افغانستان یا زندان ملی – کدام یک؟

عوامل نابسامان بودن اوضاع در افغانستان

بدون شک که در دنیای اسباب، هیچ معلولی بدون علت نیست. پس رویهمرفته، اوضاع و احوال در افغانستان هم به نوبه خود از عوامل عمده و مشخص متأثر میباشد که تشخیص درست و رسیدگی عندالموقع به انها در بهبود شرایط نقش تعینن کننده ای خواهند داشت.

 یک نگاه گذرا و اجمالی به تاریخ افغانستان به خوبی میرساند که سیر تاریخی در این کشور خیلی متلاطم و در نوسان بوده است . این مقال، روی سه مؤلفه (رهبری، اتفاق نظر، و مهارت) قویترین عوامل پیروزی، متمرکز می باشد. کمرنگی واکثراً فقدان این سه عنصر و دهها فکتور فرعی دیگر، اوضاع کشور را از مدتها بدین سو متشنج و نابسامان ساخته است.

اینک هر یک از مؤلفه های فوق به صورت علیحده مورد بررسی قرار میگیرد.

فقدان رهبری:

مدیریت و رهبری یک تیم ، سازمان و یا ملت متلاشی کار آسانی نیست، ولی رهبر و مدیر کارا و شایسته با ایجاد انگیزه، ایجاد اولیت ها و عزم برای پیروزی میتواند در سخترین شرایط، مناسبترین و سازنده ترین تصمیم را اتخاذ نماید. آنکه از عهده چنین کاری بر نمی آید، رهبر نیست.

 یک رهبر باید توانائی و همچنان ویژگی های رهبری را داشته باشد در غیرآن، چنین رهبری در هر سطح که باشد با سرنوشت سازمان، تیم و کشور و ملت خود بازی می نماید.

 با کمال تأسف، افغانستان از دیر زمانی بدین سو، از این ناحیه بزرگترین آسیب را متحمل شده است. ناکاراترین افراد بنابر روابط و ضوابط مرموز و نامروز در حساس ترین پست های رهبری قرار گرفته اند.

 بعد از فرو پاشی رژیم طالبان در افغانستان در سال ۲۰۰۱، یک فرصت طلائی برای افغانستان دست داد ولی به نسبت نبود رهبری توانا ، سالم و مدبر ، تمام فرصتها یا کم ثمر واقع شدند ویا بی ثمر.

 اگراین کشور زعیم با کفایت و کارا میداشت، امروز اوضاع در کشور به صورت چشمگیر تغیر میکرد. بعد از سقوط رژیم سیاه، زمینه برای تقویت وحدت ملی هموار شده بود و باید در زمینه گامهای برداشته می شد.

با استفاده از فرصتهای پیش آمده ، می بایست سیاست خارجی و داخلی افغانستان و همچنان قانون اساسی کشور و نظام سیاسی بر مقتضی عصر و شرایط خاص افغانستان اساس گذاری می شُد و واحدهای امنیتی کشور به خصوص پولیس سرحدی در مرزهای افغانستان گماشته می شد که تا مرز های کشور تحت پوشش امنیتی کامل قرار میگرفت و نهایتاً امنیت ملی استحکام میافت و همچنان در بخش تعلیم و تربیه کار های بنیادی صورت میگرفت. سکتور زراعتی به خاطر رشد اقتصادی تقویه می شد. حضور نیروهای خارجی در کشور زمان بندی می شد تا از یکسو تشویش کشورهای منطقه رفع و سوی هم، نگرانی و سوظن های گروهای بهانه طلب و همچنان مردم افغانستان، رفع میگردید.

مبارزه با مواد مخدر و همچنان فساد اداری به صورت جدی و سیستماتیک صورت میگرفت ولی با کمال تأسف نه تنها به اینها و دهها مسائل مهم دیگر به صورت درست پرداخته نشد، بلکه کارروایی و عملکردهای ضعیف دولت باعث بحران نا امنی، بی ثباتی و دهها مشکلات دیگر شده است.

 فقدان اتفاق نظر

شالوده وحدت ملی روی اتفاق نظر که مهمترین عامل پیروزی می باشد، استوار است. به عباره دیگر، نبود وحدت ملی ناشی از فقدان وحدت بینش و اجماع سیاسی است. هرانجا که وحدت ملی وجود ندارد، وحدت قومی و قبیلوی و سمتی شدت میابد و به پیکر وحدت ملی ضربه وارد می نماید و در نتیجه خود کامگی و خود رائی و استبداد در همه عرصه ها به و ضاحت پدیدار میشود که یک مثال زنده در دنیای معاصر افغانستان میتواند باشد – سرزمین ایکه در همه سطوح، اختلاف نظر بیشتر از اتفاق نظر است!

