حقیقتسنجی پتهخزانه
حقیقتسنجی پتهخزانه و اینکه این کتاب جعلی است یا نیست، یک بحثِ تجربی است، نه مجادلاتِ نظری. کسانیکه منکر تاریخیبودنِ این کتاباند، نیاز به دلیل ندارند؛ زیرا از نظر منطقی «عدم دلیل نمیخواهد».
اما کسانی که مدعی تاریخیبودنِ این کتاباند نیز بهجای جدلهای لفظی «نسخهٔ اصلی» آن را در اختیار همهگان قرار دهند. نشان دهند که در کجا هست؟ در کدام آرشیو نگهداری میشود؟ چند گونه نسخه دستنویس از آن وجود دارد؟
علم جدید به آسانی از طریق آزمایش میتواند قدمتِ تاریخی آنرا مشخص کند. همچنین در اختیار قرار دادن آن به دست دیگران این فرصت را فراهم میسازد که نسخهشناسان و متخصصین آثارِ خطی روی آن بحث کنند و نظر دهند.
بحث تخیلی بدون در دستداشتنِ نسخهٔ اصل روشنگر نیست. نقد و حقیقتسنجی پتهخزانه نباید دشمنی با زبان پشتو تلقی شود.
صدها گونه بحث در باره اصلیبودن نسخههایِ متون قدیمی وجود دارند. مهمتر از همه اینکه بر اساس نسخهاصل میتوان امانتداریِ عبدالحی را مورد بحث قرار داد. آیا عبدالحی آن را درست انتقال داده است یا حذف و اضافات انجام داده و دستکاری و تحریف کرده است؟
این نگرانی که با جعلی بر آمدن این کتاب زبان پشتو ضربه میبیند نیز بیمعناست. دنیاهای زبانی به این سادگی نیست که در یک کتاب خلاصه شود. در برابر باد و بارانِ مقاوماند.
اساساً زبانِ ازلی وجود ندارد. هر زبانی، حتا کهنترین زبانهای عالم روزی ابداع شدهاند. انسانها حق دارند زبان جدیدی را ابداع و اختراع کنند و به آن سخن بگویند.
بنابراین، تعصب روی کتاب پتهخزانه و بندکردن ناف زبان پشتو، که جمعیتِ بزرگی به آن سخن میگویند، به این کتاب و چند تا شعر و غزل خطا و خطری است که طرفداران واقعی زبان پشتو باید مردم را از پیامدهای آن آگاه کنند. جهان زبانیای که در نبود چند تا شعر و غزل فروریزد، پناهگاهِ وجودی امنی نیست و باید زودتر فرو بریزد.