکی‌ام بزرگ‌ترها تعریف می‌کردند. ملابندک سوالات عجیب و معماگونه‌ای بود که مردم از ملای منطقه می‌پرسیدند تا او را بند بیاندازند و بنوعی او را ناتوان نشان دهند.
آنانی که آشنایی با اصول طراحی سوالات معیاری دارند به خوبی درک می‌کنند که این سوالات نخواهند توانست معیار درستی برای ارزیابی و سنجش توانایی شایستگی و لیاقت علمی یک متعلم و داوطلب ورود به دانشگاه باشد. من در نقد بر این موضوع به سوالات مرتبط با دروس تخصصی نمی‌پردازم و آن را واگذار می‌کنم به اساتید دروس مربوطه‌ای مانند کیمیا، فزیک و… تا به نقد این سوالات بپردازند. نقد و بررسی که اطمینان دارد ضرورت دارد. اما با توجه به سوالات بخش معلومات عمومی توجه شما را به چند نمونه از این سوالات جلب می‌کنم.
تبارشناسی خانواده کرزی
شما با سوالات مرتبط با تبارشناسی کرزی در ابتدای نوشته آشنا شدید. طراحی سوالات مرتبط با شخص و خانواده کرزی قرار است چه چیزی را در متعلمان کشور و داوطلبان کانکور ارزیابی کند؟ این سوالات مرتبط با کدام علم است؟ علمی به نام معلومات عمومی؟ مهم‌ترین معلومات عمومی مورد نیاز جامعه ما تبارشناسی خانواده کرزی است؟
این سوالات به خوبی ارزیابی‌کننده میزان ارادت و عنایت طراحان سوالات کانکور به خانواده حکومت و دربار است. اما آیا باید همین موضوع در مورد متلعمان و کانکور هم ارزیابی شود؟ اگر شرایط به همین منوال ادامه یابد، احتمالا تا سال‌های بعد داوطلبان کانکور به‌جای فراگیری علوم پایه و اساسی باید در مورد تمامی رویدادهای خانواده کرزی به جمع‌آوری معلومات بپردازند. به‌نظر می‌رسد نظام معارف کشور به نحوی به سمت تملق‌پروری، سطحی‌انگاری و حتا طایفه‌گرایی پیش می‌رود.
معکوس کنید.
معکوس ضد یکی از این‌ها فرض است:
۱) کاکا ۲) تره ۳) ضامن ۴) انا
اشتباه نکنید. گزینه ۳ به همین صورت در دفترچه سوالات کانکور آمده است، با همین غلط املایی. ضامن را اگر معکوس کنیم می‌شود نماض (نماز). از غلط املایی چشم‌پوشی می‌کنیم. نکته قابل توجه، وجود دسته‌ای از سوالات در کانکور است که می‌توانیم اسمش را بگذاریم: سوالات بازی با کلمات یا معکوس‌سازی. آنانی که در سال‌های اخیر در آزمون کانکور شرکت کرده‌اند، احتمالا با این سوالات آشنایی دارند. خوشبختانه من مجبور به چنین تجربه تلخی نشده‌ام. سوالاتی که نشان‌دهنده عدم آشنایی طراحان سوالات کانکور با اصول معیاری ارزیابی سنجش تحصیلی است. دسته‌ای از این سوالات صرفا به بازی با کلمات می‌پردازد، و ظاهرا قدرت چرخش ذهن و مکان‌یابی کلمات را در فرد ارزیابی می‌کند. طراحان این سوالات علاقه خاصی به معکوس‌سازی دارند و ظاهرا برای ذهن انسان قابلیتی به غیر از بازگشت‌پذیری و بازی با کلمات قایل نیستند. در سال‌های گذشته سوال دیگری از همین معکوس‌سازی‌ها آمده است. نمونه‌هایی از این سوالات را عینا ذکر می‌کنیم:
معکوس ضد یکی از این‌ها آخر زندگی است:
۱) سرد ۲) گرم ۳) بینا ۴) کور