 اجماع سیاسی میان رهبران افغانستان وجود ندارد و این امر باعث میشود که رهبران اقلیت ها همه سلیقه ای برخورد نمایند و در نتیجه شیرازه وحدت ملی از هم بپاشد.

 اصل مساوات و برابری و عدالت اجتماعی و همچنان مشارکت سیاسی برای شهروندان افغانستان زمانی میتواند تأمین شود که اجماع سیاسی میان رهبران تمام اقلیت ها ساکن در افغانستان بر مبنی عدالت و برابری و فرهنگ هم دیگری پذیری، تحکیم یابد.

به صورت واقع گرایانه، تحکیم اتفاق نظر به گونه مطلوب و آیدآل در جامعه ای ما که اوضاع کنونی اش نتیجه سالها استبداد سیاسی و نارسایی ها و قلدری ها گوناگون بوده است، کار ساده ای نیست ولی به خاطر تشکیل یک ملت و بعد رسیدن به اهداف و آیده آلها، مردم افغانستان و در رأس آن حکما، علما و اهل خبره در قسمت تعریف اجماع سیاسی و تحکیم آن در میان سران و رهبران این کشور جبراً و ضرورتاً می باید تلاشها و اقدمات را به خرچ دهند تا ریشه های وحدت ملی که در متن تودها از قبل وجود داشته است، بیشتر تقویه گردد و نهایتاً با تعهد مشترک از استقلال ملی، امنیت ملی، منافع ملی با وجدان بیدار پاسداری شود.

شایان تذکر است که تعهد مشترک در این سرزمین به صورت مقطعی و انقلابی در بین تودها وجود داشته است ولی شیرازه وحدت ملی بنابر فقدان اجماع سیاسی بین رهبران افغانستان کمرنگ شده است . تعهد مشترک مداوم و پایدار بر مبنای اجماع سیاسی و وحدت ملی و تعریف آرمانها و ارزش های مشترک به سطح ملی ، نیاز مبرم است.

توفیق در نظر توفیق در عمل است. روی این اصل، اگر سیاستمداران و اهل خبره افغانستان به نیابت از مردم این سرزمین به صورت صادقانه و با وجدان بیدار، به اجماع سیاسی نایل گردند، در نتیجه، امکان بیرونرفت از لاک قوم گرایی، امتیاز طلبی، دستور پذیری، وابستگی، بدبینی ، ناامنی و بی ثباتی میسر خواهد گردید و زمینه برای شکل گرفتن یک نظام مردمی مهیا خواهد شد.

اختلاف نظر در کشور جوانب منفی زیادی را به قبال داشته است – نبود اجماع سیاسی در بین رهبران در دو دوره تاریخی باعث از دست رفتن فرصت ها شد.

دوره اول: بعد از پیروزی مجاهدین و شکست رژیم کمونیست در افغانستان ، زمینه شکل گرفتن یک نظام مردمی و اسلامی مهیا شده بود ولی آنچه باعث عدم شگل گرفتن نظام ملی شد، اختلاف نظر در بین رهبران سیاسی بود و آن باعث جنگ های داخلی و زمینه ساز مداخلا ت خارجی تحت پروژه ای به نام طالبان و دهها موارد دیگر گردید.

دوره دوم: بعد از سقوط رژیم طالبان، اجماع سیاسی بین رهبران این کشور مایه گرفته بود ولی ضعف مدیریت و بعضاً عملکرد های مغرضانه و متناقص در سطح رهبری باعث از بین رفتن آن گردید.

جستجوی و استقرار وحدت ملی و ثبات سیاسی پایدار بدون موجودیت اجماع سیاسی در بین رهبران با توجه به اوضاع وشرایط افغانستان، یک امر محال است.

موجودیت اجماع سیاسی در یک کشوری همچو افغانستان در صورتیکه رهبران متعهد و خدمت گذار در عرصه سایسی حضور داشته باشند، به صورت اتوماتیک زمینه را برای شکل گرفتن یک سیستم مؤثر و کارا هموار میسازد و آن سد راه شکل گرفتن نظام هااستبدادی، تک قومی و دموکراسی استبدادی در کشور خواهد شد.

دموکراسی واقعی زمانی میتواند استحکام یابد که در بین رهبران وحدت بینش وجود داشته باشد و رهبران دارای اندیشه خدمت گذار و ظرفیت های سیاسی و اخلاقی باشند.

