گفتگو

مشکلات فراروی زبان فارسی درافغانستان

kazem_kazemi2

کاظم کاظمی، شاعر و نویسنده ی توانمند افغانستان است که سال ها درمهاجرت به سرمی برد. اوبرای گشایش مرکزفرهنگی دُرردری درکابل، به کشوربازگشته است. آقای کاظمی هدف ازگشایش این مرکزرا گسترش فعالیتهای فرهنگی ومتمرکزکردن  فعالیت های شان درداخل کشورخواند.

آقای کاظمی گفت: درنظردارندکه فعالیتهای قلمی این موسسه را درصورت حمایت های مردمی  وبویژه اهل قلم واهل فرهنگ درولایات  بلخ وهرات گسترش دهند.

این شاعرو پژوهشگرنام آشنای کشور، درادامه ی سفرش پس ازکابل به زادگاهش هرات سفرنمود. او ازسوی فرهنگیان کابل وهرات به گرمی استقبال شد و دید وبازدیدهای فرهنگی با اهل قلم وفرهنگ، انجام داد. کاظمی سالهاست درعرصه ی زبان و ادب کاروپژوهش می کند. درگفتگوی ویژه باایشان وضعیت زبان فارسی وچالش ها ومشکلات فراروی آن را به بحث گرفته ایم:

دویچه وله: آقای کاظمی بطورکل وضعیت زبان فارسی درافغانستان راچگونه ارزیابی می کنید؟

محمد کاظم کاظمی: در قسمت زبان فارسی درکل می توانیم بگوییم؛ البته در کشورما افغانستان وضعیت بهنجاروبسامانی نیست والبته این علل وعوامل گوناگونی هم دارد. زبان فارسی ما به سرعت اززبان فارسی دیروزونسل های پیش فاصله می گیرد وغلط های بسیاری دراین زبان راه پیدا می کند.  بسیاری از کلمات در شکل تلفظ خود درست تلفظ می شوند وبسیاری وقتها کلمات درمعنای دیگری بکار می روند و مهمتر از همه ورود بی رویه واژگان بیگانه به زبان ما هست که زبان مارا با یک آسیب وچالش جدی مواجه کرده والبته این عوامل دلایل گوناگونی داردکه شاید در این صحبت به آن اشاره کنیم.

دویچه وله: این عوامل مشخصاً از کجا نشأت گرفته است؟

محمد کاظم کاظمی: درقدم اول می توانیم بگوییم که ضعف سواد ودانش عمومی، رکود نهادهای آموزشی وضعف اینها؛ مخصوصاً نظام آموزشی ما، که متون نظام آموزشی که ما داریم بسیار ضعیف است. مهاجرت واحیاناً درگذشت بسیاری ازنخبگان واهل قلم نسل های قبل، اینها همه باعث شده که ما دارای یک بنیه علمی وادبی قوی برای زبان فارسی نباشیم. در حال حاضربرخورد ناگهانی کشور ما با جهان خارج به این علاوه شده وطبیعتاً وقتی ما ضعف وناتوانی در زبان ودردانش زبان شناسی ومسایل زبان وادبیات داشته باشیم، وقتی که دربرابریک عارضه قراربگیریم، زودتربرما اثرمی کند؛ مثل کسی که بدنش ضعیف باشد زودتردربرابرتهاجم میکروب ها ازپای در می آید.

ما دردومقطع درعصرحاضربا جهان غرب ارتباط مستقیم پبدا کردیم وارتباط ناگهانی پیدا کردیم. یکی در اوایل قرن گذشته بود، یعنی درزمان امان الله خان ویکی حال؛ منتها در آن زمان بنیادهای ادبی ما محکمتربود وکمترزبان ما دربرخورد با زبان های اروپایی آسیب دید. ولی فعلاًاین قضیه بسیاربه زبان ما تاثیرمنفی شدیدی گذاشته، به همان دلایلی که عرض کردم.