از معکوس نمودن کدام واژه ذیل خانه با شکوه به‌دست می‌آید؟
۱) عمارت ۲) قصر ۳) جلال ۴) خاک
کلمه‌ای به مفهوم (شب) که اگر معکوس گردد عین کلمه حاصل می‌گردد؟
۱) لعل ۲) لول ۳) لال ۴) لیل
(ظرف بزرگ فلزی) که اگر معکوس گردد عین کلمه حاصل می‌گردد؟
۱) تشت ۲) تخت ۳) باب ۴) اوا
کدام ماه شمسی معکوس گردد تا فرزند گردد؟
۱) حمل ۲) اسد ۳) میزان ۴) دلو
نمونه این سوالات زیاد است. من واقعا درک نمی‌کنم که دلیل علاقه به این دسته از سوالات چیست؟ اما اگر هدف ارزیابی هوش عمومی داوطلبان باشد، استفاده از این نوع سوالات با این تعداد مناسب نیست. ظاهرا کسانی‌که می‌خواهند هوش عمومی داوطلبان را ارزیابی کنند، خودشان از هوش کافی برای چنین ارزیابی برخوردار نیستند. آنان می‌توانند از سوالات مناسب‌تری که سایر ابعاد هوش انسان را ارزیابی می‌کند، استفاده کنند. هوش کلامی تنها هوش مورد نیاز انسان برای تحصیل نیست و موقعیت مناسب ارزیابی‌اش هم آزمون کانکور نیست.
برای حسن ختام این بخش به سوال عجیب دیگری توجه کنید.
پای کدام پرنده بریده شود تا مترداف کره ماه گردد؟
۱) طوطی ۲) قمری ۳) عبدالحمید بابا ۴) احمد شا بابا
من نمی‌دانم چطور باید گزینه‌های ۳ و ۴ را در دسته پرندگان قرار داد؟ آیا این توهین به تاریخ کشور محسوب نمی‌شود؟
اطلاعات بی‌ارزش
سوالات باید از موضوعی که ارزش علمی اطلاعاتی داشته باشد طرح شود. این یکی از نکات اساسی در سنجش و ارزشیابی تحصیلی است. موضوعی که به اندازه کافی ارزش دانستن نداشته باشد، نباید تبدیل به سوال شود. برخی از سوالات کانکور از این بابت قابل نقد است. به‌عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنم.
– (پشتو قاموس) په کومه مطبعه کی چاپ شوی دی؟
۱) پیشور، دانش خپروندویه تولنه
۲) دولتی مطبعه، پشتو تولنه
۳) کابل، دانش خپروندویه تولنه
۴) کندهار، خپرندویه تولنه
خودتان قضاوت کنید. این‌که فلان کتاب در کدام شهر و مطبعه چاپ شده چه اهمیت، ارزش و سودی به لحاظ اطلاعات عمومی، یادگیری و فهم دارد؟ به نمونه دیگری توجه کنید:
کدام یکی از معلمین همیشه بدون خستگی به سوالات شما جواب می‌دهد؟
۱) معلم ریاضی ۲) معلم تاریخ ۳) معلم ادبیات ۴) کتاب
مولانا خال‌محمد خسته جهت اکمال تحصیل چند سال در هندوستان باقی ماند؟
۱) چهار سال ۲) پانزده سال ۳) ده سال ۴) سه سال
وزیر محمداکبرخان مکناتن را به کدام نوع اصحله از بین برد؟ (توجه: غلط املایی اسلحه در دفترچه کانکور آمده است)
۱) تفنگچه ۲) شمشیر ۳) برچه ۴) نیزه
پاسخ‌های نادرست و تمام درست
یکی دیگر از اصول طراحی سوالات چندگزینه‌ای، این است که تنها یکی از گزینه‌های پاسخ باید درست باشد. یکی از گزینه‌ها به‌راحتی غلط بودنش قابل تشخیص باشد و دو گزینه دیگر باید پاسخ‌دهنده را به تفکر برای رسیدن به پاسخ درست وادار کند. اگر برای سوالی با تحلیلی منطقی بتوان بیشتر از یک پاسخ در نظر گرفت، آن سوال ایراد دارد و حرفه‌ای طراحی نشده است.