فقدان مهارتها

متأسفانه مهارت چگونه زندگی کردن و همچنان چگونه حکومت کردن از جمله امور است که برخی از افراد حتی با داشتن تحصیلات عالی از آن آگاهی ندارند چه رسد به مردم ایکه از دیر زمانی بدین سو قربانی استبداد، جنگ، و عوامل متعدد داخلی و خارجی شده اند.

قبل از پرداختن به اصل مطلب بهتر است روی معنی و انوع مهارت، تبصره کوتاهی نمایم.

در فرهنگ فارسی ” معین” مهارت را ماهر بودن در کاری ،زبردست بودن ،استادی و زبردستی تعریف کرده اند اما در کتاب اسمیت (ترجمه نمازی زاده) به عملی که در حداقل زمان , با صرف حداقل انزژی با حداکثر کیفیت و کارایی انجام گیرد , مهارت ” گفته شده است.

در فرهنگ آگسفورد، مهارت (Skill) را توانایی انجام کار به وجه احسن معنی کرده اند.

مهارتها انوع گوناگان دارند:

 مهارت خود آگاهی

توانایی شناخت از نقاط ضعف و قوت خواسته ها نیازها رغبت ها و تصویر واقع بینانه از خود است تا حقوق فردی اجتماعی و مسئولیتهای خود را بهتر بشناسیم با کسب این مهارت به سئوال اساسی “من کیستم”پاسخ می گوییم.

 مهارت همدلی

همدلی یعنی این که فرد بتواند مسائل دیگران را حتی زمانیکه در آن شرایط قرار ندارد درک کند و به انها احترام بگذارد . این مهارت موجب می شود تا به دیگران توجه کرده وآنها را دوست داشته باشیم وخود نیز مورد توجه و دوست داشتن دیگران قرار بگیریم وباایجاد روابط اجتماعی بهتر به هم نزدیک شویم.

مهارت روابط بین فردی

مهارتی است که موجب میشود ضمن تقویت روحیه ی مشارکت اعتماد واقع بینانه و همکاری با دیگران بتوانیم مرزهای روابط بین خود وکسانیکه دوستشان داریم را تشخیص داده ودرجهت ایجاد روابط صمیمانه و دوستانه قدم برداریم هر چه زودتر به دوستیهای نامناسب و نا سالم خود خاتمه دهیمپیش از آنکه مورد آسیب جدی قرار بگیریم.

مهارت ارتباط موثر

کسب این مهارت به ما می آموزد برای درک موقعیت دیگران چگونه به سخنان آنان فعالانه گوش دهیم و چگونه دیگران راازاحساس ونیازهای خوداگاه نماییم تاضمن به دست آوردن خواسته های خود طرف مقابل نیز احساس رضایت نماید.

مهارت مقابله با استرس

در دنیای امروز همواره با تغییرات وسیع وپیچیده ای مواجهیم و هر تغییری با فشارهای روحی وروانی (استرس)همراه است .میزان استرس اگر بیشتر از حد و طولانی باشد بر زندگی و عملکرد ما تاثیر منفی گذاشته و مشکلات جدی وزیادی را برای ما به وجود خواهد آورد.فراگیری این مهارت به ما کمک می کند تا استرسهای مخالف و اثرات آن را شناخته و راههای کاهش یا مدیریت بر آنها را کسب نماییم.

مهارت مدیریت بر هیجانها

اگر بتوانیم مدیریت مطلوبی بر هیجانهای خود مانند شادی غم خشم ترس یاس اضطراب و …..داشته باشیم رویاها خاطرات و ادراکات ما جان می گیرد.کسب این مهارت به ما کمک می کند تا ضمن شناسایی هیجانهای خود و دیگران و تاثیر آنها بر تفکر رفتارهایمان بتوانیم در مقابله با آنها واکنش مناسب را از خود بروز دهیم.

مهارت حل مساله

ماهرروزبامسایل فراوانی رو به رو هستیم که برخی ساده و برخی پیچیده اند .مهرت حل مساله این توانایی را به ما می دهد که با توجه به تجارب علمی و توانمندیهای ذهنی خود بتوانیم در جهت “حل مسئله” یا مشکل قدم برداشته و به نتیجه ی مطلوب دست یابیم.

مهارت تصمیم گیری

انسان در مسیر زندگی همواره نیازمند تصمیم گیریها ی مختلف است وموفقیت در زندگی در گرو تصمیم گیری درست و بجای اوست.مهارت تصمیم گیری به ما کمک می کند تا با اطلاعات و آگاهی کافی با توجه به اهداف واقع بینانه ء خود از بین راه حلهای مختلف بهترین راه حل را انتخاب کرده و به کار بگیریم و پذیرای پیامدهای آن نیز باشیم.