دویچه وله: راه بیرون رفت ازچالش هایی که سد راه زبان فارسی برشمردید به نظرشما چه می تواند باشد؟

محمد کاظم کاظمی:همانطورکه بدن بیمارباید دوکاربکند؛ اول تقویه خود و دیگری پیش گیری ازعوارض بیرونی، دراینجا باید این دوکاررابکنیم؛ یکی اینکه قدرتمندترونیرومندتر باشیم. نظام آموزشی ما مخصوصاً در حوزه زبان وادبیات بسیارضعیف است؛ این را درست بکنیم . رسانه های ما بسیارناتوانندوبه مسایل زبان بی توجه اند وما بایداین را به نوعی به رسانه هاهشدار بدهیم. البته بعضی ازرسانه ها خوب کار می کنند، ولی درمجموع ما یک ضعف عمومی داریم. زبان ادارات مامتاسفانه بسیار ضعیف است وبسیار بازبان انگلیسی آمیخته شده ودراین حوزه باید کارهای رسمی ازطرف دولت انجام شود، درکنار آن ما بایدبرای معادل سازی ومعادل یابی ها تلاش کنیم وبرای واژگان بیگانه معادل بیابیم. خوشبختانه بسیاری از معادل ها وجوددارد، ولی ما استفاده نمی کنیم. مثلاً کلمه سایز را به راحتی می توانیم بگوییم اندازه، چرا که کلمه یی بوده که از قدیم داشتیم یا کلمه کنکشن را به راحتی می توانیم بگوییم ارتباط؛ که منتها فعلاً استفاده نمی کنیم. ولی از همه مهمتر چنانچه من حس کردم دراین ایام نوعی ایجاد هوشیاری دربین مردم مخصوصاً اهل فکروفرهنگ است. یعنی نسبت به این قضیه ذهن ها حساس شود که متاسفانه ذهن ها حساس نیست.  وقتی کلمه بیگانه راطرف به کارمی برد اصلاً برای او مهم نیست. شاید اگربپرسی چند تا کلمه انگلیسی دراین جمله بکاربردی، متوجه نشود. ولی وقتی ذهن حساس می شود در طول چند جمله به یک کلمه انگلیسی  که برخورد می کند. انگارکه یک کارخلاف قانون می کند.آدم ازاو اکراه دارد وطبعاً برای او تلاش می کند. مسئله این است که ما باید آنجا برسیم که این احساس نیازواحساس تلاش درما بیدارشود؛ واین به یک هشدارعمومی از طرف اهل فرهنگ نیازدارد.

دویچه وله: آیا درشرایط فعلی سره سازی زبان ممکن است؟

محمد کاظم کاظمی: به طورمطلق به دلایل مختلف نه. یکی ازدلایل این است که زبان دراثرارتباط بین انسانها پدید می آید وبعضی وقتها ما با انسانهایی با زبان دیگرارتباط وداد و ستد داریم. بسیاری ازواژگان هستند که درزبان معنای معادلی ندارند وما می توانیم ازواژگان دیگراستفاده کنیم. ولی بطور مطلق نه؛ واگرما فارسی شده را بکار می بریم کاملاً فارسی مطلق، که هیچ کلمه بیگانه یی دراونباشد، یک زبان خواهد شد که برای هیچ کس قابل مفهوم نیست. درزبان قبل ازاسلام ما بسیاری ازواژگان عربی داریم که به اینها عادت کرده وانس داریم بنابراین اینها رامی توانیم حفظ کنیم. منتها درعین حال تلاش به سمت پاکیزه ساختن زبان وتلاش به سمت اینکه ما تا جایی که امکان دارد؛ وقتی دوکلمه داریم یکی ازاینها فارسی تراست آن را بکار ببریم وکم کم رایج بکنیم، این به مرورزمان امکان دارد. من فکرمی کنم که ما به سمت سره سازی حرکت می کنیم ولی اینکه انتظار داشته باشیم که این به یک نتیجه سره سازی مطلق بیانجامد، نه. ولی هرقدرکه نزدیک بشویم، طبیعتاً زبان خالص ترمی ماند.

دویچه وله: نقش سیاست گذاران افغان درمسئله زبان چه بوده وچه می تواند باشد؟

محمدکاظم کاظمی: سیاست گذاران افغان را البته بطورعام اگردرنظر بگیریم، دراین دو صد – سیصد سال پیش بطورکل در طی این مدت ما از لحاظ برخورد بازبان دو دوره داریم. یکی دوره یی است که اهل قدرت افغانستان هر چند که پشتون هستند وپشتو زبان، با زبان فارسی یک رابطه بسیار نیک دارند. بعضی از اینها حتا شاعرند؛ مثل: تیمورشاه واین تا به زمان امان الله خان وحتا نادر خان کم وبیش ادامه پیدا می کند وما یک رویه بسیار مثبت وسالم را بین زبان وبین اهل قدرت وزبان داریم. البته این دولت مردان ما تلاشی برای بهبود وضعیت زبان نکردند، به خاطری که غالباً درگیرکشت وکشتارداخلی وبیرونی بودند. منتها خصومتی هم با زبان فارسی نداشتند وزبان فارسی رشد طبیعی خودش را می کرد. منتها درحدود نیم قرن گذشته ما یک نوع رفتارخصومت آمیزرا ازسوی دولت مردان نسبت به زبان شاهد بودیم که تا امروز متاسفانه آثارآن دیده می شود وهنوزهم بطورکل رفع نشده واین طبعاً علاوه براین که به زبان فارسی صدمه هایی زد، مانع ارتباط سالم وزنده اهالی زبان با همدیگرشد؛ مانع این شدکه اهالی زبان فارسی وپشتو با هم راحتر برخورد بکنند وراحتر داد وستد داشته باشند و متاسفانه یک نوع ذهنیت های منفی ایجاد کرد. شاید در بین خود مردم فارسی زبان وپشتوزبان اصلاً نبود، اینها برادروار زندگی می کردند. ولی این ذهنیت ها آفریده شد وما می بینیم که در این سالها نه تنها دراین نیم قرن تلاش جدی ازطرف اهالی قدرت درکشورما برای تقویت زبان فارسی نشده که حتا دربعضی مواقع کار شکنی هم شده است .

