بیست و ششم دلو اگر چه محافل بسیاری به مناسبت تجلیل از بیست و یکمین سالروز خروج قشون سرخ از افغانستان در نقاط مختلف شهر کابل برگزار می شود، اما من ترجیح می دهم در محفل تقدیر از کارنامه های ادبی و هنری استاد رهنورد زریاب شرکت کنم. این محفل به ابتکار اتحادیه ی ملی ژورنالیستان و بنیاد آموزشی نارون به ریاست سید حامد نوری در محل هوتل کابل شاهان برگزار گردیده و شمار زیادی شخصیت های علمی، فرهنگی، فعـالان رسانه ای ، جوانان و محصلان در آن شرکت کرده اند. احمد ضیا مسعود معاون پیشین ریاست جمهوری و برخی از مقامات وزارت اطلاعات و فرهنگ و اساتید دانشگاه کابل نیز در این مراسم حضور یافته اند.
محفل با تلاوت آیات کلام الله مجید آغاز می شود و اولین سخنران، احمد ضیا مسعود است، وی با اشاره به شخصیت فرزانه و ادیب رهنورد زریاب ، از ایستاده گی او در راه اهداف فرهنگی و پاسداری از اصالت زبان دری در افغانستان ستایش می کند و اقدام نیک فرهنگیان برای گرامی داشت زریاب در زمان حیاتش را شایسته و ضروری می شمارد، اما بقیه سخنان آقای مسعود ، به بیان تعاریف فرهنگ و زبان ملی، حمله به حکومت و انتقاد از کارکردها و اجراات تنگ نظرانه و متعصبانه ی حلقه ی حاکمه است که در تضاد با واقعیت های فرهنگی و ملی کشور قرار دارد. لحن مسعود در انتقاد از حکومت تیزتر می شود و فضای فرهنگی محفل ، حـال و هوای سیاسی می گیرد، چنان که تلویزیون ملی تاب نیآورد ه ، مایک خود را می گیردو می رود و چند تن مقامات حکومتی، سر به زیر افگنده ، به سختی این سخنان و این حـال و هوا را تاب می آورند.
نوبت سخن به حسین فخری، نویسنده و خاطره نگار برجستۀ کشور می رسد که یک نگاه تحلیلی بر کارکردهای ادبی و هنری استاد رهنورد زریاب می اندازد و با دسته بندی آثار وی از لحاظ فرم و ساختار و ویژه گی های معنوی و بررسی محتوایی این آثار، زریاب را بر جسته ترین نویسنده ی کنونی کشور معرفی می کند که نثری پخته و سلیس اما فاخر و محکم دارد.
به همان میزان که سخنان احمد ضیا مسعود رنگ سیاسی به محفل داده بود، گفتار فخری رنگ و بوی فرهنگی ، هنری و معنوی به محفل می دهد و الحق یک بررسی جامع و کارشناسانه از آثارادبی و هنری زریاب ارائه می کند. یکی دو نفر شعر می خوانند، یک لوح زیبا به نشانه ی تقدیر از زریاب ، توسط صدیق الله توحیدی مسؤول دیده بان رسانه ها و سید حامد نوری به نماینده گی از اتحادیه ملی روزنامه نگاران به استاد زریاب اهداء می گردد و صدای کف زدن و تشویق، محفل را به شور می آورد.
مجیب مهرداد، جوانی نورسته اما نابغه است، او رمان” گلنار و آیینه “ی استاد رهنورد زریاب را بررسی و نقد می کند و ضمن بیان خلاصه ای از محتوای این رمان و مقایسه ی آن با بوف کورصادق هدایت، این رمان را شاهکارهنریی می داندکه به زنده گی بانگاه مثبت نگریسته درحـالی که بوف کور، زنده گی را سیاه و نفرت بار و محتوم به مرگ تلقی می کرد.
از من هم برای سخنرانی دعوت می شود اما نمی دانم در این محفل ادبی و هنری چه گپی برای گفتن می توانم داشته باشم؟ سخن را با سپاسگزاری از ابتکار کننده گان این محفل آغاز می کنم و می گویم که تجلیل از آدمی و انسان اگر چه ریشه در تاریخ دارد اما بهترین گرامی داشت از وی را خداوند کرده است آنجا که گفته، بنی آدم را گرامی داشتیم و او را بردشت و دریا مسلط ساخته و بر بسیاری از آفریده های خود برتری بخشیدیم.
می گویم این انسان چیست که خداوند او را گرامی می دارد و پس از خلق او خودش برای آفرینش این شاهکار خلقت ، تبریک می گوید؟ انسان موجود شگفت ورازناکی که در درازای تاریخ ، عقل بشری از شناخت ابعاد وجودی او درمانده و هر کس از ظن خود یار او شده بدون آن که حقیقت ذاتی و گوهری انسان را دریافته باشد.
آن گاه به برخی از مکاتب فلسفی و انسان شناسی اشاره می کنم که هر یک تعریفی از حقیقت وجودی انسان ارائه کرده اما هیچ گاه یک اجماع و اتفاق نظر، روی یک تعریف واحد از انسان صورت نگرفته است، یکی انسان را حیوان ناطق، یکی شعور تکاملی ناشی از صیرورت حیات و ماده ، یکی موجود ناشناخته ، یکی موجود به کار برنده ی نماد و دیگری موجود ابزار ساز دانسته است، آندره ژید می گوید: انسان کسی است که احساس می کند، آلبرکامو می گوید، انسان کسی که طغیان می کند اما شاید عـالی ترین توصیف را دکارت کرده باشد که می گوید، انسان همان کسی است که می اندیشد، چون می اندیشد، پس هست، درست آنچه که مولانا می گــوید.
ای برادر تو همه اندیشه ای
مابقی خود استخوان و ریشه ای
و بعد می گویم، همین عنصر اندیشگی انسان است که شایسته ی تجلیل و کرامت است، هر اندازه که اندیشه ی انسانی شکوفاتر و به کمـال و پختگی نزدیک تر ، ارزش و اعتبار انسانی اش نیز افزون تر و بزرگی اش برجسته تر می شود، انسان ها فراوانند، شهر را آدم پر کرده است اما آن عارف رند نکته دان بودکه هر چه می جست در میان این همه عـالم و آدم ، انسانی نمی یافت.
دی شیخ با چراغ همی گشت گردشهر
کز دید و دد ملولم و انسانم آرزوست
گفتند یافت می نشود جسته ایم ما
گفت آن که یافت نمی شود آنم آرزوست
آن که یافت می نشود، همان انسان صاحب اندیشه ی والا و شعور فاخر است که اگر یافتیم، تعظیمش واجب است، فرشتگان و ملایک نیز به امر خداوند بر همین بعد روحانی و اندیشگی انسان سر تعظیم فرود آوردندو آنگاه می افزایم: به همان میزان که شناخت انسان و شناخت بعد اندیشگی انسان پیچیده و دشوار است، جلوه های تراویده از آیینه ی روح و احساس و تفکر او نیز مشکل است، چنان که مقوله ی فرهنگ به عنوان عـالی ترین فرآورده ی ذهن و روح انسان، مفهوم پیچیده و رازناک و عمیق دارد و به گفته ی دانشمندی، واژه ی فرهنگ مانند واژه ی تعریف ناپذیر عرفان که هر اندازه بخواهی به تعریف آن نزدیک شوی از آن دور می شوی، این واژه ها به قالب تعریف در می آیند.
و بعد می گویم تجلیل از استاد زریاب به خاطر برجستگی اندیشه و تفکر والا و هنر سترگ وی است که آثار و تألیفات ایشان و آنچه که در این محفل گفته شد، یک بعد شخصیت و یک بخش ابعاد وجودی ایشان را تشکیل می دهد، استاد زریاب یکی از یگانه های دوران ماست که قدرش نا شناخته ما نده است، چرا که ارزش سرمایه های فکری و معنوی را جامعه ای می داند که از فرهنگ والا و آگاهی های بیشتری برخوردار باشد، خیلی شخصیت های فرهنگی ما در این جامعه احساس تنهایی و غربت می کنند، کسی قدر کار و عرق ریزی روح و ارزش های هنری شان را نمی شناسد، یا کمتر می شناسد، مانند استاد زریاب که آدم می بیند در این قحط سالی فرهنگ و اندیشه و در این عوام زده گی تهوع آور و نظام ارزش های بازاری و مبتذل تا چه اندازه احساس تنهایی و درد می کند.
و بعد برخی از ویژه گی های شخصیت زریاب را می شمارم و او را آدمی قاطع، استوار، پای بند اصول، صریح اللهجه و با اعتماد به نفس بالا که نشانه های پر بودن آدمی از درون است می دانم و اظهار آرزومندی می کنم که این محفل گام آغازین در راستای تجلیل از شخصیت های علمی و فرهنگی افغانستان در زمان حیات شان باشد. محفل با سخنان جذاب وآموختی شفیقه حبیبی ، از نخستین گوینده گان زن وفعـال حقوق زنان وتوزیع جوایز برای دانش آموخته گان رشته ی روزنامه نگاری وگوینده گی خاتمه می یابد.