مهارت تفکر خلاق

فکر کردن مهارتی است که از کودکی می آموزیم .مهارت تفکر خلاق قدرت کشف وتولید اندیشه ی جدید را برای ما فراهم می آورد.مهارت تفکر خلاق به ما کمک می کند در مواجهه با حوادث ناگوار چگونه احساسات منفی خود را به احساسات مثبت تبدیل کنیم .تفکر خلاق “نوع دیگر دیدن ” است در این تفکر هیچگاه مشکل یک عامل مزاحم به حساب نمی آید بلکه یک فرصت برای کشف راه حل های نو وبدیع تلقی می شود که تا کنون کسی به ان توجه نکرده است .

مهارت تفکرنقادانه

تفکر نقادانه نوع دیگر از تفکر است .کسب این مهارت به ما می آموزد تا هرچیزی را به سادگی ودر بست قبول یا رد نکنیم ابتدا در مورد آن موضوع سئوال و استدلال کنیم سپس بپذیریم یا رد کنیم کسانیکه از تفکر نقادانه بر خوردارند فریب دیگران را نمی خورند و به راحتی جذب گروهها مخرب و ترویستی نمیشوند.

مهارتهای زندگی شامل مجموعه ای از توانایی‌ها هستند که قدرت سازگاری و رفتار مثبت و کارآمد را افزایش می‌دهند . در نتیجه شخص قادر می‌شود بدون این که به خود یا دیگران صدمه بزند ، مسئولیت‌های مربوط به نقش اجتماعی خود را بپذیرد و با چالش‌ها و مشکلات روزانه زندگی به شکل مؤثر روبه ‌رو شود.

نیازهای زندگی امروز، تغییرات سریع اجتماعی فرهنگی ، تغییر ساختار خانواده ، شبکه گسترده و پیچیده ارتباطات انسانی و تنوع ، گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی و مباحث و مفاهیم معصر حکومت داری و ملت سازی انسان ها را با چالشها ، استرس‌ها و فشارهای متعددی روبرو نموده است که مقابله مؤثر با آنها نیازمند توانمندی‌های روانی- اجتماعی می باشد . فقدان مهارتها و تواناییهای عاطفی ، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مسائل و مشکلات آسیب پذیر نموده و آنها را در معرض انواع اختلالات روانی، رفتاری ، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قرار می ‌دهد.

ظرفیت سازی و کسب مهارت ها زمانی به سهولت انجام میپذیرند که فضای مساعد ، انگیزه و سیستم کارا وجود داشته باشد. در کشوری همچو افغانستان که هیچ چیز از گذشته تهداب گذاری علمی شده است و شرایط زندگی نا مساعد می باشد، یک روند روز گذرانی و روز چلانی وجود دارد. آنها ایکه انگیزه ای و در عین زمان مهارت دارند، زمینه و فرصت خدمت گذاری را مهیا نمی یابند و بعضی دیگری که حامل مهارت می باشند، بی انگیزه اند و عده دیگر بر عکس و اکثر مردم به خصوص جوانان و نوجوانان در جستجوی فرار از این مرز و بوم اند – گویی این سرزمین به زندان ملی مبدل شده است! همه لحظه شماری نموده تا به آن سوی مرزها، پناه یابند! چه فاجعه بززگی!

در چنین شرایط یأسف و ناامیدی، جستجوی رهبری کارا و مؤثر، تحکیم اجماع سیاسی و حدت ملی و بعد رشد مهارتها ، میتواند کشور را به ساحل نجات سوق دهد.

بلی خواننده محترم، برای پیروزی در هر زمینه ای از زمینه های زندگی ، رهبری مؤثر ، وحدت نظر و مهارت از جمله سه عامل عمده و بلقوه پیروزی می باشند.

اگر یکی از این سه مؤلفه وجود نداشته باشد و یا کمرنگ باشد ، دست یافتن به پیروزی و موفقیت را به چالش مواجه خواهد ساخت.

___________

منابع و مأخذ:

– بیست و یک قانون انکار ناپذیر رهبری – جان سی مکسویل (John C. Maxwell)

– مدیریت و مدارا ( دوکتور عبدالکریم سروش)

– سازمان بهداشت جهانی: http://noorportal.net/394/720/746/2682.aspx

–  تبیان: http://www.tebyan.net