دویچه وله: در صد سال آینده گفته می شود که زبان های دنیا مختصر وکم می شود  وممکن چند زبان باقی بماند. نقش زبان فارسی در این میان درآینده چگونه پیش بینی می شود؟

محمدکاظم کاظمی: مابا یک پدیده تاسف بار روبروهستیم. درهر سال گفته می شود که چند صد زبان ازشش هزارزبانی که به نظر من وجود دارد، ازبین می رود واین بسیار خطرناک است وبرای زبان فارسی هم ناگواراست. بخاطری که فارسی زبانان جمعیت بسیاری دردنیا ندارند. تصورمی کنیم که اگرما زبان فارسی راحفظ کنیم وپیشینه قدیم آن را پیش روی خود داشته باشیم وازآن استفاده کنیم زبان فارسی به سبب قابلیت هایی که دارد وبه سبب پیشینه بسیارگرانبارادبی که دارد می تواند دوام بیاورد، ولوباجمعیت کمتری. منتها این همه بستگی به این دارد که ما فارسی زبانان به فکراین زبان باشیم تا زبان های بیگانه درنظام اداری ما رایج نشود. درمواقع که به فکراین زبان بودیم، زبان را گسترش دادیم ازچین تا به آسیای صغیرو حتا به اروپا وشبیه قاره هند. همین حالادربسیاری از ادارات افغانستان ادارات خصوصی که وابسته به سازمانهای خارجی  هستند، زبان اداری شان انگلیسی است واین بسیارخطرناک است.

من تصورمی کنم که ما اگر نجنبیم و دست به تلاش نزنیم بله؛ شاید تا صد سال آینده نشانی از زبان فارسی باقی نماند.

دویچه وله: نقش ادبا، شعرا، نویسندگان واهل قلم دررفع چالش های موجود زبان فارسی چه می تواند باشد؟

محمد کاظم کاظمی:ما باید این فکر رابکنیم که زبان ماازآن زبان کهن واصیل قدیم مافاصله نگیرد وارتباط نسل ها وارتباط ما با متون کهن کم نشود. من فکر می کنم که اگر ما مقداری کار فکری بکنیم وخودمان رابه باورهای درستی نسبت به زبان فارسی برسانیم طبیعتاً این انگیزه هم در ما خواهد بود واین توانایی را هم بعداً کسب می کنیم. نکته دیگری که به او اشاره می کنم وبازمی گویم که ازکمبود آگاهی ما نشأت می گیرد، اینست که بسیاری از مردم ما شاید امروز نمی دانندکه زبان ما تا حدود۴۰ – ۵۰ سال پیش در کشور ما فارسی نام داشت، درتمام متون ادبی، درمتون رسمی، حتا فرمان پادشاه که درباره زبانها نوشته به نام زبان فارسی بوده؛ ولی ما فعلاً از نام فارسی احساس بیگانگی می کنیم، بسیاری ازواژگان را بکارنمی بریم ومی گوییم که این فارسی است. درحالی که زبان فارسی ازخود کشورما برخاسته وبه دیگرجا ها رفته وگسترش پیداکرده است. این تصورات راباید اصلاح بکنیم وقتی تصور رااصلاح کنیم زمینه های اجرا یی وعملی آن هم ایجاد می شود.

دویچه وله: آقای کاظمی تشکر از اینکه وقت مصاحبه به ما دادید.

محمدکاظم کاظمی: من هم تشکرمی کنم که سوالات بسیار خوبی کردید چون یک مصاحبه خوب ۵۰ درصد به سوالات خوب بستگی دارد.

 


نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا