روز شنبه سال جاری مجلس نمایندگان افغانستان در یک حرکت بی سابقه از ۲۴ تن وزرای معرفی شده از جانب رییس جمهورحامد کرزی به ۱۷ تن آن رای عدم اعتماد داد. این در حالی بود که حامد کرزی از هنگام معرهی کابینه جدید شان در دوهفته اخیر به منظور جلب حمایت نمایندگان افغانستان سر گرم گفتگوهای غیر رسمی، سازش ها و ضیافت ها بوده است. اما محصول همه این تلاشها صرف رای اعتماد به هفت تن از وزاری کلیدی ایشان بوده است. رد دو بر سوم وزرای کرزی نه تنها باعث فلج مدیریت دولت افغانستان شده است، بلکه بحران اعتماد سیاسی گسترده میان کرزی و متحدین سیاسی ایشان در داخل و خارج دولت را نیز بوجود آورده است. این در حالیست که قرار است دولت افغانستان بعد از انتخابات جنجال بر انگیز ریاست جمهوری اخیر در کنفرانس عنقریب لندن اشتراک نموده اعتماد از دست رفته جامعه جهانی را احیا نماید. اما بحران سیاسی که در حاضر دامن گیر دولت افغانستان شده است، به مشکل خواهد توانست با دست آوردها و سربلندی در اجلاس لندن اشتراک نمود.
بازی سیاسی میان کرزی و مجلس
روابط کرزی و پارلمان افغانستان در چهار سال اخیر فراز و فرود های زیادی داشته است و در برخی مواقع در مقابل هم قرار گرفته و باعث تنش های سیاسی و بحران قانون اساسی شده است. اما کرزی با نفوذی که در پارلمان افغانستان دارد همواره از اختلافات فکری، سازمانی و گرایشات شدید قومی داخلی پارلمان، حد اعظم استفاده نموده است و در بسیاری موارد با مهارت های خاص اکثریت وزرای مورد نظر شانرا به ویژه به نخستین وزرای کابینه اش از پارلمان رای اعتماد بگیرد. اما اینبار همه چیز برعکس گدشته شد.
رای عدم اعتماد به ۱۷ تن و رای تایید به هفت تن از اعضای کابینه جدید کرزی همه را شگفت زده ساخته است و تردید های زیادی را در مورد برخورد دوگانه پارلمان و هم چنان سیاست های حامد کرزی بوجود آورده است. پرسش اساسی اینست که آیا مجلس افغانستان از گذشته درس گرفته و فراتر از گرایشات قومی، مذهبی، سازمانی و انتقام گیری های شخصی این تصمیم را گرفته است و یا این که کرزی با کارت بازی جدید مجلس را در مسیر خواستهای خویش چرخانده است؟
بسیاری ها رای عدم اعتماد به ۱۷ تن اعضای کابینه جدید حامد کرزی را شکست بزرگ سیاسی برای حکومت افغانستان تلقی می نمایند، اما برخی دیگری رای اعتماد به ۷ تن به ویژه ۴ تن وزرای کابینه کرزی که تیم اصلی و مورد اعتماد ایشان را تشکیل می دهند، پیروزی برای کرزی می شمارند. آقای کرزی نیز با بسیار خون سردی از عدم اعتماد به بسیاری اعضای کابینه خویش استقبال نموده و سخنگویان رییس جمهور حرف از احترام به تصمیم وکلای ملت می زنند. این در حالی بود که در گذشته رییس جمهور کمترین احترامی به تصامیم وکلا داشته و تا حال برخی وزرای سلب صلاحیت شده آقای کرزی مثل داکتر رنگین دادفر سپنتا در مقام وزارت خارجه کار می کند و در کنفرانس لندن نیز فرستاده میشود.