به‌نظر شما سوال زیر این ویژگی را دارد؟
پیغمبر صل ا… علیه و سلم مردم را به چی امر کرد؟
۱) تمسک به قرآن و سنت نبوی ۲) پیروی از خلفای راشدین ۳) جنگ با مشرکین ۴) تعلیم و تعلم
هیچ‌کدام
براساس معیارهای طراحی سوالات چندگزینه‌ای (چهارجوابه)، آوردن گزینه (هیچ‌کدام) به‌عنوان یکی از گزینه‌های پاسخ، اشتباه می‌باشد. در حالی‌که این نوع سوالات هم در مجموع سوالات کانکور مشاهده می‌شود. به‌عنوان نمونه:
– یادنمون بدیهای کسی به‌خاطر جلوگیری از اعمال ناروا؟
۱) غیبت گفته می‌شود ۲) غیبت گفته نمی‌شود ۳) گاهی وقت غیبت گفته می‌شود گاهی نه ۴) هیچ‌کدام
چند پیشنهاد:
اول از همه بهتر است سوالات معلومات عمومی را از مجموع سوالات کانکور حذف کنیم. این دسته سوالات به‌نظر می‌رسد بیشتر به اعتبار سوالات کانکور لطمه می‌زند و زمینه‌ای برای اعمال سلیقه‌های شخصی طراحان سوالات کانکور فراهم می‌کند؛ از سلیقه‌های متملقانه گرفته تا ملابندک‌های قدیمی و تجدید خاطرات چیستان‌های نوستالژیک.
دوم این‌که مسلما طراحان سوالات باید آموزش ببیند. من هیچ آشنایی با نحوه طراحی سوالات کانکور در افغانستان ندارم و نمی‌توانم قضاوت و ارزیابی درست و دقیقی در مورد سیستم طراحی سوالات داشته باشم. اما هرچه هست نتیجه معیوب است و باید اصلاح شود. لذا نقد بیشتر را به خود مسولان و آنانی که با سیستم طراحی سوالات آشنا هستند، واگذار می‌کنم.
سوم این‌که باید به این نکته توجه داشت، متعلمی را که برای شرکت در آزمون کانکور آمده است، بیشتر درک کنیم. او نیامده است که غلط‌های املایی دفترچه سوالات را حل کند. نیامده است که به معماهای پوچ و بی‌محتوای طراحان سوالات پاسخ دهد. نیامده ثابت کند چقدر خانواده حکومت را می‌شناسد. نیامده است تا صرفا قدرت حافظه‌اش نسبت به اعداد و تاریخ و برخی اسامی کم‌ارزش، مورد آزمون قرار گیرد. اگر آن متعلم پس از اتمام جلسه کانکور به این نتیجه رسید که هدف از آزمون کانکور ارزیابی این موضوعات بوده، با چه انگیزه‌ای به مطالعه‌های مفید با هدف پرورش تفکر، خلاقیت و کارایی علمی بپردازد؟
قبلا در مورد برگزاری آزمون کانکور در افغانستان نوشته‌ام و نمی‌خواهم آن‌ها را تکرار کنم، اما مسوولان نظام آموزشی کشور به این نکته توجه کنند که کانکور تبدیل به بحران رنج آوری در این کشور شده است که مقدار زیادی از انرژی، انگیزه و احساسات نوجوانان این کشور را تحلیل برده و آسیب می‌زند. این موضوع را باید جدی گرفت.
نکته: سوالات آمده در مقاله از مجموع سوالات ولایات نمیروز، جوزجان و کابل انتخاب شده و عینا ذکر شده است.
___
برگرفته از روزنامه هشت صبح