بحران اعتماد میان کرزی و متحدین سیاسی
باید گفت اکثریت اعضای کابینه جدید کرزی از لحاظ ترکیب سیاسی، گرایشات حزبی، مذهبی، قومی و توانایی کاری نسبت به کابینه قبلی ایشان پیچیده تر بود. برخی آگاهان سیاسی کابینه مذکور را به شرکت سهامی تشبه می کردند که در نتیجه معامله و چانه زنی های برخی گروه های داخلی که در هنگام انتخابات در چهارچوب تعهداتی معینی در کنار کرزی قرار داشتند، شکل گرفته بود. با آنکه بسیاری گروه های سیاسی، قومی و مذهبی در انتخابات اخیر نتوانستند کرزی را نظر به تعهدی که نموده بودند به کرسی قدرت برسانند و در نتیجه تقلبات گسترده انتخابات ناکام شد. ولی با آنهم کرزی به دلایل مختلف برخی وزارتخانه های درجه دوم و کم اهمیت را در اختیار برخی ازین گروه ها قرار داده بود و حتا کرزی برای دلخوشی آنها برخی وزارتخانه های تصنعی و غیر ضروری را ایجاد نمود. اما هیچ یکی از آنان نتوانستند از مجلس افغانستان رای اعتماد بدست آورند.
در نتیجه وزرای مربوط به سهم مارشال محمد قسیم فهیم، کریم خلیلی، حاجی محمد محقق، جنرال عبدالرشید دوستم، عبدالرب رسول سیاف و خانواده های روحانی گیلانی و مجددی نتوانستند رای اعتماد به دست آورند.
در میان آنها شخصیت های برجستۀ مثل اسمعیل خان وزیر برق و انرژی که در کمپاین انتخاباتی کرزی عرق ریختانده بود واز جمله وزرای موفق در کابینه قبلی کرزی شمرده میشد ، نیز شامل است. این در حالیست که عدۀ از وزرای با کارنامه بهتر مثل امیرزی سنگین وزیر مخابرات نیز از جمله قربانیان بازی های اخیر است.
رهبران گروه های سیاسی، قومی و مذهبی که وزرای مربوطه ایشان رای اعتماد از مجلس نمایندگان افغانستان نگرفتند قبل از اینکه نسبت به مجلس افغانستان خشمگین باشند، بالای حامد کرزی مشکوک هستند. آنها تصور می کنند که حامد کرزی در تحت فشار خارجی ها مطابق به یک سناریوی از قبل مهندسی شده وزرای ایشان را با توهین محروم از رای اعتماد ساخته است. و این در حالیست که برخی وزرای تیم اصلی کرزی مثل وزرای آموزش و پرورش، داخله( کشوری)، دفاع و مالیه که از اعتماد رییس جمهور و غرب برخور دار هستند، موفق به رای اعتماد شدند.
به نظر بسیاری آگاهان افغانستان رد صلاحیت وزرای وابسته به گروه های سیاسی که در کنار کرزی در انتخابات ریاست جمهوری بودند و برخی آنها با سرور و شادمانی کمر کرزی را در روز برنده شدن حامد کرزی بستند به بحران بزرگ اعتماد میان آنها با کرزی مبدل خواهد شد و ممکنست پیامد های سیاسی خوبی به دولت حامدکرزی نداشته باشد. زیرا مشکل کرزی تنها به این گروه ها محدود نمیشود، بلکه بسیاری آنها از حمایت های منطقوی و خارجی هم برخورد دارهستند. چنانچه از پاکستان گرفته تا عبدالله گل در ترکیه، عربستان سعودی و احمدی نژاد رییس جمهور ایران که هر یکی ازین ها در کارزار انتخاباتی توسط گروه های وابسته به خویش از کرزی حمایت نموده بودند، راضی نخواهند بود.
مبارزه قدرت در میان حلقه حاکم قدرت
بحران رای اعتماد به اکثریت اعضای کابینه رییس جمهور کرزی توسط مجلس تنها محدود به گروه های سیاسی، قومی و جهادی مربوط به شمال افغانستان نمیشود، بلکه گروه های با نفوذ در مناطق جنوب را نیز در برمی گیرد. در میان گروه های محروم از رای اعتماد علاوه بر نمایندگان خانواده های روحانی گیلانی و مجددی که در میان قبایل پشتون افغانستان نفوذ دارند، برخی گروه های ناسیونالیست را نیز در بر می گیرد.
یکی از شخصیت های عمده تیم کرزی داکتر انورالحق احدی رهبر حزب افغان ملت بود که در هشت سال اخیر بحیث یکی از مهمترین آیدیولوگ های حکومت کرزی محسوب می شد و در بسیاری تصامیم رییس جمهور از انتخاب نظام متمرکز سیاسی گرفته تا طرح بسیاری سیاست های زبانی و نژادی دولت کرزی نقش برجسته داشت . او در کابینه قبلی کرزی مقام وزارت مالیه( دارایی) را به عهده داشت و در کابینه جدید بحیث وزیر اقتصاد معرفی شده بود.
هم چنان داکتر احدی در ابتداء خود را در انتخابات ریاست جمهوری اخیر افغانستان در مقابل کرزی کاندید نمود ولی بعد ها به امید اینکه در حکومت آینده کرزی جایگاه محکم سیاسی داشته باشد به نفع کرزی صرف نظر نمود و برای موفقیت کرزی بسیار تلاش نمود.
اما او نیز رای اعتماد بدست نیاورد. این در حالیست که تعدادی دیگری مثل آقایان حنیف اتمر وزیر داخله (کشور)، عبدالرحیم وردک وزیر دفاع، فاروف وردک وزیر آموزش و پرورش( معارف) و عمر زاخیل وال، وزیر مالیه(دارایی) که از جمله همتایان و همفکران اودر تیم کرزی محسوب میشوند، رای اعتماد گرفتند.
بسیاری ها معتقد هستند که رای عدم اعتماد به آقای احدی به اشاره آقای کرزی صورت گرفته است؛ زیرا کرزی در هشت سال اخیر مهارت و تجارب زیاد به حاشیه راندن رقبای سیاسی و قومی خود دارد.
بسیاری ها معتقد اند انگیزه راندن احدی به حاشیه قدرت از رقابت میان کرزی و احدی بر سر رهبری پشتونها بر میخیزد. آقای احدی بحیث رهبر حزب افغان ملت و آیدیولوگ نشنلیسم پشتونی در افغانستان خود را قبل از همه شایسته رهبری پشتونها می شمارد و در پنج سال اخیر در تلاش بوده است که سیاست های کرزی را در راستای اهداف حزب افغان ملت بچرخاند. چنانچه بار ها آقای احدی به صراحت گفته است که حکومت کرزی بسیار مفید در راستای اهداف حزب او است. آقای احدی در واکنش به رای عدم اعتماد نسبت به خودگفت که به وی اطمنان داده بودند که ۱۷۰ رای میبرد، اما او حالا شگفت زده شده است.
خاموشی اپوزیسیون سیاسی
داکتر عبدالله عمده ترین رقیب کرزی جنبش موسوم به” تغییر و امید” را به دور برنامه های اصلاحی اش در جریان انتخابات متحد ساخته بود، بعد از عقب نشینی در دور دوم انتخابات و پیروزی کرزی تا حال در حایشه سیاست افغانستان نشسته و بدون کدام واکنش در برابر تحولات اخیر به ویژه بحران در رای اعتماد به کابینه کرزی را نظاره می کند. این در حالیست که طرفداران او در سازماندهی شکست کابینه کرزی در مجلس نمایندگان افغانستان نقش اساسی بازی نمودند. اپوزیسیون که تا حال در حاشیه نشسته بود، ممکنست از کشمکش میان مجلس و کرزی و هم چنان بحران اعتماد میان متحدین سیاسی کرزی بهره برداری سیاسی نموده و با تجدید قوا در صف بندی های سیاسی بحیث یک چالش جدید در مقابل حکومت کرزی وارد صحنه شود.
درسهای از بحران رای اعتماد
بحران رای اعتماد نشان داد کابینه راکه رییس جمهور کرزی معرفی نموده بودند اکثریت اعضای آنرا وزرای پیشین که چندان ریکارد کاری خوب به استثنای معدودی نداشتند و هم چنان یک تعداد وزراتخانه ها بر اساس معاملات و سازشها ساخته شده بود، نه بر اساس شایسته سالاری . افزون بر آن کابینه ایشان برخلاف تعهدات شان که در هنگام تحلیف نموده بودند کمتر آیینه مردم افغانستان را بازتاب می داد. این در حالی بود بسیاری افرادی نامحبوب به عنوان آیینه مردم افغانستان معرفی شده بودند. روی تصادفی نبود که اکثریت مردم افغانستان از عدم اعتماد به بسیاری اعضای کابینه ایشان استقبال کردند. ازینرو برای رییس جمهور لازمست که در ساختن کابینه جدید از کابینه بحران زده خویش درس بگیرند.
شاید دومین درسی را که از بحران اخیر می توان گرفت این باشد که بسیاری دلالان قومی، مذهبی و محلی نه تنها در جریان انتخابات جنجال برانگیز ریاست جمهوری افغانستان، بلکه در جریان شکست افتضاح آمیز وزرای وابسته به ایشان و یا خود این رهبران اعتبار اجتماعی، مذهبی خود را بخاطر چند تا چوکی دست دوم و سوم از دست دادند. اکثریت این گروه ها از شکست شان ناراحت هستند و آنرا بمعنای شکست مشارکت ملی می شمارند، در حالیکه اکثریت مردم افغانستان از تصمیم نمایندگان شان در مجلس استقبال نمودند.
راه های بیرون رفت از بحران
آقای کرزی در پی شکست رای اعتماد به ۱۷ تن وزرای پیشنهادی وی از سوی مجلس نمایندگان افغانستان روز دوشنبه با صدور فرمانی تعطیلات مجلس را تا هنگام رای اعتماد به وزرای پیشنهادی جدید لغو کرد. این در حالیست که مطابق به قانون اساسی افغانستان رییس جمهور صلاحیت لغو تعطیلات شورای ملی افغانستان را ندارد. لغو و یا تمدید مدت کار مجلس می تواند در نتیجه تفاهم وکلا و رییس مجلس صورت بگیرد طوریکه قبلاً صورت گرفت. اما رییس جمهور می تواند در حالات اضطراری و یا بحران نظر به لزوم دید حالت فوق العاده را اعلام نموده و کار شورا را به تعلیق در آورد.
اما به نظر می رسد رییس جمهور این کار را به دو دلیل با عجله انجام می دهند: یکی اینکه مجلس را بخاطر عملکرد اخیر آن به اصطلاح مجازات کنند و دوم اینکه در کنفرانس لندن به نمایندگی حکومت جدید افغانستان اشتراک نماید. در غیر آن در نبود مجلس نمایندگان در هنگام تعطیلات زمستانی حکومت کرزی هم از لحاظ اداری و هم سیاسی به بحران مواجه خواهد شد.
ازینرو برای بیرون رفت از بحران کنونی باید سه اقدام عاجل نمود:
- بجای معرفی وزاری شکست خورده بار دیگر باید وزرای جدید بر اساس شایسته سالاری و تخصص معرفی شود نه بر اساس معاملات قومی و مذهبی؛
- اینبار مجلس را صادقانه معتقد ساخت که رای اعتماد را نه بر اساس سنت تطمع، ضیافت ها و تعهدات خام هشت سال اخیر داد و نه بر اساس تعصب، گروه بازی، انتقام گیری سیاسی و قومی و فلج سازی حکومت بدهند، بلکه بر اساس شایسته سالاری در راستای بیرون رفت کشور از بحران کنونی؛
- مجلس را نباید دستور داد که تعطیلات زمستانی شانرا لغو کنند، بلکه از راه قانونی و تفاهم ضرورت رای گیری مجدد به اعضای باقیمانده کابینه افغانستان در شرایط حساس کنونی در آستانه کنفرانس مهم لندن را در برابر همه وکلا قرارداد.
